________________
४४०
જ્ઞાયક સ્વરૂપ પ્રકાશન વાત છે. શું કહે છે? ભાઈ ! અનંત-અનંતકાળથી અજાણ્યો આત્માનો સ્વભાવ છે. પોતાને પોતે પોતાથી જાણતો નથી અને કોઈ આત્માનો જાણનાર કહે ત્યારે પોતાની આડોડાઈ છોડતો નથી. આમ તે હોય? આમ તે હોય? તેમ કરીને વાત કાઢી નાખે છે. ભાઈ કાઢવા જેવી વાત નથી. પોતાના હિતની વાત છે. કોઈ આત્મા આપી દે, તેવી કોઈનામાં શક્તિ નથી. આત્માનું સ્વરૂપ સમજાવી શકાતું નથી. પણ સમજી શકાય છે. પોતે સમજે ત્યારે કહેનારને નિમિત્ત કહેવામાં આવે છે.
અહીંયા આત્માનો સ્વભાવ જ્ઞાન ને જ્ઞાનનો સ્વભાવ જાણવું. બસ આ જૈનદર્શનનો એકડો છે. અહીંથી શરૂઆત થાય છે. જૈનદર્શનનું આ પ્રવેશદ્વાર છે. જૈનદર્શનનું પ્રવેશદ્વાર એટલે વીતરાગભાવની પ્રગટતા થવાનું પ્રવેશદ્વાર. જૈનદર્શન એટલે વીતરાગતા. શુદ્ધ આત્માની અનુભૂતિ તેને સર્વજ્ઞ ભગવાન જિન શાસન કહે છે. જિન શાસન કહો. જિન શાસન ક્યાં હશે? રાજકોટમાં સ્વાધ્યાય મંદિરમાં હશે?
આત્માનો સ્વભાવ કરવું નથી માત્ર જાણવું જ છે. હજી જાણવું, જાણવું પછી જાણવું તો કોને જાણવું પછી બાકી રાખે છે. પણ પહેલાં જૈનદર્શનના રહસ્યમાં આત્માનો જેને અનુભવ કરવો હોય તેને પ્રથમમાં પ્રથમ મારો સ્વભાવ જ્ઞાન ને જ્ઞાનનો સ્વભાવ જાણવું માત્ર છે. રાગનું ન કરવું ને માત્ર જાણવું તે જ્ઞાનનો સ્વભાવ છે. અને પોતાનો જ્ઞાતા થતાં તે પરનો જ્ઞાતા તે વ્યવહાર છે. પણ જે પોતાનો જ્ઞાતા થતો નથી તે પરનો કર્તા બની જાય છે તે જ્ઞાતા થઈ શકતો નથી.
અહીંયા પહેલાં પારામાં એક દૃષ્ટિના વિષયની વાત કરી, કે અનંતકાળથી જીવને એવું એક શલ્ય પડ્યું છે કે આત્મા હોય તો ઉત્પાદ-વ્યયથી સહિત જ હોય ને. આત્મા હોય તો પર્યાયથી સહિત જ હોય ને. જો આત્મા પર્યાયથી રહિત કહેશો તો સાંખ્યમત થઈ જશે. એમ અનેક પ્રકારે પોતાનો વ્યવહારનો પક્ષ દઢ કરવા માટે આવી એક આડ મારે છે. તેને પરિણામથી ભિન્ન આત્મા દૃષ્ટિમાં આવતો નથી.
તો પહેલાં પારામાં કહ્યું કે આ જ્ઞાયકભાવ એ સ્વભાવ કેવો છે? અનાદિ અનંત તેના ચાર વિશેષણ કહ્યા. સ્વયં સિદ્ધ છે આત્મા જ્ઞાયકભાવ. જ્ઞાયક કહો કે શુદ્ધ આત્મા કહો. જ્ઞાયક કહેવાની પાછળ પણ માર્મિક વાત છે. એક જ્ઞાયક શબ્દમાં બાર અંગ આવી જાય. એક જ્ઞાયકભાવમાં બાર અંગનો સાર ભર્યો છે, હું જ્ઞાયક છું બસ. તેમાં દૃષ્ટિનો વિષય આવી ગયો અને જો પરિણમે તો જ્ઞાનનો વિષય પણ તેમાં આવી જાય છે. તે બે વાત પહેલાં પારામાં પણ જ્ઞાયક કહ્યું દૃષ્ટિના વિષય માટે અને બીજા પારામાં જ્ઞાન પ્રધાનમાં પણ જ્ઞાયક જ શબ્દ રાખ્યો નામ બદલાવ્યું નહિ. અપરિણામીનું નામ પણ જ્ઞાયક અને પરિણામીનું
