________________
४३४
જ્ઞાયક સ્વરૂપ પ્રકાશન કેવળી પોતાના આનંદમાં રહે છે છતાં આખો લોકાલોક જ્ઞાનમાં આવે છે એનો અનુભવ નથી હોતો, જાણવું થોડું બંધ થાય છે, એ જે વાત છે એનું સ્પષ્ટીકરણ શું છે?
ઉત્તર :- એનું લક્ષ પર ઉપર હોતું નથી. પ્રશ્ન :- લક્ષની વાત નથી, જાણવું થાય છે કે નહીં એ વાત છે. ઉત્તર:- કોને જાણે છે તે કેવળી? શ્રોતા :- અનુભવ જ્યાં છે ત્યાં લક્ષ છે.
ઉત્તર:- લક્ષ જ્યાં છે એને જ જાણે છે, પરને જાણતા નથી, પરને જાણે છે કહેવું તે અસદ્દભૂત વ્યવહાર છે ભૈયા ! તે સદૂભૂત વ્યવહાર પણ નથી.
શ્રોતા :- ત્યાં તો લખ્યું છે નિશ્ચયથી જાણે છે બન્નેને, અનુભવ અને જાણવામાં ભેદ છે, પોતાનામાં એકાકાર તરૂપ થઈને અનુભવ કરે છે અને પરનું માત્ર જાણવું રહે છેજાણવામાં ભેદ નથી, અનુભવમાં ભેદ છે. આવું જો સ્પષ્ટીકરણ આવ્યું છે એ જરી દીપકનું ઉદાહરણ લઈએ છીએ તો એમ જ લાગે છે, દર્પણનું ઉદાહરણ લઈએ છીએ તો એ જ મહેસુસ થાય છે, એ જે વાત છે એનો શું અર્થ છે એ સમજવાની જરૂરત છે.
ઉત્તર :- સમજવાથી સમજણમાં આવી જશે, કેમકે સ્વને જાણતાં-જાણતાં પરને જાણે પણ છે.
યુગલજી :- નિશ્ચયથી સ્વપરને જાણે છે એમ ક્યાં આવે છે? આવ્યું જ નથી ક્યાંય આગમમાં કે નિશ્ચયથી સ્વપરને જાણે છે.
ઉત્તર :- આવશે જ નહીં, રાહ જોજો, આવશે નહીં ક્યારેય, આવવાવાળું જ નથી.
શ્રોતા : દીપક અને દર્પણનું જે ઉદાહરણ છે એમાં જે ઘટના બને છે તેમ જ જ્ઞાનની તુલના કરી છે. તેમાં ભેદ કરવો મુશ્કેલ પડે છે.
ઉત્તર: અચ્છા. એ મુશ્કેલી નીકળી જશે. તમે નિશ્ચયના પક્ષમાં આવી જાવ. પક્ષીતિક્રાંત થાય છે ત્યારે અનુભૂતિ થાય છે ત્યારે અનુભવકાળમાં આપને જ્યારે અનુભવ થાય ત્યારે શું આપને (પર) જાણવામાં આવે છે, મને બતાવો (આપ).
જુઓ, એક સાડત્રીસ નંબરનો શ્લોક છે સમયસારનો (તેમાં કહે છે કે, જ્યારે અંતર્મુખ થાય છે આત્મા, ત્યારે એકલો ચૈતન્યચમત્કારમાત્ર ભગવાન આત્મા દૃષ્ટિમાં આવે છે. ‘ભિન્ના ભાવા નો દ્રષ્ટા' –જે ભિન્ન છે મારાથી એ દેખાતા નથી. આહાહા!
આહાહા ! અરે, એના કરતાં તો દશ ગાથા આવવાની છે ૩૭૩ થી ૩૮૨, એમાં પ્રકાશનું દૃષ્ટાંત આવશે, પ્રકાશમાં ઘડો પ્રસિદ્ધ થતો નથી, પ્રકાશ પ્રકાશકને પ્રસિદ્ધ કરે છે, ઘટ-પટને નહીં. આહાહા! વાત એવી છે ભાઈ જીવને અનાદિથી પ્રમાણનો પક્ષ છે, એક
