________________
પ્રવચન નં. ૩૧
૪૦૯ છે. અંતરગર્ભિત પર્યાયરૂપ પરિણમન શક્તિ એવી યોગ્યતા પડી છે, તો ઉત્પન્ન થાય છે અંદરમાં રાગ નથી.
પર્યાય ઉત્પન્ન થાય ત્યારે એની યોગ્યતા. રાગ ઉત્પન્ન થાય ત્યારે એનું લક્ષ કર્મ ઉપર હોય તો નિમિત્તના આશ્રયે રાગ થાય એમ કહેવામાં આવે છે. બાકી એ વખતે | નિમિત્ત છે ખરું, નિમિત્ત નથી એમ નહીં. પણ ઈ નિમિત્તથી થાય તો એ નિમિત્ત રહેતું નથી. કુંભારથી ઘડો થાય તો કુંભારને નિમિત્ત કહેવાય, કેમ કે એક પદાર્થ બીજા પદાર્થના પરિણામની અપેક્ષા રાખતો નથી. સ્વતંત્ર સત્ આખું જગત છે. સત્થી જો તો તું જ્ઞાતા થઈ જાઈશ. જ્ઞાન અંદરમાં અહીંયા આવશે.
આ પ્રતિબિંબ પડતા અરીસો એમ માનતો નથી કે આ પદાર્થો મારા માટે ભલા છે, ઉપકારી છે, રાગ કરવાયોગ્ય છે. બધા પદાર્થો પ્રત્યે સમાનભાવ પ્રવર્તે છે. જેવી રીતે અરીસામાં કેટલાક ઘટપટાદિ પદાર્થો પ્રતિબિંબિત થાય છે, તેવી જ રીતે, તેવી ‘જ' લખ્યું છે. દર્પણની માફક “જ'. દર્પણમાં પ્રતિબિંબિત થાય રાગ અને જ્ઞાનમાં રાગ આવી જાય? અરે પ્રતિબિંબિત થાય છે દર્પણની માફક, રાગ ક્યાં તારામાં આવ્યો? આહાહા ! રાગ તો બહિતત્ત્વ છે, બહાર જ રહે છે. પ્રતિભાસ થાય છે. અરે જેનો પ્રતિભાસ થાય છે તેની સામે ન જો. જેમાં પ્રતિભાસ થાય છે અને જો ને. તો શેયમાંથી જ્ઞાનની પર્યાયમાં આવી જાઈશ અને જ્ઞાનની પર્યાય ને જ્ઞાયક એક હોવાથી અનુભવ થઈ જશે.
જેવી રીતે અરીસામાં કેટલાક ઘટપટાદિ પદાર્થો પ્રતિબિંબિત થાય છે, તેવી જ રીતે. એમ સમકોટી કહી. અરીસામાં કાંઈ પદાર્થો આવતા નથી. એવી જ રીતે જ્ઞાનરૂપી દર્પણમાં સમસ્ત જીવાદિ પ્રતિબિંબિત થાય છે, પદાર્થો કાંઈ જ્ઞાનમાં ઘુસતા નથી, આવતા નથી, ભાઈ રહેવા દે. આહાહા ! તું જ્ઞાનને જો, ને જ્ઞાયકને જો તો ખરો. અરે જરાક જ્ઞાનને જોઈશ ને તોય તારું વલણ જોયથી વિમુખ થવા મંડશે અને જ્ઞાનને જોઈશ ને તો જ્ઞાન તો જ્ઞાયકનું છે, તો જ્ઞાયક ઉપર તું આવી જઈશ.
એવું કોઈ દ્રવ્ય કે પર્યાય નથી કે જે જ્ઞાનમાં ન આવ્યું હોય. જ્ઞાનમાં ન આવ્યું હોય એટલે જ્ઞાનમાં બધા પદાર્થો આવી જાય એમ નહીં. બધાનો અહીં પ્રતિભાસ થઈ જાય છે. થઈ ગયો છે. પાછી એમાં ખૂબી છે કે વધઘટ થઈ નથી એમાં કાંઈ. એમાં બહુ માલ છે. ક્રમબદ્ધ પર્યાય છે. એમાં અકર્તા છે, એમાં પરનો જ્ઞાતા નથી, એવું ઘણું આમાં છે. માલ તો બહુ ભર્યો છે. આવા શુદ્ધ ચૈતન્ય પ્રકાશનો સર્વોત્કૃષ્ટ મહિમા સ્તુતિ કરવા યોગ્ય છે.
