________________
પ્રવચન નં. ૩૪
४४३ એમ ભગવાન આત્મા જ્ઞાયક હોવા છતાં પણ એમ કહ્યું કે હું તો મિથ્યાષ્ટિ છું, અજ્ઞાની છું. પાછો તર્ક કરે કે હું તો પર્યાય અપેક્ષાએ કહું છું. આહાહા ! એલા દ્રવ્ય અપેક્ષાની વાત મારે તને સંભળાવવી છે, મારે તને સામાન્ય પડખાની વાત સંભળાવવી છે. મેં વ્યવસાય કર્યો છે. શુદ્ધાત્મા જે સામાન્ય ચિન્માત્ર મૂર્તિ છે તે તને સંભળાવવા માટે મેં વ્યવસાય કર્યો છે, તો તને તેટલો ટાઈમ સાંભળવાની પણ ફૂરસદ નથી. ભગવાનની વાત હું તને કહું છું, કે તું ભગવાન છો તેમ કર, તો તું વિકલ્પ કરશ કે હું તો પામર છું. આહાહા !
તારામાં સિદ્ધની સ્થાપના કરીને અમે એમ કહીએ છીએ કે મુખ્યપણે હું જ્ઞાયક છું. હું તો શુદ્ધ આત્મા છું. હું તો સામાન્ય ચિન્માત્ર મૂર્તિ છું. હું ચિતૂપ છું. “ઓમ્ શુદ્ધ ચિતૂપો અહં” હું તો એક શુદ્ધ ચિતૂપ ભગવાન આત્મા છું. એમ તારી માનસિક સ્થિતિમાં-રાગમિશ્રિત જ્ઞાનમાં તો તારા મનમાં તો આત્માને સ્થાપ, પછી ભાવમાં સ્થાપના પછી કરજે. અતીન્દ્રિય જ્ઞાનની અંદર સ્થાપના થશે તે તો પછી, પણ ભાવમનમાં તો આત્માને ઉર્ધ્વપણે જાણ કે હું જ્ઞાયક છું. આટલું પણ ન કરે? તો પછી કહે છે કે અમે જ્યારે એકત્વ-વિભક્ત આત્માની વાત કહેવાનો વ્યવસાય કર્યો છે અને અમારી સામે પણ જોતો નથી અને અમે કહીએ છીએ કે તું શુદ્ધ છો ત્યારે અમારી સામે તું તર્ક ઉઠાવશ કે હું અશુદ્ધ છું. તે પર્યાય અપેક્ષાએ હું અશુદ્ધ કહું છું સાહેબ. જ્ઞાની કહે છે કે હું તને દ્રવ્ય અપેક્ષાએ શુદ્ધ કહું છું લે !
તારે શું સાંભળવું છે? દ્રવ્ય અપેક્ષાએ શુદ્ધતાનું ભાન વિના તે અશુદ્ધતાનો પરિહાર થઈ શકશે નહિ. માટે શુભ અને અશુભભાવ તેના સ્વભાવે પરિણમતો નથી એટલે કે તે ભાવરૂપે થતો નથી. ચૈતન્ય પરમાત્મા જડરૂપે થતો નથી. જ્યાં જડ-અચેતનની વાત આવી ત્યાં એમાં સ્પર્શ-રસ-ગંધ-વર્ણ છે તેમ ન લેવું. પણ રાગમાં પોતાને અને પરને જાણવાની ક્રિયાનો જ્ઞાનના અંશનો ઉઘાડનો તેમાં અભાવ છે. તે અપેક્ષાએ તેને જડ અને અચેતન કહેવામાં આવે છે. પછી કહે છે કે આ દૃષ્ટિનો વિષય આપ્યો.
પછી કહે છે કે પરદ્રવ્યોના ભાવોથી, સમસ્ત પરદ્રવ્યોના ભાવોથી ભિન્નપણે | ઉપાસવામાં જ્યારે આવે એટલે કે સેવવામાં આવે, પ્રત્યક્ષ અનુભવ કરવામાં આવે ત્યારે તેને શુદ્ધ કહેવાય છે. શુદ્ધથી શુદ્ધનો અનુભવ થાય છે. અશુદ્ધતા શુદ્ધનો અનુભવ કરી શકતી નથી. અંતરમુખ થતાં હું શુદ્ધ છું એમ શુદ્ધનું ધ્યાન કરતાં પરિણામ શુદ્ધ થઈ જાય છે. ત્યારે તેણે ઉપાસના કરી કહેવામાં આવે છે. હવે એક બીજો પારો આ દૃષ્ટિપ્રધાન કથન છે, આખું સમયસાર ને નિયમસાર તેમાં લખી નાખ્યું.
હવે પ્રવચનસાર આખો જ્ઞાન અધિકાર-શેય અધિકાર અને ચરણાનુંયોગ આમાં ત્રણે
