________________
૩૯૨
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન કારણ છે. ઉપાદાન કારણ તો કર્મનું કર્મથી છે, નિમિત્તનું જ્ઞાન કરાવે છે. પણ એ કર્મ બંધાય એનો રાગ કર્તા ન બને. રાગ થાય માટે અહીં કર્મ બંધાય એમ પણ નથી. યોગાનુયોગ છે. અહીંયા રાગ થાય ને ત્યાં કર્મ બંધાય બેયનો સ્વકાળ છે, સ્વતંત્ર છે બેય. રાગ થાય છે માટે કર્મ બંધાય છે એમ પણ નથી. કર્મ બંધાય ત્યારે એમાં નિમિત્તપણે અજ્ઞાનીનો રાગ હોય છે. બસ એટલું જ.
પુણ્યપાપને ઉત્પન્ન કરનાર નવી કર્મની પ્રકૃત્તિનો બંધ થાય છે ને તેનો ઉત્પન્ન કરનાર, હવે કોણ એમાં નિમિત્ત છે? અને જે કર્મના બંધમાં નિમિત્ત થાય ઈ ભાવે આત્મા પરિણમે છે કે નથી પરિણમતો ? સૂક્ષ્મ વાત છે જરા. શાંતિથી સાંભળજો. હજી તો ઘણા દિવસ છે, ખુલાસા પણ આવશે, ન સમજાય તો ચીઠ્ઠી લખીને આપવી મને આપવી. યુગલજી સાહેબને આપવી. શું કહે છે? કે પુણ્ય-પાપ જે નવી કર્મની પ્રકૃત્તિ ૭ અથવા ૮ કર્મનો બંધ થાય છે-કોઈ વખતે આઠ કોઈ વખતે સાત. એમાં નિમિત્ત કારણ જે અનેકરૂપ શુભાશુભભાવો, કર્મના બંધનો કર્તા તો જડકર્મ છે. જડકર્મને આત્માય બાંધતો નથી ને આત્માના પરિણામ પણ એના કર્તા થતા નથી, નિમિત્ત કર્તા થાય છે. હવે જે નિમિત્ત થાય છે, નવા કર્મની બંધની પ્રકૃત્તિને શુભાશુભભાવ નિમિત્ત થાય છે. એ જે કર્મનો બંધ થાય એમાં નિમિત્ત થાય શુભાશુભભાવ, ઈ રૂપે તો આત્મા પરિણમે છે ને? કે ના. કોઈકાળે પરિણમતો નથી. આ શું? આહાહા ! અદ્ધરથી થાય છે ? હા. અદ્ધરથી થાય છે લે. આહાહા !
ફરીને, શું કહે છે આચાર્ય ભગવાન ટીકાકાર. કે નવા કર્મનો બંધ સંસારી જીવને થાય છે. અવસ્થા દૃષ્ટિથી જોતાં અવસ્થા એમાં નિમિત્ત છે, મિથ્યાદર્શનજ્ઞાનચારિત્ર. મિથ્યાત્વ, અવ્રત, કષાય, યોગ આસ્રવ હોય તે તેમાં નિમિત્ત થાય. ભાવઆસ્રવ જ્યારે નિમિત્ત થાય છે નવા કર્મના બંધમાં, ત્યારે ભાવઆગ્નવરૂપે કોણ પરિણમે છે? કે સાહેબ ઈ તો આત્મા જ પરિણમે ને? બીજું કોણ પરિણમે? કે ના. એમ નથી. આ તો સમયસાર છે. અધ્યાત્મ શાસ્ત્રમાં પ્રવેશ થવો એ પણ કોઈ પાત્ર જીવનો પ્રવેશ થઈ શકે છે, એવું લખાણ છે.
સમસ્ત અનેકરૂપ શુભાશુભભાવો, દયા દાન કરુણા કોમળતાના પરિણામ, હિંસા, અહિંસા ભક્તિના પરિણામ અનેક પ્રકારના, શુભાશુભભાવો પર્યાયમાં થાય છે. અને એ પર્યાય એને નિમિત્ત થાય છે. નિમિત્તનો અર્થ અકર્તા, નિમિત્ત થાય છે એટલે ? એ શુભાશુભભાવ નિમિત્ત થાય છે. કર્તા બનતું નથી. તો તો કર્તા કર્મ એક થઈ જાય, આ તો આસ્રવતત્ત્વ છે ને ઓલું જડતત્ત્વ છે. આના નિમિત્તે બંધાય છે એ તો વાત સાચી છે. તેથી નિમિત્તકર્તા કહેવાય અજ્ઞાનીના રાગને, પણ જ્યારે રાગ નિમિત્ત થાય છે ત્યારે રાગરૂપે
