________________
પ્રવચન નં. ૩૩
૪૨૯ નથી-સવિકલ્પમાં જે જણાયો તેનો તે જ નિર્વિકલ્પમાં જણાય જાય છે, સવિકલ્પમાં જુદો જણાયો અને નિર્વિકલ્પમાં બીજો જણાયો એવું નથી. આહાહા! કહે છે કે જ્ઞાયક જે જણાયો તે, જણાયો તે, જ્ઞાતઃ જ્ઞાતઃ તે તો તે જ છે ને જે જણાયો-સવિકલ્પમાં જે જણાયો એ (જ) નિર્વિકલ્પમાં પણ તે જ જણાયો ! સવિકલ્પમાં માનસિકજ્ઞાન હતું, નિર્વિકલ્પધ્યાનમાં અતીન્દ્રિયજ્ઞાન પ્રગટ થાય છે.
તે સ્વરૂપ પ્રકાશનની-સ્વરૂપને જાણવાની અવસ્થામાં એ શુદ્ધોપયોગ (પ્રગટે છે) એક અવસ્થા છે, ચોથા ગુણસ્થાને શુદ્ધોપયોગ થાય છે. કેટલાક કહે સાતમે થાય ને આઠમે થાયને બારમે થાય ને... ગપ્પા મારે છે. આહાહા! (એમને તો) અનુભવ નથી, અનુભવના સંસ્કારેય નથી-દેશનાલબ્ધિના સંસ્કારેય નથી, શું કહીએ ! આહાહા !
(કહે છે કે, અવસ્થામાં પણ દીવાની જેમ, કર્તાકર્મનું અનન્યપણું હોવાથી જ્ઞાયક જ છે. કર્તાકર્મનું અનન્યપણું (એટલે) અકર્તા પ્લસ કર્તા-કર્મનું અનન્યપણું ઈઝ ઈક્વલ ટુ અનુભૂતિ ! શું કહ્યું? અકર્તા પ્લસ કર્તા-કર્મનું અનન્યપણું ઈઝ ઈક્વલ ટુ અનુભૂતિ-આ ઈંગ્લીશમાં કહ્યું) એ વાત આમાં કરી છે. આહાહા ! કર્તા-કર્મનું અનન્યપણું ! પર્યાયને અન્યપણે કહેનાર પુરુષ એ પર્યાયને અનન્યપણે-અભેદપણે આત્માને જાણે છે ! (વિરોધ જેવું લાગે પણ) અનુભૂતિના કાળમાં વિરોધ ટળી જાય છે. સ્યાદ્વાદમાં ઉપર ઉપર દેખાય છે વિરોધ, પણ અનુભવથી વિરોધ ટળી જાય છે, વિકલ્પ રહેતો નથી-જેવું છે એવું જ્ઞાનમાં આવી જાય છે.
“(કર્તા-કર્મનું) અનન્યપણું હોવાથી જ્ઞાયક જ છે-પોતે જાણનારો માટે પોતે કર્તા', પોતે-જ્ઞાયક-આત્મા જાણનારો માટે પોતે કર્તા-જાણનારો છે ને? તો ર્તા કહેવાય, અને પોતાને જાણ્યો કે પરને જાણ્યું? સ્વ-પરને તો જાણે ને? આહાહા ! એલા! સ્વ-પરપ્રકાશક તો વ્યવહાર છે, સ્વપ્રકાશક નિશ્ચય છે. સ્વપરપ્રકાશક વ્યવહાર છે. આહાહા ! એનું ઉદાહરણ આપ્યું છે “અર્થ વિકલ્પ જ્ઞાન પ્રમાણે” –એ તો ઉદાહરણ છે-ઉપચરિત સભૂત વ્યવહારનયનું ઉદાહરણ છે.
પ્રભુ ! સ્વપ્રકાશકમાં અનુભૂતિ થાય છે, એ વખતે અંદરમાં એક નિશ્ચયથી સ્વપરપ્રકાશક પ્રગટ થાય છે, એટલી વાત સાચી છે. ત્રણ પ્રકાર છે એમાં (૧) નિશ્ચયથી સ્વપ્રકાશક (૨) નિશ્ચયનયે સ્વ-પરપ્રકાશક અને (૩) વ્યવહારનયે પણ સ્વપરપ્રકાશક કથંચિત્ છે. ‘નિયમસારમાં આ વાત છે કે અનુભવતો સ્વપ્રકાશકમાં જ થાય છે, અનુભવનું ફળ નિશ્ચયથી સ્વ-પરપ્રકાશક આવી જાય છે. ઈશું? કે જ્ઞાને જ્ઞાયકને તો જાણ્યો અને જ્ઞાનની અપેક્ષાએ આનંદ એ પરદ્રવ્ય છે, ગુણ પારદ્રવ્ય છે. જ્ઞાન સ્વ અને આનંદ પર, તો
