________________
૩૯૧
પ્રવચન નં. ૩૦
હું તો હું છું ને છું. તારી આળસે તું દેખતો નથી મને, નિત્ય ઉદ્યોતરૂપ હોવાથી ત્રણેયકાળ ભગવાન આત્મા પ્રગટ છે. આહાહા ! દ્રવ્ય પ્રગટ છે અને પર્યાય તો નાની પ્રગટ થાય છે, એની બહુ કિંમત પણ નથી. પણ પ્રગટ છે એની કિંમત છે. એના ઉપર લક્ષ થતાં પર્યાય શુદ્ધ પ્રગટ થઈ જાય છે. શુદ્ધને જાણતાં પર્યાય શુદ્ધ થઈ જાય છે. શુદ્ધ જાણે આત્માને તે શુદ્ધ આત્મા મેળવે. આહા! ક્ષણિક નથી. સ્પષ્ટપ્રકાશમાન જ્યોતિ છે આ. હાજરાહજુર દેવ છે આ. એપોઈન્ટમેન્ટ લેવાની જરૂર નહિ એને ટેલિફોન કરીને. સ્પષ્ટ પ્રકાશમાન જ્યોતિ છે, એવો જે જ્ઞાયક એક ભાવ, આ જ્ઞાયકભાવના વિશેષણો કહ્યા. અનાદિ અનંત છે એ પ્રગટ નિત્ય ઉદ્યોતરૂપ છે અને પ્રકાશમાન જ્યોતિ બિરાજમાન છે. એવો જે જ્ઞાયક એક ભાવ છે એટલી વાત ત્રિકાળી દ્રવ્યની કરી.
હવે એના પરિણામ જે થયા છે, થઈ રહ્યા છે અનાદિથી એનું જ્ઞાન કરાવે છે, નિષેધ કરવા માટે, આદર કરવા માટે નહિ. તે સંસારની અવસ્થામાં, અવસ્થા શબ્દ છે ને સંસાર તો એક સમયની પર્યાયમાં છે, દ્રવ્યમાં સંસાર ક્યાં છે? કે આત્મામાં સંસાર નથી? કે ના. આત્મામાં સંસાર ન હોય. આમાં લખ્યું છે ઈ વાંચુ છું હાં, આમાં લખ્યું છે, શું લખ્યું છે? સંસારની અવસ્થા, એમ લખ્યું છે, દ્રવ્યમાં નહિ. તે સામાન્ય સ્વભાવ તો જ્ઞાયક છે.
હવે એનું વિશેષ બીજું પડખું છે ખરું. બીજુ પડખું નથી અન્યમતની માફક એમ નથી. બીજુ પડખું છે. સંસાર અવસ્થા અનાદિકાળની છે. પોતાને ભૂલીને પરને પોતાનું માને છે. એ સંસારની અવસ્થામાં એટલે મિથ્યાત્વની અવસ્થામાં, સંસાર એટલે મિથ્યાત્વ અજ્ઞાનની અવસ્થામાં અનાદિ બંધપર્યાયની નિરૂપણાથી, અપેક્ષાથી, ક્ષીરનીરની જેમ કર્મયુગલો સાથે એકરૂપ હોવા છતાં, અવસ્થા દૃષ્ટિથી જો તો કર્મનો બંધ એને દેખાય છે. સ્વભાવથી જો તો કર્મનો બંધ એને અડ્યો નથી.
આ સંસારની અવસ્થાથી જોવામાં આવે તો એમાંય માલ ઘણો ભર્યો છે. આ સંસારની અવસ્થા કહીને પણ એક અપૂર્વ વાત આમાં કહેવા માંગે છે. હમણાં આપણે લેશું.
બંધ પર્યાયની અપેક્ષાથી જોવામાં આવે તો દુરંત કષાયચક્રના ઉદયથી, જેનો એટલે કષાયનો ચક્ર છે, ભાવકષાય ને દ્રવ્યકષાય એના ચક્રાવામાં ચડેલો છે પર્યાય અપેક્ષાએ. કષાય સમૂહોના અપાર ઉદયોની વિચિત્રતાના વશે, અનેક પ્રકારના રાગદ્વેષ, ક્રોધ, માન, માયા લોભ, હાસ્ય, રતિ, અરતિ, શોક, ભય, જુગુપ્સા અનેક પ્રકારના ભાવો થાય. વિચિત્રતાના વિશે પ્રવર્તતા જે પુણ્ય પાપને ઉત્પન્ન કરનાર. આ નવા પુણ્ય ને પાપની પ્રકૃત્તિના ઉત્પાદમાં ભગવાન આત્મા તો કર્તાય નથી ને કારણેય નથી. તો એ નવી કર્મની પ્રકૃત્તિનો બંધ થાય છે એમાં કારણ કોણ છે? કે સંસારીનો મિથ્યાત્વભાવ એમાં નિમિત્ત
