________________
પ્રવચન નં. ૩૨
૪૨૧ અપરિણામી ધ્યેય ને પરિણામી શેય સમય એક છે. સોગાનીજીનું હતું અપરિણામી એપરિણામી “એ” શબ્દ વાપરતા'તા એપરિણામી હું મેં. આહા! તેમ ચેતનને ચૈતન્યમાં અંતહિત કરીને, જેમ કેવળ આ હારને જાણવામાં આવે છે, તેમ કેવળ આત્માને જાણતાં, કેવળ આત્માને જાણતા હો, ગુણભેદ ને પર્યાયભેદ છૂટી ગયો. એ જ્ઞય થઈ ગયું આ. તે શેયમાં ધ્યેય રહેલું છે. ધ્યેયને ઉડાડીને જોય થતું નથી. ધ્યેય રહી જાય છે ને જોય થઈ જાય છે. શું કહ્યું? અરે આ વાત સાંભળતાં પણ અંદરમાંથી પ્રમોદ આવે એવી આત્માની કથા છે. આહા !
પછી કહે છે કેવળ આત્માને જાણતાં, તેની ઉત્તરોત્તર ક્ષણે કર્તા કર્મ ક્રિયાનો વિભાગ ક્ષય પામતો જતો હોવાથી, “કર્તા કર્મ ક્રિયા ભેદ નહીં ભાસતુ હૈ અકર્તુત્વ શક્તિ અખંડ રીતી ધરે ઈ, યાહી કે ગવેષી જ્ઞાનમાં હી લખી લીજે.” દોઢ મહિનામાં સોગાનીજીના ત્રણ પત્રો છે. દોઢ મહિનામાં ત્રણ પત્રો જેના ઉપર લખ્યા છે ઈ ત્રણેય પત્રોમાં ઈ ચાર લીટી એણે લખી છે. કર્તા કર્મ ક્રિયા ભેદ નહીં ભાસતુ હૈ, અકર્તૃત્વ શક્તિ અખંડ રીતી ઘરે ઈ યાહી કે ગવેષી જ્ઞાનમાંહી લખી લીજે, યાહી કી લખનીમેં અનંત સુખ ભર્યો હૈ. ત્રણ પત્રોમાં આ વાત એને દોહરાવી છે, ધ્યેયપૂર્વક શેયની ઈ ધ્યેયપૂર્વક ષેય થયું.
કર્તા-કર્મ-ક્રિયા છે પણ ભેદ દેખાતો નથી. શેયમાં કર્તા-કર્મ-ક્રિયાનો ભેદ દેખાતો નથી અને ધ્યેયમાં ગુણભેદ દેખાતો નથી. ઈ પરમ પારિણામીક ભાવ લક્ષણ છે એ પણ દેખાતું નથી. લક્ષ લક્ષણનો ભેદ પણ દેખાતો નથી, સ્વભાવ સ્વભાવવાનનો ભેદ દેખાતો નથી. અભેદ વસ્તુ એકાકાર દેખાય છે.
તેની ઉત્તરોત્તર ક્ષણે કર્તા કર્મ ક્રિયાનો વિભાગ ક્ષય પાડતો જતો હોવાથી, જો આ આવ્યો કરણલબ્ધિમાં મોહ હજી, ક્ષય થયો નથી જ્ઞાતઃ તે તો તે જ છે. જ્ઞાતઃ એટલે જે જણાયો અંતર્મુખ થઈને હજી અભેદ થયો નથી, બહુ અલ્પ સમયની વાત છે, કહેતા વાર લાગે. બાકી અનુભવમાં વાર નથી કહે છે, ઈ હમણાં કહેશે. નિષ્ક્રિય ચિન્માત્ર ભાવને પામે છે. અને એ રીતે મણીની જેમ તેનો નિર્મળ પ્રકાશ અકંપપણે પ્રવર્તે છે. એવા તે ચિન્માત્ર ભાવને પામેલા જીવને મોહાંધકાર નિરાશ્રયપણાને લીધે અવશ્યમય પ્રલય પામે છે. જો આમ છે તો મોહની સેનાને જીતવાનો ઉપાય એણે મેળવ્યો છે. આહા !
પછી સવિકલ્પ સ્વસંવેદન અને નિર્વિકલ્પ સ્વસંવેદન. પહેલાં આ પરમાત્માને જાણીને પછી નિશ્ચયથી તેજ દ્રવ્ય, ગુણ ને પર્યાયના આગમના સારભૂત જે અધ્યાત્મભાષા છે. તેના દ્વારા પોતાના શુદ્ધ આત્માની ભાવનાને સન્મુખ થઈને, શુદ્ધ આત્માની સન્મુખ થયો નથી, હજી શુદ્ધ આત્માની સન્મુખ એક વાત, શુદ્ધ આત્માની ભાવનાની સન્મુખ ઈ બીજી વાત.
