________________
૪૧ ૨
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન કેટલાકને અંતર્મુહૂર્તમાં થાય અને કેટલાકને જ્ઞાનના પડખાંઓ કેટલાંક (એમાં ટાઈમ પણ લાગે) એનું કારણ શું કે એને જ્ઞાનના પડખાંની પણ જરૂર હતી. એને પ્રતિપાદન કરવું'તું. પોતાનું તો કરી લીધું. પણ પ્રતિપાદનમાં ઘણાં પ્રકારોથી વિરોધ આવે.
પરિપક્વ સ્થિતિ જ્યારે થઈ ત્યારે મુહપતિનો તેણે ત્યાગ કર્યો. હું દિગંબર શ્રાવક બ્રહ્મચારી છું, હું મુનિ નથી. ભાવલિંગી સંત નગ્ન દિગંબરમુનિની ક્યાં વાત કરું એના ચરણની રજ અમે છીએ. આહા ! એ પુરુષને આત્માનો પ્રત્યક્ષ અનુભવ થયો, પ્રત્યક્ષ અનુભવ તો થયો પણ કેટલીક લબ્ધિ પણ એને પ્રગટ થઈ ચૂકી હતી, પણ કારણોવસાત લબ્ધિ બહાર ન આવી. આહાહા ! એ પુરુષે આ જાહેરમાં શરૂઆત એવી રીતે કરી, અમે વ્યાખ્યાન આપીએ ને અમારી પાસે એક જ પુસ્તક હોય એમ નહીં, અમે જેનું સ્પષ્ટીકરણ કરીએ છીએ ઈ બધાની પાસે હોવું જોઈએ. એકેક લીટીનું અમે સ્પષ્ટીકરણ શું કરીએ છીએ? શું અર્થ કરીએ છીએ? એમ કરીને બધાને એણે ઘણાને તૈયાર કર્યા, ઘણાં જીવો એના સમીપમાં યોગ્યતા અનુસાર, ક્ષયોપશમ અનુસાર, રુચિ અનુસાર સૌ સૌની યોગ્યતા મુજબ ઘણાંએ ગ્રહણ કર્યું. થોડા નહીં ઘણાંએ ગ્રહણ કર્યું.
તેઓશ્રી જ્યારે આ છઠ્ઠી ગાથા લેતા સમયસારની ત્યારે ફરમાવતા, કે આ તો છઠ્ઠીના લેખ છે. ફરે નહીં અફર છે. આ ફરે એમ નથી જગતને ફરવું પડશે. શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ શું છે? એની સ્પષ્ટ વ્યાખ્યા, છઠ્ઠી ગાથામાં પહેલી લીટીમાં કહ્યું કે પ્રમત્ત અપ્રમત્ત દશા, નિશ્ચયનયે ભિન્ન છે ને વ્યવહારનયે અભિન્ન છે એમ ન કહેતાં, આત્માના મૂળ સ્વભાવથી વાત કરી કે સ્વભાવમાં પ્રમત્ત અપ્રમત્ત દશાઓ, સાપેક્ષ પર્યાયો, કર્મ સાપેક્ષ પર્યાયો, ભગવાન પરમાત્મામાં નથી. પર્યાયો પર્યાયમાં ભલે હો પણ એ મારામાં નથી.
નિશ્ચયનયે નથી એમ ન કહ્યું. નિશ્ચયનયે નથી તો વ્યવહારનયે છે એમ આવી જશે અને વ્યવહારનો પક્ષ રહી જશે. આ નિશ્ચયનય અને વ્યવહારનયથી ઓળંગવાની વાત અહીંયા ચાલે છે. નિશ્ચયનયથી અને વ્યવહારનયથી તો જાણ્યા પડખાં બેય. પણ હવે એના સ્વભાવથી જો ને તું. આહાહા ! આત્માના મૂળ સ્વભાવથી જોને તું જ્ઞાયકને, તો જ્ઞાયકને જોતાં અંદરમાં અમને તો પ્રમત્ત અપ્રમત્ત દશાઓ દેખાતી નથી.
ત્યારે શિષ્યને વિકલ્પ ઊઠ્યો, કે પ્રભુ ! તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં તો ઉત્પાદ્યયધ્રુવયુક્તસત્ છે. એ તો આત્માનું સ્વરૂપ જ છે, તો કે હા છે. તો કૃપા કરીને એકવાર અંદર ડૂબકી મારીને ફરીથી મને કહો કે ઉત્પાદુવ્યય છે કે નહીં? અશુદ્ધ પર્યાય ન હોય તો કાંઈ નહીં પણ શુદ્ધ પર્યાય તો આત્મામાં છે કે નહીં? મને ફરીથી જોઈને કહો. આહાહા ! આચાર્ય ભગવાનને કરુણા આવી, કુંદકુંદભગવાને ડૂબકી મારી અંદર, એને શું વાર લાગે. ડૂબકી મારીને જોયું.
