________________
૪૩૨
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન
એટલો છે. હવે તફાવત બતાવે છે કે કેવળી જેમાં ચૈતન્યના સમસ્ત વિશેષો-પૂરું જ્ઞાન થઈ ગયું કેવળજ્ઞાન ! ભાઈ સાહેબે કહ્યું હતું ને અવિભાગ પ્રતિચ્છેદ, સમસ્ત વિશેષો એકી સાથે પરિણમે છે એવા કેવળજ્ઞાન વડે કેવળ આત્માને અનુભવે છે-કેવળ આત્માને અનુભવે છે ! બોલો, તો એકાંત થઈ જાશે ? કે તો અમને ઈષ્ટ છે. આહાહા ! અને શ્રુતકેવળી છે કે જેમાં ચૈતન્યના કેટલાક વિશેષો ક્રમે ક્રમે ઉઘાડ થાય છે-પરિણમે છે, એવા શ્રુતજ્ઞાન વડે કેવળ આત્માને અનુભવે છે. અર્થાત્ કેવળી ‘સૂર્યસમાન’ કેવળજ્ઞાન વડે આત્માને દેખે છે અને શ્રુતજ્ઞાની ‘દીવાસમાન’ શ્રુતજ્ઞાન વડે આત્માને દેખે-અનુભવે છે.
શ્રુતજ્ઞાની પણ પ૨ને દેખતા નથી, કે નિર્વિકલ્પ ધ્યાનમાં તો પ૨ને ન દેખે તે બરાબર છે પણ સવિકલ્પ દશામાં તો પ૨ને દેખે છે ને ? આહાહા ! એની નજરમાં તો શલ્ય એવું ગરી ગયું છે કે જ્ઞાન પરને જાણે જ છે ! આહાહા ! મોટું શલ્ય છે-ભ્રાંતિ છે !! આત્મા જ્ઞાતા ને છ દ્રવ્ય મારું જ્ઞેય, આત્મા જ્ઞાતા ને રાગ મારું જ્ઞેય-તે (બધી) ભ્રાંતિ છે. વ્યવહાર ન લખ્યો !
આહાહા ! આત્માર્થીને તો અમૃત જેવું વચન છે ઈ, અરે ! પ૨ને જાણું છું એ મારી ભ્રાંતિ ! આ શું ? કે તું નથી જાણતો ભાઈ (હું પરને જાણું છું) એવી તને ભ્રાંતિ થઈ છે. ત્યારે શું છે ? એ પદાર્થો તારા જ્ઞાનમાં પ્રતિભાસે છે ને, તારા જ્ઞાનમાં-સ્વચ્છતામાં પ્રતિભાસે છે, એનો તું જાણનારો છો. એમ ? તો એમાં પર્યાયઢષ્ટિ થશે ? કે નહીં થાય. જ્ઞાનને જાણતાં જ્ઞાયક જણાય જાય છે !
એક દૃષ્ટાંત છે એના માટે, અમિતગતિ આચાર્ય ભગવાને આપ્યું છે કે ‘‘દીપક છે એ ‘પ્રકાશક’ છે, એની જે પર્યાય છે એનું નામ ‘પ્રકાશ’ છે અને ઘટપટાદિ છે એ એનું ‘પ્રકાશ્ય’ છે. -પ્રકાશક, પ્રકાશ અને પ્રકાશ્ય ! (એ ત્રણ છે) તો આચાર્ય ભગવાન ફરમાવે છે અમિતગતિ આચાર્ય, અહીં અમારી પાસે આધારે ય પણ છે, લઈ આવ્યા છીએ, કે તને જ્યાં સુધી દીવાના પ્રકાશમાં પ્રકાશ્ય એવા ઘટપટ જે ભિન્ન છે-જે પ્રકાશકથી ભિન્ન અને પ્રકાશથી ભિન્ન, એવા ઘટપટ (જે) ભિન્ન છે એ તને દેખાય છે અને પ્રકાશથી પ્રકાશક અભિન્ન છે તે તને દેખાતા નથી ? અમને તો આશ્ચર્ય થાય છે ! (કે તારી નજર ક્યાં ખોવાઈ ગઈ?) આ તો દૃષ્ટાંત છે.
(હવે સિદ્ધાંત) એમ આ જ્ઞાયક-આત્મા-જાણનાર, જ્ઞાયકદ્રવ્ય અને તેની અવસ્થામાં જાણવાની ક્રિયા થાય છે પ્રગટ (જાનનક્રિયા છે) અને બાહ્ય પદાર્થો તેના શેય છે. જ્ઞાતા, જ્ઞાન અને જ્ઞેય બહારમાં સ્થાપ્યું એણે, કે ના એમ નથી. ભિન્ન શેયો તને જણાય છે અને અભિન્ન શેય જે તારા જ્ઞાનમાં છે, તે તને જણાતું નથી ! અમને તો આશ્ચર્ય થાય છે. ‘તને
