________________
પ્રવચન નં. ૩૧
૪૦૫ અવળો. ત્યાં તો એવું થાય છે, પણ જ્ઞાન જ્ઞેય તરફ જાય એવું તો થતું જ નથી, શું કહ્યું? ખ્યાલ આવ્યો કાંઈ? કે સોય તો લોહચુંબક તરફ ખેંચાય છે. એ ઘાટ વગરની હોય ઈ, એવું તો દેખાય છે. સોય ખેચાય ને ત્યાં ચોટી જાય છે, એવું તો દેખાય છે. પણ જ્ઞાન પોતાને જાણવાનું છોડી અને ત્યાં જતું જ નથી, જાણે ક્યાંથી? આહા!
આ સમયસારમાં ૩૭૩ થી ૩૮૨ ગાથા આપણે લેવાની છે. એમાં આ દૃષ્ટાંત છે ટીકાકારનું, ઈ ટીકાકારનું દૃષ્ટાંત ઈ અહીંયા ટોડરમલ સાહેબે કહ્યું છે, લખ્યું છે. ઈ ત્યાંની કોપી આમાં છે. કે સોય તો ખેંચાઈ ને જાય છે. પણ સાહેબ શું કરું? સામે પદાર્થો બધા આવ્યા એટલે મારું જ્ઞાન એને જાણવા વયું ગયું, તારું જ્ઞાન ગયું છે કે બીજાનું જ્ઞાન ગયું છે? એ વાત તો કર. જે જ્ઞાન પરને જાણવા જાય છે ઈ જ્ઞાન તારું છે? ઈ તો આંખનો ઉઘાડ જાય છે પરને જાણવા, ઈન્દ્રિયજ્ઞાન જાય છે પરને જાણવા, ઈ શેયનું જ્ઞાન છે. ઈન્દ્રિયજ્ઞાન છે ભાવઈન્દ્રિય ઈ ન્નયનું જ્ઞાન છે. તેથી ઈન્દ્રિયજ્ઞાન પોતે શેય છે, આત્માનું જ્ઞાન તો સોયની માફક ખેંચાયને ત્યાં જતું નથી. આહાહા !
પદાર્થો કહેતા નથી કે તું મને જાણ અને જાણનાર, જાણનારને જાણવાનું છોડી અને સોયની માફક પરસમ્મુખ થાય જ નહીં. “પરલક્ષ અભાવાત, ચંચળતા રહિતમ, અચલમ્ જ્ઞાનમ્' આ જ્ઞાનની પરિભાષા છે. આત્મજ્ઞાન કદી પણ, પોતાને જાણવાનું છોડીને પરને જાણવા જતું નથી. હા. એને ભ્રાંતિ થઈ છે. ઈ તો ભ્રાંતિમાંથી ઈન્દ્રિયજ્ઞાન ઊભું થયું અને અતીન્દ્રિયજ્ઞાન અસ્ત રહ્યું છે અનંતકાળથી. તું પરને જાણે છે કે ઈન્દ્રિયજ્ઞાન પરને જાણે છે. ઈ શેય છે જ્ઞાન જ નથી, ભ્રાંતિ તને થઈ ગઈ છે. ઈન્દ્રિયજ્ઞાન એકાંત પરની પ્રસિદ્ધિ કરીને એમાં મોહ, રાગ ને દ્વેષ ઉત્પન્ન પણ કરે છે, એ ધંધો ખોટો છે ઈન્દ્રિયજ્ઞાનનો.
હું પદાર્થને પ્રતિબિંબિત કરું, જેમ લોઢાની સોય લોહચુંબકની પાસે પોતાની મેળે જાય છે, વળી તે પદાર્થો પણ પોતાનું સ્વરૂપ છોડીને તે અરીસામાં પેસતા નથી. આહા ! અરીસો ત્યાં જતો નથી અને અરીસામાં આવતા પદાર્થો અહીંયા આવતા નથી. વળી તે પદાર્થો પોતાનું સ્વરૂપ છોડીને તે અરીસામાં પેસતા નથી, ક્રોધ જ્ઞાનમાં પ્રતિભાસે એટલી વાત સાચી છે પણ ક્રોધ જ્ઞાનમાં આવતો નથી. પ્રતિભાસ દેખીને ભ્રાંતિ થઈ કે મારામાં ક્રોધ થાય છે. આ ક્રોધ મારો, રાગ મારો, પુત્ર મારો, પુત્રી મારી, દેવ ગુરુ શાસ્ત્ર મારા, આહાહા !
જેમ કોઈ પુરુષ બીજા કોઈ પુરુષને કહે કે અમારું આ કામ કરો તેમ પદાર્થો પોતાને પ્રતિબિંબિત કરવાની અરીસાને પ્રાર્થના પણ કરતા નથી. આહાહા ! અરીસાને એમ કહેતા નથી કે મારે તારી સ્વચ્છતામાં પ્રતિબિંબિત થાવું છે, એમ ઈ દ્રવ્યો પદાર્થો કહેતા
