________________
પ્રવચન નં. ૩૧
૩૯૯ થઈ જાવાનો છે. આહા !
દાહ્યાકાર થવાથી એટલે જ્યારે લાકડા, છાણા, સુકા પાંદડા એની પર્યાયનો બળવાનો કાળ હોય છે જ્યારે, ઉષ્ણ થવાની પર્યાયનો કાળ એનો હોય છે. સ્વકાળ છે એનો, ત્યારે એમાં અગ્નિ પ્રજ્વલિત થાય છે, ત્યારે એને અનુકૂળ નિમિત્ત અગ્નિ છે. નિમિત્ત છે હો. આહાહા ! હવે હમણાં નિમિત્ત કહીને પાછું નિમિત્તને હમણાં ગૌણ કરવાનું છે. પહેલાં નિમિત્ત મારે કહેવું પડે છે, સમજાવવા માટે બીજો ઉપાય નથી.
કહે છે કે લાકડા ને છાણાં બળે છે ત્યારે, સંયોગથી જોવામાં આવે, બળતા છાણાં ને લાકડાને સંયોગથી જોવામાં આવે તો અગ્નિ એમાં નિમિત્ત છે, પણ હવે છાણાં લાકડાને તું એની પર્યાયના ક્ષણિક ઉપાદાનથી, એની યોગ્યતાથી જો, તો નિમિત્તથી નિરપેક્ષ બળે છે. અગ્નિ એને અડતી નથી. એક દ્રવ્યનો ધર્મ બીજા દ્રવ્યના ધર્મને અડતો નથી. આ એવી અપૂર્વ વાત છે કે એની મેળે મેળે બળે લાકડા, છાણા અગ્નિ વગર? કે હા, એની મેળે બળે છે, એની સ્વશક્તિને જોઈ નથી તે. એની પર્યાયમાં જે શીત પર્યાય હતી ઈ સ્વયમેવ ઉષ્ણ થાય છે, અગ્નિથી પણ નહીં અને લાકડું જે ત્રિકાળી છે એનાથી પણ નહીં. પર્યાયને નિરપેક્ષ જો ને પછી સાપેક્ષ છે તો નિમિત્તનું જ્ઞાન હોય છે, નિમિત્ત હોય છે બસ એટલું છે લાકડાની ઉષ્ણ પર્યાય થાય ત્યારે એના ઉપાદાનથી થાય છે પણ નિમિત્ત કોણ એવો પ્રશ્ન કરે તો કહે અગ્નિ એ વખતે હોય છે.
નિમિત્ત એટલે અકર્તા, નિમિત્ત એટલે સંયોગનો સંબંધ, એની હાજરી, બીજા પદાર્થની હાજરી. ઉપાદાનની સાથે બીજા પદાર્થની હાજરી હોય એને નિમિત્ત કહેવામાં આવે છે. કથનમાત્ર છે. ખરેખર તો ઈ અગ્નિ પણ ઉપાદાન છે અને લાકડું પણ ઉપાદાન છે. અત્યારે તમારા મિત્રએ મને કહ્યું કે કંઈક કઠણ તો પડે છે. કાંઈ વાંધો નહીં, આપણે વિસ્તાર કરીને હળવું કરીને કહેશું. બાકી વિપરીત તો આવવાનું નથી, એ તો રાહ જોઈશમાં અહીંયા. (શ્રોતા : હિન્દી મેં ભી બોલીએ નહીં તો બહોત સે લોગ સમજતે નહીં હૈ.) બાત ઐસી હૈ ભૈયા! કે જો ગુજરાતી મેં આતા હૈ વો હિન્દીમેં આ સતા નહીં હૈ ઔર મેરી માતૃભાષા હિન્દી નહીં હૈ. એટલે શબ્દો મારે શોધવા પડે અને શબ્દ શોધવા જતાં એ ધારામાં ફેરફાર થઈ જાય. એટલે થોડો પ્રયત્ન કરો ભૈયા સમજમેં આ જાયેગા.
કહ્યું? દાહ્યાકાર થવાથી અગ્નિને દહન કહેવાય છે. તો પણ હવે શબ્દ મૂકે છે તો પણ અગ્નિને બાળનાર કહેવાય છે, કોને બાળે છે? લાકડા ને છાણાને. એમ કહેવાય છે હોં. એમ કહેવાય છે એમ નથી. પણ વ્યવહારના વચનમાં તો કહેવાય છે એમ જ આવે ને. કે પ્રભુ એકવાર તું સ્વભાવથી જો ને પદાર્થને, પદાર્થના ત્રણ પ્રકાર છે. દ્રવ્ય, ગુણ ને
