________________
પ્રવચન નં. ૩૩
અસ્તિવત્વ આદિ સામાન્યગુણ, પ૨મ ઔદારિક શરીરના આકારરૂપ જે આત્મપ્રદેશોનો આકાર તે વ્યંજપર્યાય, અગુરુલઘુગુણની પદ્ગુણી હાનિ-વૃદ્ધિ-તે સમયે થવાવાળી અર્થપર્યાયો, આ લક્ષણવાળા ગુણ-પર્યાયોના આધારભૂત અમૂર્ત, અસંખ્યપ્રદેશી, શુદ્ધ ચૈતન્યના અન્વયરૂપ-નિત્ય તે તે દ્રવ્ય છે. આ પ્રકારે દ્રવ્યગુણપર્યાયના સ્વરૂપને પહેલાં કહેલા અત્યંત નામના પરમાત્મામાં જાણીને, તદનન્તર-એના પછી નિશ્ચયનયથી તે આગમના સારપદભૂત-આ આગમનો સાર છે, આગમના સારપદભૂત અધ્યાત્મભાષાની અપેક્ષાથી, સ્વશુદ્ધ આત્મ ભાવનાની સન્મુખરૂપ, શુદ્ધ આત્માની સન્મુખ એમ શબ્દ ન લખતાં, દૃષ્ટિના વિષય પર દૃષ્ટિ ઢળે છે, ઢળીને અભેદ થઈ નથી, થોડો એમાં સમય લાગે છે પ્રક્રિયામાં. અનુભવમાં એક સમય છે-પહેલાં સમયે ધ્યેયનું જ્ઞાન અને બીજા સમયે જ્ઞેયનું જ્ઞાન એમ નથી. પ્રક્રિયામાં ભેદ પડે ! કેમ કે એ અધઃકરણ આદિના જે પરિણામ છે તે હજી સવિકલ્પ છે. સૂક્ષ્મ વિકલ્પ છે-કેવળીગમ્ય છે.
આ પ્રકારે દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના સ્વરૂપને પહેલાં કહેલા અત્યંત નામના પરમાત્મામાં જાણીને, તદનન્તર નિશ્ચયનયથી આગમના સારપદભૂત અધ્યાત્મભાષાની અપેક્ષાથી સ્વશુદ્ધઆત્મ ભાવનાની સન્મુખરૂપ સવિકલ્પ સ્વસંવેદનજ્ઞાનથી, આ સવિકલ્પ સ્વસંવેદનજ્ઞાન, કરણલબ્ધિના પરિણામમાં થાય છે એની વાત ચાલે છે. બહાર સ્થૂળ સવિકલ્પ એમ નહીં, એ વાત નથી એ તો નીકળી ગઈ, આ તો અંતર્મુખ થાય છે, અભેદ થયું નથી જ્ઞાન, અભેદ થશે-અભેદની સન્મુખ ઢળે છે, ઈ અભેદની સન્મુખ ઉપયોગ ઢળતો જાય છે (ઉપયોગ) ભેદથી વિમુખ, દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના ભેદથી વિમુખ અને અભેદની સન્મુખ થાય છે જ્ઞાન ! સવિકલ્પ સ્વસંવેદન જ્ઞાનથી-સવિકલ્પ (છે) હજુ નિર્વિકલ્પ નથી થયો, સવિકલ્પ એક સ્વસંવેદન જ્ઞાનમાં પોતાનો આત્મા જણાય છે-બીજું કાંઈ જણાતું નથી. પર તો જણાતું નથી પણ એનાં ભેદ પણ હવે ધીમે-ધીમે વિલય પામતા જાય છે. આહાહા ! ઉપયોગ અભેદ તરફ જાય છે !
૪૨૭
આહાહા ! આ ભાવલિંગી સંત સિવાય આવી વ્યાખ્યા કોણ કરી શકે ? સ્વસંવેદનજ્ઞાનથી, તે પ્રકારે આગમ ભાષાની અપેક્ષાથી અધઃકરણ, અપૂર્વકરણ અને અનિવૃત્તિકરણ નામના દર્શનમોહના ક્ષયમાં સમર્થ-ક્ષય થયો નથી હજી દર્શનમોહ ! સમજાય એવું છે. શું કહે છે ? દર્શનમોહનો ક્ષય થતાં થોડા સમયો લાગી જાય છે, લાગે છે ત્યારે ઉપયોગ અંદરમાં જાય છે, ત્યારે મોહક્ષય થાય, (મોહક્ષય) થાય એવું સામર્થ્ય તો આવી ગયું, પણ હજી ક્ષય થયો નથી, હમણાં થઈ જશે !
દર્શનમોહના ક્ષયમાં સમર્થ પરિણામ, અધઃકરણ આદિ પરિણામ અંતર્મુખી છે, એ
