________________
પ્રવચન નં. ૨૯
૩૭૫ અનેકાંતનો જન્મ પણ થશે, પણ પહેલાં અનેકાંતથી તો ઉપડમાં. આખું જગત અનેકાંતથી સ્યાદ્વાદથી શરૂઆત કરે છે આહાહા ! સ્યાદ્વાદનો અભાવ હોવા છતાં નિશ્ચયાભાસપણું આવતું નથી એમ લખે છે. કારણ કે એ ઉપનયથી રહિત છે. ઉપનય એટલે નયની સમીપે જે રહે સદ્ભુત વ્યવહાર, અસભૂત વ્યવહાર, ઉપચરિત, અનુપચરિત તેને ઉપનય કહેવામાં આવે છે. એનાથી રહિત છે નિશ્ચયનય કે જે નિશ્ચયનય પરમાર્થનો પ્રતિપાદક છે. છેલ્લી લીટીમાં કહે છે કે એટલા માટે નિશ્ચયનય પરમાર્થનો પ્રતિપાદક હોવાથી ભૂતાર્થ પણ છે તેના અવલંબનથી આત્મા સમ્યગ્દષ્ટિ થાય છે.
એટલે પહેલાં પારામાં દષ્ટિના વિષયની મુખ્યતાથી વાત કરતાં, આ ભગવાન આત્મામાં પ્રમત્ત-અપ્રમત્ત નથી. અપ્રમત્ત શુદ્ધઉપયોગ સાતમું ગુણસ્થાન, આઠમું, નવમું, દસમું, બારમું, તેરમું એ આત્મામાં નથી. કેવળજ્ઞાનની પર્યાય એક સમયની એ ત્રિકાળી દ્રવ્યમાં નથી. અપ્રમત્તમાં સાતમાં ગુણસ્થાનથી ચૌદ ગુણસ્થાન આવી ગયા. પહેલેથી છ ગુણસ્થાન પ્રમત્તના છે ઈ નથી. આત્મામાં નથી. અમારે એવો આત્મા તે સાંભળ્યો નથી તેવો સંભળાવવો છે. ““એત્વ નિશ્ચયગત સમય સર્વત્ર સુંદર લોકમાં” તે વાત સાંભળી છે. કામ, ભોગ બંધનની કથા સાંભળી છે). આત્મા આવો છે ને આત્મા આવો છે ને કથંચિત આવો છે ને, પહેલેથી કથંચિથી ઉપડે છે તે સર્વથામાં આવી શકતો નથી અને સર્વથામાં આવે એને કથંચિત્ થયા વિના રહેતું નથી. આહાહા !
એટલે પહેલાં પારામાં એકદમ વાત કરી કે “નથી અપ્રમત્ત કે પ્રમત્ત નથી જે એક જ્ઞાયકભાવછે, એ રીત શુદ્ધ કથાય ને જે જ્ઞાત તે તો તે જ છે” આવો ત્રણ પદમાં શુદ્ધાત્માની વાત કર્યા પછી એ પ્રયોગ બતાવે છે અનુભવનો કે જ્ઞાત તે તો તે જ છે. એ શેયાકાર અવસ્થામાં જ્ઞાયક જણાયો, જણાયો પણ અનુભવ ન થયો. પછી આગળ વધીને કહે છે કે તે આત્મા જે જણાયો તને તે સ્વરૂપ પ્રકાશનની અવસ્થામાં પણ જ્ઞાયક જ છે, ત્યાં એને નિર્વિકલ્પ ધ્યાન આવી જાય છે. એવી વાત અપૂર્વ છઠ્ઠી ગાથા એટલે આખા સમયસારનો સાર છે. ચારસો પંદર ગાથાનો સાર આમાં ભર્યો છે.
ધ્યેય અને શેય બેય સ્વરૂપ એક ગાથામાં આપી દીધું છે. ધ્યેયનું સ્વરૂપ પહેલાં પારામાં અને શેય નવું થાય છે શુદ્ધ ઉપયોગથી સહિત. એ જે શેય થાય છે એ આત્માનું સ્વરૂપ છે તે વાત બીજા પારામાં કહે છે. એટલે પહેલો પારો શરૂ થયો છે તે પૂરો થયો છે.
હવે બીજા પારાની વાત કરતા કહે છે કે અનુભવ કેમ થાય? શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ તો પ્રભુ તમે મને આપ્યું. દષ્ટિનો વિષય તો ૪૫ વર્ષ સુધી ગુરુદેવ આપ્યો. અને ઘણાંને દૃષ્ટિનો વિષય વ્યવહાર શ્રદ્ધામાં તો આવી ગયો પણ નિશ્ચય સમ્યગ્દર્શન કેમ પ્રગટ થતું
