________________
૪૪૨
જ્ઞાયક સ્વરૂપ પ્રકાશન તેને હું ઉત્પન્ન કરું છું તે જ્ઞાયકભાવમાં શુભાશુભભાવને ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિનો જ અભાવ છે. તે શુભાશુભભાવ જે જડ અચેતન છે તેના સ્વભાવે ભગવાન જ્ઞાનાનંદ પરમાત્મા, તે શુભ અને અશુભભાવો તેમના સ્વભાવે પરિણમતો નથી-એટલે કે થતો નથી “ન ભવતિ'. ચૈતન્ય પરમાત્મા શુભ અને અશુભભાવ, દેવ-ગુરુ-શાસ્ત્રની ભક્તિનો રાગ તે જડ અને અચેતન છે. અને તેનું કર્તુત્વ ભાસે છે તે મોટું અજ્ઞાન છે. હોય તેને જાણે તે વ્યવહાર કહેવાય, કરે તે અજ્ઞાન છે. કરવું તે સ્વભાવમાં નથી.
પહેલી વાત પાયાની કહી કે આત્માનો સ્વભાવ જ્ઞાન અને જ્ઞાનનો સ્વભાવ જાણવું તે મૂળ પાયાની વાત છે. આ પાયાની વાત જો સમજાય તો તે આગળ વધીને તે શુદ્ધાત્માના અવલંબન સુધી પહોચે.
હવે જે શુભ અશુભભાવો પ્રગટ થાય છે સંસાર અવસ્થામાં, જ્યાં સુધી તેની પરિણતિ સ્વભાવ સન્મુખ નથી આવતી ત્યાં સુધી તેની પરિણતિ પરનો સંગ કરે છે-પરને વશ થાય છે, કર્મ બળાત્કારે શુભાશુભભાવ ઉત્પન્ન કરતું નથી. તેમ આત્મા તેનો ઉત્પાદક નથી, તેમ આત્મા તેનો નિમિત્ત કર્તા નથી. તેનો નિમિત્ત કર્તા જૂના કર્મનો ઉદય છે. તે શુભાશુભભાવો ભલે થાય પણ ચૈતન્ય પરમાત્મા એ જડરૂપે થતો નથી. ‘ન ભવતિ” તે રૂપે થતો નથી. અશક્ય છે. દયા-દાન-કરુણા-કોમળતાના પરિણામપણે દેશવ્રતના પરિણામપણે કે મહાવ્રતના પરિણામપણે, કે એકાસણા ને ઉપવાસના શુભભાવપણે, કે અહિંસાદિના શુભભાવપણે, કે આસ્ત્રવપણે થવું અશક્ય છે આત્માને, થતો જ નથી. થયો છું તે તો બ્રાન્તિ છે. જો તે પ્રમાણે માને છે તેમ થયો હોય તો તો સમ્યગ્દર્શન જોઈએ. પણ સમ્યગ્દર્શન થતું નથી તેનું કારણ કે શુભાશુભભાવે થયો નથી અને પોતે પોતાને તે રીતે થયો માને છે એટલે મિથ્યાષ્ટિ છે.
એક-એક વાત અમૃત જેવી છે. અંદર ભેદજ્ઞાનની વિધિ બતાવી છે કે ભગવાન જ્ઞાયક આત્મા સાંભળ ! હું જ્ઞાયક આત્માની વાત કરું છું. હું અજ્ઞાની છું અત્યારે ભૂલી જા. હું અજ્ઞાની છું એમ રાખીને વાત અમારી સાંભળીશમાં !! અમે અમારી દશામાં સિદ્ધને સ્થાપ્યા છે અને તે ભવ્ય આત્માઓ-શ્રોતાઓ તમારા આત્મામાં પણ અમે સિદ્ધની સ્થાપના કરી છે. તું તારાથી સ્થાપના કરી શક્તો નથી તો તારું કામ મેં કર્યું કે તારા આત્મામાં પણ મેં સિદ્ધની સ્થાપના કરી. સાંભળ ! હવે સાંભળ! હું અજ્ઞાની છું, હું મિથ્યાષ્ટિ છું ભૂલી જાભૂલી જા. હું તો જ્ઞાયક છું. આહા ! જ્ઞાયકને આગળ કર ને ! હું મનુષ્ય છું તે પર્યાયને આગળ ન કર ને ! હું પાડો છું તેમ કાં વિચાર કર ?હું પાડો છું તેમ વિચારવું કે હું મિથ્યાદૃષ્ટિ છું તેમ વિચારવું એ એક જ છે. મનુષ્ય હોવા છતાં પોતે પોતાને પાડો કલ્પે તે તો વિપરીતતા છે ને?
