________________
૪૩૦
જ્ઞાયક સ્વરૂપ પ્રકાશન જ્યારે એ જ્ઞાયકને જાણે છે ત્યારે એના ફળમાં આનંદ આવ્યો (અનંત ગુણોને) પણ જ્ઞાને જાણી લીધાં. એ તો અંદરનું ને અંદરનું છે, બહારનું તો કાંઈ નથી, તે અપેક્ષાએ તેને નિશ્ચયથી સ્વ-પરપ્રકાશક કહેવામાં આવે છે. આમાં પરની અપેક્ષા બિલકુલ છે નહીં. (અને) પછી સવિકલ્પદશામાં આવતાં અથવા તો કોઈકને સમજાવતાં એ વ્યવહારે સ્વપરપ્રકાશક છે.
હવે વ્યવહારે સ્વ-પરપ્રકાશક એટલે શું? સ્પષ્ટ કરવું જોઈએ, એમ કોથળામાં પાનશેરી ન રાખવી-જ્ઞાન વ્યવહાર પરને જાણે છે એટલે શું? (જાણે છે તો) કયું જ્ઞાન? અતીન્દ્રિયજ્ઞાન પરને જાણે છે? ઈન્દ્રિયજ્ઞાન પરને જાણે છે? કે એમાં ભેદ (રહસ્ય) છે બીજું, બીજો ભેદ છે સાંભળ ! રાગનો પ્રતિભાસ દેખીને જ્ઞાન રાગને જાણે છે એમ કહેવું તે વ્યવહાર છે. લોકાલોકનો પ્રતિભાસ દેખીને, કેવળી લોકાલોકને જાણે છે એમ કહેવું તે વ્યવહાર છેઉપચાર છે.
એ પ્રવચનસારની ૩૩ ગાથા, કાઢો તો પ્રવચનસારમાં છે હોં કે કેવળી ભગવાન પરને જાણતા નથી. પરને જાણે છે (એવો) વ્યવહાર ક્યાંથી આવ્યો કે તેનો પ્રતિભાસ દેખીને ઉપચારથી વ્યવહાર કહેવામાં આવ્યો છે-એવો ઉપચાર છે. એ ઉપચાર જે સાચો લાગ્યો તો મર્યો ! ટોડરમલ્લ સાહેબે બે વાક્ય મૂક્યા છે. “નિશ્ચયનય વડે જે નિરૂપણ કરવામાંઆવે તેને સત્યાર્થ જાણી તેનું શ્રદ્ધાન અંગીકાર કરજે અને વ્યવહારનયે જે નિરૂપણ કરવામાં આવે તેને અસત્યાર્થ માની તેનું શ્રદ્ધાન છોડજે.”
(આ) પ્રવચનસારની ૩૩ ગાથા છે. એનો ભાવાર્થ છે. ભગવાન કેવળી-કેવળજ્ઞાનની વાત ચાલે છે, ભગવાન સમસ્ત પદાર્થોને જાણે છે તેથી કાંઈ તેઓ કેવળી કહેવાતા નથી, પણ જે ન સમજતા હોય તેને એમ જ કહેવાય કે કેવળજ્ઞાન કોને કહેવાય? કે લોકાલોકને જાણે છે તેને કેવળજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે, સમજી ગયા ને? એટલું સાંભળીને ભાગ્યો ઈ, પણ તું ધીરો તો રહે, એમાં કાંઈક મર્મ છે, ભગવાન (કેવળી) સમસ્ત પદાર્થોને જાણે છે તેથી કાંઈ તેઓ કેવળી કહેવાતા નથી, પરંતુ કેવળ અર્થાત શુદ્ધ આત્માને જાણતાં-અનુભવતાં હોવાથી તેઓ કેવળી કહેવાય છે. આહાહા ! કેવળ શુદ્ધાત્માને જાણનાર-અનુભવનાર શ્રુતજ્ઞાની પણ શ્રુતકેવળી છે. તે પરમાર્થ શ્રુતકેવળી છે. આહાહા ! સર્વશ્રુતને જાણે તે વ્યવહારશ્રુત કેવળી, સર્વશ્રુત એટલે ? જ્ઞાનની-શ્રુતજ્ઞાનની પર્યાયમાં સ્વ અને પરનો પ્રતિભાસ થયો છે લોકાલોકનો એવા પ્રતિભાસમય જ્ઞાનની પર્યાય-ભેદને જાણે તેને સર્વશ્રુતજ્ઞાનને જાણ્યું એમ કહેવામાં આવે તે વ્યવહાર છે. પર્યાયને જાણ્યું માટે વ્યવહાર છે. આહાહા ! અરે પ્રભુ ! પણ પહેલાં તો...શું કહીએ, આ બધી વાત કુંદકુંદભગવાને
