________________
પ્રવચન નં. ૩૦
૩૯૫ આત્મા થતો નથી. થાય છે રાગ પર્યાયમાં. ઉત્પાદવ્યયમાં છે રાગ. નથી એમ નહિ, અન્યમતિની માફક નથી. આ છતાંય શુભાશુભભાવે પરમાત્મા થતો નથી. થાય તો જડ થઈ જાય એમ કહે છે.
જ્ઞાયકભાવથી જડભાવરૂપ થતો નથી. ટોચની વાત કરી કે જો રાગરૂપે આત્મા થઈ જાય, એક સમયમાત્ર તો ઈ ચેતનદ્રવ્યનો નાશ થાય અને આત્મા જડભાવને પામી જાય. કેમકે શુભાશુભભાવ જડ છે, અચેતન છે. એનામાં જાણવાની શક્તિનો જ અભાવ છે. ઉપયોગનો એમાં અભાવ છે શુભાશુભભાવમાં. જેમાં જ્ઞાન નથી એમાં ધર્મ ક્યાંથી તને થશે? આહાહા !
જ્ઞાયકભાવથી જડ ભાવરૂપ થતો નથી. તેથી તે કારણે ન્યાય આપ્યો કે એ રૂપે થતો નથી. પ્રમત્ત અપ્રમત્ત કેમ નથી એનો ન્યાય આપ્યો કે શુભાશુભરૂપે પરિણમતો નથી તે કારણે તે આત્મા પ્રમત્ત પણ નથી ને અપ્રમત્ત પણ નથી. તે જ સમસ્ત અન્ય દ્રવ્યના ભાવોથી ભિન્નપણે ઉપાસવામાં આવતો શુદ્ધ કહેવાય છે. અહીંથી શરૂઆત કરી દીધી ઝાંખી આપી ઝાંખી. અનુભવની વિધિ બીજા પારામાં કહેશે. પહેલાં પારામાં છેલ્લી લીટીમાં જરા ઈશારો કર્યો કે, સમસ્ત અન્ય દ્રવ્યોના ભાવોથી એટલે કર્મકૃત રાગાદિથી, જીવકૃત રાગ નથી. ખરેખર કર્મકૃતેય રાગ નથી. પર્યાયકૃત રાગ છે. પણ કર્મના સંબંધથી થાય છે માટે તેને કર્મકૃત પણ કહેવામાં આવે છે.
સમસ્ત અન્ય દ્રવ્યના ભાવો, અહીંયા ભાવાગ્નવ પ્રગટ થાય અને પછી ભેદજ્ઞાન કરવું એક એવી વિધિ છે. કર્તાકર્મ અધિકારની બોતેર ગાથામાં એક એવી વિધિ મૂકી છે કે આત્માને આમ્રવનું ભેદજ્ઞાન કરો. અને સમયસારની ૯૨, ૯૩ ગાથા પણ અહીંયા લેવાની છે. માટી લગાવીને પછી નહાવું એના કરતાં માટી ચોપડવી જ નહીં. એવી વાત કહેશે અમૃતચંદ્ર આચાર્ય આપણને સમજાવશે. માટી લગાડેલાને એમ કહેશે કે હવે તું સ્નાન કરી લે એટલે માટી નીકળી જશે, અને કોઈ જીવ એવો આવ્યો કે માટી લગાડે જ નહીં, પછી નહાવાનું ક્યાં રહ્યું. આહા! બધી વાત આવશે ઘણી. ભાવ તો ઘણો આવે છે કેટલું આવશે એ તો ભગવાન જાણે.
તે જ સમસ્ત અન્યદ્રવ્યના ભાવો, પોતાના ભાષાસ્ત્રવ થયા, એનાથી ભિન્ન એમ ન કહેતાં, કર્મની સત્તામાં રાગ થાય છે કર્મની સત્તામાં સુખદુઃખ થાય છે. લોકોએ સાંભળ્યું નથી પણ અનુભાગ છે એનો. રાગના નિમિત્તે ત્યાં એક રાગનો અનુભાગ થાય છે. આ પ્રકૃત્તિબંધ, પ્રદેશબંધ, અનુભાગબંધ, સ્થિતિ બંધ ચાર પ્રકારના છે. કર્મની સત્તામાં જે રાગ થાય છે ને? ઈ સમસ્ત અન્ય દ્રવ્યના ભાવોથી કે કર્મના ઉદયનો પ્રતિભાસ થાય છે.
