________________
પ્રવચન નં. ૩૪
૪પ૩ પોતે કર્તા અને પોતાને જાણ્યો. જુઓ ઓલું ય કાઢી નાખ્યું, ખ્યાલ આવ્યો? શેયને જાણે છે તેથી આત્માને જ્ઞાયક એવું નામ પ્રસિદ્ધ છે. પણ જ્યાં સુધી શેયને જાણવા ઉપયોગ રોકાય છે ત્યાંસુધી અનુભવ થતો નથી. આમાં લખ્યું છે તેનો અર્થ ચાલે છે. પોતે જાણનારો માટે પોતે કર્તા અને પોતાને જાણ્યો. જુઓ. પોતાને પણ જાણે છે અને પરને પણ જાણે છે તે વાત કાઢી નાખીને પોતાને જાણે છે તેમ લખ્યું. પોતાને જાણ્યો. છે ને. દેવ-ગુરુ-શાસ્ત્રને જાણે છે તેમ ન લીધું. કેમ કે છદ્મસ્થનો ઉપયોગ એક સમયે એક શેયને જાણે.
એક પ્રશ્ન જયપુરમાં આવ્યો હતો કે જ્યારે આત્મા જ્ઞાયકને જાણે છે ત્યારે પર્યાયને તો જાણે જ ને? કેમ કે બે શેય છે. એક ત્રિકાળી જોય અને એક ક્ષણિક શેય. દૃષ્ટિના વિષયની મુખ્યતાના લોભમાં-મધ્યસ્થતા નહિ. ઓલો લોભ છે ને ધ્રુવ-ધ્રુવ-ધ્રુવ એટલો જ આત્મા છે પર્યાય તે આત્મા નહિ. પરદ્રવ્ય-પરભાવ હેય તેમ આવે ને ! તે પકડી લીધું. પણ ઉપયોગ જ્યારે ધ્રુવમાં જાય ત્યારે ધ્રુવ એટલું જ જ્ઞેય જણાય? તો મેં કહ્યું આનંદ ન જણાય. તો તે કહે કે આનંદ જણાય તો બે શેય થઈ જાય. બે શેય થઈ જાય તો છદ્મસ્થનો ઉપયોગ તો એક શેયને જાણે એટલે મેં કહ્યું કે જ્ઞાયક અને જ્ઞાયકાશ્રિત જે આનંદ પ્રગટ થયો તે એક શેય છે. બે શેય નથી. પ્રશ્ન તો આવે ને? કે આનંદ છે તે પર્યાય છે અને તે પર્યાયને તો પરદ્રવ્યપરભાવ હેય કહ્યું, જો તે વખતે જ્ઞાયક પણ જણાય અને આનંદ પણ જણાય તો છદ્મસ્થનો ઉપયોગ તો એક સમયે એક શેયને જાણે, તો આ તો બે શેય થઈ ગયા તો બે શેયને કેમ જાણે? મેં કહ્યું બે શેય છે જ નહિં એક જ શેય છે. એક જ આત્મા છે ઈ.
લે હવે આ દૃષ્ટિના વિષયની વાત કરતાં-કરતાં પાછા પરિણામી પર્યાય સાપેક્ષની પણ વાત કરવા મંડ્યા લાલુભાઈ. આહાહા ! હવે શું અમારે કરવું? ધ્યેયની વાત કરીએ તો શેયની વાત તેને સમજાતી નથી અને શેયની વાત કરીએ તો ધ્યેયની વાત તેને સમજાતી નથી. ભાઈ ! મધ્યસ્થ થવું જોઈએ. એ ધ્યેય ને બ્રેયનો સમય એક છે. ધ્યેયનું અવલંબન અને અનંતધર્માત્મક આખા આત્માનું પ્રમાણમાં પ્રમેય થાય છે. કોઈપણ આત્માનો ધર્મ જાણવાનો બાકી રહેતો નથી અને આત્મા તે ધર્મને કરતો નથી અને જાણ્યા વિના રહેતો નથી. પણ નિત્ય-અનિત્ય એક ને અનેક બેય? બધું જણાય? હા બધું જણાય. તો પર્યાયદૃષ્ટિ થઈ ગયો? ના. ન થાય. તે જ્ઞાનમાં શેય જેમ છે તેમ જાણે છે. શેય જેમ છે તેમ સુરક્ષિત રાખી, ધ્યેયનું અવલંબન લેતો તે જ્ઞાન જ્ઞાયકમાં જેમ છે તેમ તે જ્ઞાનને જાણી લે છે. અનંતગુણોને જાણે, કારકોને જાણે અને અનંતધર્મને પણ તે જ્ઞાન જાણે છે.
જુઓ ૧૮૨ કળશ કાઢો. જો ભાઈ આ શેયની વાત ચાલે છે હો. જો શેયને ધ્યેય બનાવે તો મરી ગયો. આ શેયની વાત ચાલે છે અત્યારે. આ બીજો પારો શેયનો છે. પહેલો
