________________
૪૫૪
જ્ઞાયક સ્વરૂપ પ્રકાશન પારો ધ્યેયનો છે અને ધ્યેય ને શેય એક સમયે જણાય ને શ્રદ્ધાય, શ્રદ્ધાનો વિષય શ્રદ્ધ અને જ્ઞાનનો વિષય જેમ છે તેમ જાણે. જે કાંઈ ભેદી શકાય છે તે સર્વને સ્વ લક્ષણના બળથી ભેદીને જેનો ચિનુદ્રાથી અંકિત નિર્વિભાગ મહિમા છે અર્થાત્ ચૈતન્યની છાપથી ચિન્હિત વિભાગ રહિત જેનો મહિમા છે એવો શુદ્ધ ચૈતન્ય જ હું છું. જો કારકોના એટલે કર્તા-કર્મ કારકોના અથવા ધર્મોના નિત્ય-અનિત્ય અથવા ગુણોના ભેદો પડે તો ભલે પડો પરંતુ વિભુ એટલે દઢ, અચળ, સમર્થ, સર્વ ગુણ પર્યાયોમાં વ્યાપક એવા શુદ્ધ સમસ્ત વિભાવોથી રહિત ચૈતન્યભાવમાં તો કોઈ ભેદ નથી. આહાહા!
આ શેયમાં ગુણભેદ દેખાતો નથી જોયમાં કારકનો ભેદ દેખાતો નથી. શેયમાં ધર્મનો ભેદ દેખાતો નથી, અભેદ. એક જૂનું અભેદ અને એક નવું અભેદ જ્ઞાનમાં શેયપણે થાય છે. તે સનાતન અભેદ છે. જ્યારે સમ્યગ્દર્શન થાય ત્યારે અભેદપણે જ્ઞાનમાં શેય જણાય. ઓલું અનાદિ અનંત છે. જૂનું અભેદ અનાદિ અનંત છે. જૂના અભેદની દૃષ્ટિ જ્યાં થઈ ત્યારે આત્મા સમ્યગ્દર્શનરૂપે પરિણમે છે ત્યારે તે જ્ઞાનમાં કારકના ભેદ-ગુણભેદ કે ધર્મના ભેદ દેખાતા નથી. અભેદ એક શેય. ધ્યેય પણ એક અને શેય પણ એક. હવે તે જે શેય કહ્યું સ્વફ્લેય તેમાં ધ્યેય ગર્ભિત રહેલું છે. “ઉત્પાદવ્યયધ્રુવયુક્તમસતું જે શેય છે તેમાં ધ્રુવ ભગવાન આત્મા, તેમાં ગર્ભિત, ધ્યાનનું ધ્યેય સુરક્ષિત રહેલું છે.
વિભુ એવા શુદ્ધચૈતન્યભાવમાં તો કાંઈ ભેદ નથી. એટલે કારકના ભેદ દેખાતા નથી. ગુણભેદ નથી દેખાતા. અહીં કારકની વાત ચાલે છે ને ! કર્તા હું ને કર્મ પર્યાય એવો ભેદ કારકનો દેખાતો નથી. આમ પ્રજ્ઞા વડે આત્માને ગ્રહણ કરાય છે.
ભાવાર્થ :- જેમનું સ્વલક્ષણ ચૈતન્ય નથી એવા પરભાવો તો મારાથી ભિન્ન છે. આહાહા! આ શુભભાવ તો આત્માથી ભિન્ન છે તે તો ઘોર સંસારનું કારણ છે શુભભાવ. આચાર્ય ભગવાને કહ્યું છે. શુભભાવ તે ઘોર સંસારનું કારણ છે. અમારે શુભભાવ ન કરવો. કરવા ન કરવાની વાત નથી કરવું તે અજ્ઞાન છે. અને શુભભાવ તેના કાળે આવે તેણે જ્ઞાયકની દૃષ્ટિ રાખીને શુભભાવને જાણવો તે વ્યવહાર છે. શુભભાવને કરવું તે વ્યવહાર નથી તે અજ્ઞાન છે. આવતાં શુભભાવને જાણવો જતાં શુભભાવને જાણવો તેનું નામ વ્યવહાર છે. પરભાવો તો મારાથી ભિન્ન છે માત્ર શુદ્ધ ચૈતન્ય જ હું છું.
કર્તા-કર્મ-કરણ-સંપ્રદાન-અપાદાન અને અધિકરણરૂપ કારક ભેદો છે નામ કહ્યા. પછી સત્ત્વ-અસત્ત્વ, અસ્તિત્વ-નાસ્તિત્વ, નિત્ય-અનિત્ય, એકત્વ-અનેકવાદિ ધર્મભેદો અને જ્ઞાન-દર્શનાદિ ગુણોભેદો જ કથંચિત્ હોય તો ભલે હો, કથંચિત્ શબ્દ છે ને? તે શેયોમાં એવા ભેદના પ્રકાર હો તો ભલે હો. એટલે કે છે ખરા-ભેદો છે ખરા, પરંતુ શુદ્ધ
