________________
પ્રવચન નં. ૩૩
૪૩૧ અમને કહી છે, અમને કહી છે એટલે બધાને કહી છે, મને (એકને જ) કહી છે એમ નહીં.
સમયસારમાં ઓપન (ખુલ્લું) છે આ કે “આત્માનું જ્ઞાન આત્માને જાણવાનું છોડીને કદી પણ ભૂતકાળ, વર્તમાનકાળ કે ભવિષ્યકાળ પરને જાણવા નહીં જાય, સ્વભાવ જ નથી પરને જાણવાનો (આત્માનો)'' જેમ દ્રવ્ય (આત્મ દ્રવ્ય) અકર્તા છે એને કર્તા માનવું અશક્ય છે, (આત્મા) કર્તા થઈ શકતો જ નથી, પરિણામ પરિણામથી થાય છે, દ્રવ્યથી થતા નથી, અશક્ય છે કરવું, રાગનું કરવું અશક્ય છે. આત્મા રાગને કરતો નથી. થાય છે રાગ બહિર્મુખ દશામાં, હોય છે-ઠીક છે પણ રાગ થાય માટે આત્મા એનો કર્તા બની જાય એમ ત્રણકાળમાં બનવું અશક્ય છે એ બાણું-ત્રાણું ગાથા આવશે એમાં આવશે, કર્તા-કર્મ અધિકારની ગાથા છે તેમાં “અશક્ય’ શબ્દ વાપર્યો છે. (ગાથા-૯૩ જેમ શીત-ઉષ્ણરૂપે આત્મા વડે પરિણમવું અશક્ય છે તેમ)
એવી રીતે જે આત્માનું જ્ઞાન જેને કહીએ એ જ્ઞાન પરને જાણતું જ નથી, “અશક્ય છે''-પોતાને જાણવાનું છોડીને અને જ્ઞાન પર સન્મુખ થતું જ નથી. પર સન્મુખ થાય છે તે આત્માનું જ્ઞાન નથી. એ ઈન્દ્રિયજ્ઞાન છે-ભાવઈન્દ્રિય છે ખંડજ્ઞાન છે, ઈ જોયનું જ્ઞાન છે, તેથી ઈન્દ્રિયજ્ઞાન જોય જ છે. દ્રવ્ય ઈન્દ્રિય, ભાવઈન્દ્રિય અને તેના વિષયો, ત્રણેય જોય છે. શેયનું જ્ઞાન થાય છે માટે એ જ્ઞાનને શેય કહેવામાં આવે છે અને આત્માનું જ્ઞાન થાય છે તેથી (એ) જ્ઞાનને આત્મા જ કહેવામાં આવે છે અભેદનયે ! જ્ઞાન તો આત્માનું જ થાય છે, લક્ષણ લક્ષને પ્રસિદ્ધ કરે છે. આહાહા ! ઉપયોગ લક્ષણ છે.
(ઉપયોગ લક્ષણ) એ સ્વપર બેયને પ્રસિદ્ધ કરે કે નહિ? આ વ્યવહારના કથનો (છે), વ્યવહારનો નિષેધ આવે નહીં-અગિયારમી ગાથા. અંદર ખોડાય નહીં ત્યા સુધી તો વ્યવહાર સાચો લાગશે ! આહાહા ! વ્યવહાર સઘળોય અભૂતાર્થ છે-ભૂતાર્થને આશ્રયે સમ્યગ્દર્શન થાય છે. તો કહે કે વ્યવહાર છે કે નહીં? કે એ વ્યવહાર ક્યારે છે ને કોને થાય છે? તો કે ઈ તો સવિકલ્પ દશામાં એ (સાધક) દોષમાં આવે ત્યારે વ્યવહારને જાણે છે જ્ઞાની. શું કહ્યું? નિર્વિકલ્પ ધ્યાન તો નિર્દોષ અવસ્થા છે, સવિકલ્પદશામાં કોઈ કોઈને વ્યવહાર જાણેલો પ્રયોજનવાન (કહ્યો) છે. તો વ્યવહારને જાણે છે ઈ જ્ઞાન કયું છે એ બતાવો તમે મને, ભેદને જાણે છે, રાગને જાણે છે? ઈ તો શાસ્ત્રમાં ઉલ્લેખ છે તો એને જાણે છે કોણ?
ઈન્દ્રિયજ્ઞાન તો ક્ષણિક છે, ઈ તો જ્ઞાન જ નથી, પણ જે ભેદો, અભેદમાં પ્રતિભાસે છે, પ્રતિભાસ દેખીને-રાગનો પ્રતિભાસ દેખીને, વ્યવહાર રાગને જાણે છે એમ કહ્યું ! આહાહા ! હમણાં બીજી પ્રવચનસારની છવીસમી ગાથા લેશું એમાં આવશે, આત્માને જાણનારઅનુભવનાર શ્રુતજ્ઞાની પણ શ્રુતકેવળી કહેવાય છે. કેવળી અને શ્રુતકેવળીમાં તફાવત
