________________
४४४
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન અધિકાર સમાવ્યા છે. આમાં ત્રણે સમાઈ જાય છે. જ્ઞાન અધિકાર, ય અધિકાર અને ચરણાનુયોગનો અધિકાર.
જ્ઞાન અધિકાર એટલે જે જ્ઞાનમાં ભગવાન આત્મા જ્ઞાયક છું હું તેમ જાણવામાં આવ્યું, તે જ્ઞાન અધિકાર અને જે જ્ઞાયક જણાયો તે શેય અધિકાર અને તેનું જે શુદ્ધઉપયોગરૂપ પરિણમન થયું તે ચરણાનુયોગનો અધિકાર છે. ત્રણે અધિકાર બીજા પારામાં સમાવી દીધા પ્રવચનસારના.
કહે છે કે પ્રવચનસાર જ્ઞાનપ્રધાન કથન છે, સમયસાર દૃષ્ટિપ્રધાન કથન છે અને તે પ્રવચનસાર અને સમયસારનો જ્યારે મેળ મેળવતાં આવડે ત્યારે તેને અનુભૂતિ થાય. માટે હવે બીજા પારામાં આચાર્ય ભગવાન એમ ફરમાવે છે કે આ જ્ઞાયક તેનું નામ પણ તે શેયને જાણે છે ને! તેથી આત્મા જ્ઞાયક છે-જાણનાર છે તેમ જગતને પ્રસિદ્ધ છે. જે જગતને પ્રસિદ્ધ છે. ત્યાંથી તેને તેની ભાષામાં-મ્લેચ્છની ભાષામાં ઈ સમજાવે છે. કે હા. પરને જે જાણે તે જ્ઞાન ને જ્ઞાન તે આત્મા. હા. તે બરાબર છે. તેમ જ હા પાડે તરત જ. કેમકે તેની ભાષાથી સમજાવ્યું ને કે શેયને જાણે તેનું નામ જ્ઞાયક આત્મા જાણનાર તે બરાબર છે. દેવ-ગુરુશાસ્ત્રને જે જાણે, યમાં જાણવાની ક્રિયા નથી માટે જોય તે આત્મા નથી અનાત્મા છે, પણ જે શેયને જાણે તે આત્મા છે. એમ કરીને શેયને જે જાણે તે જ્ઞાયક તેવું નામ આત્માનું પ્રસિદ્ધ છે. લોકની અંદર આ વાત પ્રસિદ્ધ છે બધાને અનુભવથી સિદ્ધ છે.
તે વાત કર્યા પછી, શું કહે છે કે જોયાકાર જે જ્ઞાન થયું એટલે કે શેય સંબંધીનું પોતાનું જ્ઞાન થયું, જોય તો શેયમાં છે. જ્ઞાન તો જ્ઞાનમાં છે શેયના કારણે જ્ઞાન થતું નથી. પણ જ્ઞાનની પર્યાયનો સ્વકાળ જે સમયે જે શેયને જાણવાના ધર્મરૂપે પ્રગટ થાય છે તે જ્ઞાનમાં આ શેય જણાય છે તે વખતે યાકાર જ્ઞાન જે થયું, જોયો જ્ઞાનમાં જણાયા તેટલા માત્રથી આત્માનો અનુભવ થતો નથી તે જ્ઞાન અજ્ઞાન છે.
શેય જ્ઞાનમાં જણાય છે તેટલું જ જો જ્ઞાન જણાય, શૈય સંબંધેનું જ જ્ઞાન જણાય, જે પ્રકારનું શેય હોય તેટલું લીમીટેડ જ જ્ઞાન જો જણાય તો તે અજ્ઞાન છે. આ જે જૈનદર્શન છે ને તે એકદમ ન્યાયપૂર્ણ છે. એકદમ લોજિકથી અને દરેક સામાન્ય જીવ હોય ને તે પણ જો મધ્યસ્થ થઈને રુચિ રાખીને, બે શબ્દો કહ્યા. શું કહ્યું? બે શબ્દ વાપર્યા. એક રુચિ રાખીને અને બીજું મધ્યસ્થ થઈને, તે મુદ્દાનો પોઈન્ટ છે. હું જાણું છું તે અભિમાનથી આત્મા જણાતો નથી. હું કંઈ જાણતો નથી જાણવાનું ઘણું બાકી છે તો તેના જ્ઞાનનો વિકાસ થઈને આત્માને સાધી લ્ય છે.
જે જોયાકાર જ્ઞાનમાં જે જ્ઞેય જ્ઞાનમાં જણાણું તે તો તેનો સ્વ-પર પ્રકાશક સ્વભાવ છે.
