________________
૪૩૬
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન છે પ્રમાણનો એ લઈ લઉં છું.
(કહે છે કે, તેના ઉત્તરમાં કહે છે કે પ્રમાણ આત્માને નય પક્ષાહિત કરવામાં અસમર્થ છે. પ્રમાણના પક્ષવાળો જીવ, ઈ શા માટે પક્ષાતિક્રાંત થતો નથી? એનું કારણ આપશે. પ્રમાણ સે બાહર જાના નહીં, પ્રમાણ મેં અટકના નહીં''
ઘણાં વર્ષ પહેલાં હું જયપુર ગયો'તો. બપોરનો ટાઈમ હોય તો ઉપરની રૂમમાં બેઠા, પાંચ-સાત-દશ જણા આવ્યા, ભાઈઓ બહેનો, હું ઓળખું નહીં કોઈને, વ્યાખ્યાનમાં કહ્યું કે “પ્રમાણ સે બાહર જાના નહીં ને પ્રમાણ મેં અટકના નહીં” તો એક બહેન સમજી ગયા ! કહે, પંડિતજી? આ વાત તો તમે બહુ સરસ કરી. શું કરી? તો કે પ્રમાણ મેં અટકના નહીં, અરે ! લડકી-દિકરી તું કયા ગામની છો? હું તો ઓળખું નહીં, તો બાજુમાં એના મમ્મી બેઠા હતા, ઈ આની દિકરી, યુગલજી સાહેબની દિકરી હતી, પછી ખબર પડી મને ! આહાહા ! પ્રમાણ મેં અટકના નહીં” –આ પ્રમાણમાં અટકે છે. ‘ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રુવયુક્ત સત્' –એ પ્રમાણ જ્ઞાનનો વિષય છે. સ્વપરપ્રકાશક પ્રમાણજ્ઞાનનો વિષય છે. એમાં વિધિનિષેધ કર્યા વિના અનુભવ થતો નથી !
આહાહા ! એ આમાં લખેલું છે બધું તે કહું છું, તમારે જોઈતું હોય તો પાનું આપશુંપાનું આપજો બનાવીને. તેમાં ઉત્તરમાં કહે છે “પ્રમાણ આત્માને નય પક્ષાતિક્રાંત કરવામાં અસમર્થ છે.' એનું કારણ આપે છે તેથી તે પૂજ્યતમ નથી, તેનો ખુલાસો આ પ્રમાણે છે.
જો કે પ્રમાણ નિશ્ચયનયના વિષયને ગ્રહણ કરે છે, સ્વપરપ્રકાશક છે જ્ઞાન, ધ્રુવ છે ઈ તો ગ્રહણ કરે છે પરંતુ તે તો અન્યનો-વ્યવહારનયના વિષયનો વ્યચ્છેદક નથી. પ્રમાણજ્ઞાનમાં તાકાત નથી વ્યવહારનો નિષેધ કરે. પ્રમાણજ્ઞાન બેયને સત્ય માને છે-દ્રવ્ય છે એ સત્ય છે અને પર્યાય છે એય સત્ છે-બેય આત્મા છે, અભેદ છે, સ્વપપ્રકાશક છે !! અરે, સ્વપરપ્રકાશક પ્રમાણજ્ઞાનનો વિષય છે કે નિશ્ચયનયનો વિષય છે? બે આવે ત્યાં પ્રમાણ થઈ જાય છે, પ્રમાણ જેનું લક્ષણ એ વ્યવહાર થઈ જાય છે. જરા શાંતિથી સાંભળો (તત્ત્વ) એવું છે!
જો કે પ્રમાણ નિશ્ચયનયના વિષયને ગ્રહણ કરે છે પરંતુ તે અન્યનો વ્યવચ્છેદકનિષેધક નથી. નિષેધકપણાનો અભાવ હોવાથી સ્વપરપ્રકાશકના પક્ષવાળાને, પરને જાણતું જ નથી જ્ઞાન, એ નિષેધ નહીં કરી શકે, એ પ્રમાણ જ્ઞાનનું વાક્ય છે, સ્વપરપ્રકાશક ! “અર્થ વિકલ્પ જ્ઞાન પ્રમાણે” એ એનું ઉદાહરણ છે. અને પંચાધ્યાયીનો પહેલો ભાગ, એની એકતાલીસથી પીસતાલીસ ગાથા વાંચી લેવી. એમાં લખે છે, એ પ્રમાણજ્ઞાન જેનું લક્ષણ ઉદાહરણ છે. એવું ઉપચરિત સભૂત વ્યવહાર પોતાને જાણતાં પરને જાણે એને
