________________
૩૬૦
જ્ઞાયક સ્વરૂપ પ્રકાશન દસ પ્રકારનાં પ્રાણથી જે જીવે છે અને પ્રાણી કહેવામાં આવે છે. પ્રાણીઓને ભેદરૂપ વ્યવહારનો પક્ષ, જો અહીંયા પરાશ્રિત વ્યવહારનો પક્ષ ન લેતાં. ભેદરૂપ વ્યવહારનો પક્ષ તો અનાદિકાળથી છે. આ વ્યવહારનો પક્ષ તો અનાદિકાળનો છે, વ્યવહાર તો નિશ્ચય પ્રગટ થાય પછી ઉત્પન્ન થાય નાશ થવા માટે, કામચલાઉ ઉત્પન્ન થાય છે. કાયમ રહેતો નથી વ્યવહાર. સાધકની દશામાં વ્યવહાર કાયમ રહેતો નથી. એ તો નિર્વિકલ્પધ્યાનમાં તો હોય જ નહિ. પણ કોઈ કોઈ વખતે સવિકલ્પદશા આવે છે ત્યારે એ વ્યવહાર ઊભો થાય છે અને કહે છે કે જાણેલો પ્રયોજનવાન છે એમ કહેવાય.
અહીંયા કહે છે કે પ્રાણીઓને ભેદરૂપ વ્યવહારનો પક્ષ તો અનાદિકાળનો છે અને એનો ઉપદેશ પણ બહુધા, સર્વપ્રાણીઓ પરસ્પર કરે છે આ ભારતમાં અત્યારે પણ, વ્યવહારનો ઉપદેશ ઠામ ઠામ ઠેક ઠેકાણે ચાલે છે. આહાહા ! શું કહેવું ? દુઃખ થાય છે. ગુરુદેવનાં અનુયાયીઓમાં પણ વ્યવહારનો ઉપદેશ ઠામ ઠામ ચાલે છે. ગુરુદેવનાં શિષ્યવર્ગમાં પણ શુદ્ધનયનો ઉપદેશ પણ ક્યાંક ક્યાંક વિરલ છે, સાવ નાશ નથી થયો. કહે છે પરસ્પર કરે છે લ્યો. અજ્ઞાની વ્યવહારનો ઉપદેશ કરે છે પરસ્પર, હા માં હા મિલાવી બરાબર છે, બરાબર છે. આહાહા !
વળી જિનવાણીમાં વ્યવહારનો ઉપદેશ શુદ્ધનયનો (ઉપદેશ) હસ્તાવલંબ જાણી બહુ કર્યો છે. જ્ઞાન તે આત્મા, દર્શન તે આત્મા. એમ ભેદરૂપ વ્યવહારનો ઉપદેશ બહુ કરવામાં આવ્યો છે પણ ભેદનાં લક્ષ અનુભવ થતો નથી. તેના લક્ષે રાગી પ્રાણીને રાગ ઉત્પન્ન થાય છે અને આત્મદર્શન થતાં નથી, પણ એનું ફળ સંસાર છે. વ્યવહારનાં ઉપદેશનું ફળ સંસાર એટલે મિથ્યાત્વ. સંસાર એટલે મિથ્યાત્વ કહો કે સંસાર કહો એનાર્થ છે ઈ વાત. સંસાર જ છે. - હવે જુઓ શુદ્ધનયનો પક્ષ તો કદી આવ્યો નથી. શુદ્ધનયનો અનુભવ તો થયો નથી કદી, એ વાત તો દૂર રહો પણ શુદ્ધનયનો પક્ષ પણ કદી આવ્યો નથી. જેને અપૂર્વ પક્ષ કહેવામાં આવે છે તે અપૂર્વ એ પક્ષ છે, એનો અભાવ થઈને અનુભવ થાય છે એવો આ પક્ષ છે. કદી આવ્યો નથી આજ સુધીમાં. આહાહા ! ઉપદેશ જ ન મળે, પક્ષ ક્યાંથી આવે ? વ્યવહારનો ઉપદેશ ચાલે છે. આહાહા ! અને શુદ્ધનયનો ઉપદેશ પણ વિરલ ક્યાંક ક્યાંક શુદ્ધનયનો ઉપદેશ છે કે આત્મા સ્વભાવથી અકર્તા હોવાથી, આત્મા ત્રણકાળમાં એક સમય માત્ર પણ પરિણામને કરતો નથી. આજ સુધી પરિણામને કર્યા નથી. બંધના અને બંધના કારણભૂત ક્રિયાને તો કરતો નથી અને મોક્ષ ને મોક્ષના કારણભૂત જે સત્યક્રિયા છે. સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રના પરિણામ એનો પણ આત્મા કર્તા થતો નથી.
