________________
પ્રવચન નં. ૩૩
૪૨૫ પર્યાયરૂપ દેખાતી નથી, અભેદમાં ભદે દેખાતો નથી અભેદ જ એક ત્રિકાળ અભેદ અને એક ક્ષણિક અભેદ, એક ત્રિકાળ અભેદ અને એક ક્ષણિક અભેદ ! એવો વિકલ્પ પણ નથી અનુભવના કાળમાં ! (નિર્વિકલ્પ...નિર્વિકલ્પ...નિર્વિકલ્પ !) આહાહા!
આવી અપૂર્વ સ્યાદ્વાદની શૈલી છે, ભાઈ ! તો ગભરાશો નહીં, ગભરાશો નહીં કે રહિત કહ્યું છે તેથી એકાંત થઈ જશે ! સમ્યક એકાંત છે. થોડીવાર ધીરજ રાખ તું! ત્યાં પૂર્ણવિરામ નથી થયું, અલ્પવિરામ છે રહિતની વાત કરી મેં પરંતુ ત્યારપછીની વાત વળી એનો અર્થ તો થોડો કહેવાનો બાકી છે રહસ્ય બાકી છે) હવે એ હું કહુ , સાંભળો ! તો અત્યારે પરમાત્માનું શ્રદ્ધાન તો આવી ગયું-વ્યવહાર શ્રદ્ધાન-સવિકલ્પ શ્રદ્ધાન ! આહાહા !
હવે, આચાર્ય ભગવાન, એવા પરમાત્માના દર્શન કરવાની વિધિ અજ્ઞાની જીવને બતાવે છે, કે “જોયાકાર અવસ્થામાં જ્ઞાયકપણે જણાયો” યાકાર એક અવસ્થા છે-પર્યાય છે જ્ઞાનની. એનું નામ જ્ઞયાકાર કેમ કહ્યું? કે એને શેયાકાર એટલા માટે કહ્યું કે જે ઉપયોગ પ્રગટ થાય છે એમાં સ્વ અને પરનો પ્રતિભાસ થાય છે. (કેવળજ્ઞાનમાં) લોકાલોકનો પ્રતિભાસ થાય છે એમ બધાને પ્રતિભાસ થાય છે) સમજાણું ને?
“પ્રતિભાસ” સમજાય છે ને. જેમ દર્પણમાં પ્રતિભાસ છે, પણ દર્પણમાં કોઈ ચીજ) કોયલા કે અગ્નિ આવતી નથી, એમ રાગનો પ્રતિભાસ છે, (પણ) રાગ તો ઉપયોગમાં આવતો જ નથી, પરંતુ ઉપયોગમાં રાગ, કર્તાનું કર્મ બનતું નથી અને આગળ ચાલીને એ ઉપયોગમાં રાગ, શેય પણ બનતો નથી, રાગ જ્યાં સુધી શેય બનશે ત્યાં સુધી આત્માનો અનુભવ થશે નહીં. શાંતિથી સાંભળવા જેવી વાત છે. પ્રતિભાસ થવા છતાં પણ એ દેખાતો નથી. પરંતુ) જેમાં પ્રતિભાસ થાય છે એ દેખાય છે-(અર્થાત) જ્ઞાન, પોતાનું જ્ઞાન દેખાય છે. જે જ્ઞાનની પર્યાયમાં પ્રતિભાસ થયો છે એ એવી પર્યાય દેખાય છે અને પર્યાય તથા દ્રવ્ય તો કથંચિત્ અભેદ છે, તેથી જ્ઞાનને જાણે છે તો જ્ઞાયકને (પણ) જાણી લે છે, જ્ઞાન અને જ્ઞાયક કથંચિત અભેદ હોવાથી, જ્ઞાનને જાણવાથી જ્ઞાતા બની જાય છે-અનુભવ થઈ જાય છે. (છતાં) ત્યાં રોકાતો નથી પર્યાયમાં ! સમજાવવા માટે શું કરે? કે પર જાણવામાં નથી આવતું, પોતાની પર્યાય જાણવામાં આવે છે, આવું સમજાવવા માટે આવો ભેદ કરવો પડે છે. પર્યાયનું જ્ઞાન કરવા માટે (છતાં ત્યાં) એવો ભેદ નથી, એ ભેદ) છોડાવવા માટે છે.
કેમ કે યાકાર અવસ્થામાં-જેમાં બે પ્રકારના પ્રતિભાસ થાય છે આવી જ્ઞાનની એક પર્યાયમાં, એમ નથી લીધું કહ્યું કે, જ્ઞાનની પર્યાય જાણવામાં આવે છે (કહ્યું છે કે, જ્ઞાયક જાણવામાં આવે છે. “જ્ઞયાકાર અવસ્થામાં જ્ઞાયકપણે જે જણાયો’ -હજી નિર્વિકલ્પ અનુભવ
