________________
૩૭૦
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન પંચાધ્યાયી ગાથા ૫૫૮ :- જ્ઞાન અર્થવિકલ્પાત્મક હોય છે. અર્થાત જ્ઞાન સ્વપરપદાર્થને વિષય કરે છે. એટલે સ્વ અને પર પદાર્થોનો એમાં પ્રતિભાસ થાય છે. તેથી જ્ઞાન સામાન્યની અપેક્ષાએ જ્ઞાન એક જ છે. જ્ઞાનની પર્યાય એક જ છે સામાન્યની અપેક્ષાએ. વિશેષથી જુઓ તો બે પ્રકાર હમણાં ભેદ પડે છે. કેમકે અર્થ વિકલ્પપણે બધાં જ્ઞાનોમાં છે. પરંતુ વિશેષ વિશેષ વિષયોની અપેક્ષાએ કોઈ સ્વને વિષય કરે છે, કોઈ જીવ પરને વિષય કરે છે. અપેક્ષાએ તે જ જ્ઞાનનાં બે ભેદ થઈ જાય છે. એક જ્ઞાનની પર્યાય સામાન્ય હોવા છતાં વિષયનાં ભેદે, એના બે પ્રકાર સમ્યજ્ઞાન ને મિથ્યાજ્ઞાન થઈ જાય છે. આહાહા!
એનો કર્તા પોતે છે. કર્મના ઉદયથી આ કાંઈ થતું નથી. તેના બે ભેદ થઈ જાય છે. સમ્યજ્ઞાન અને મિથ્યાજ્ઞાન. તે બંને જ્ઞાનોમાં સમ્યજ્ઞાનનું કારણ, વસ્તુનું યથાર્થ જ્ઞાન છે. જેવો આત્મા યથાર્થ શુદ્ધાત્મા છે. એનું જેવું સ્વરૂપ છે એવું જો લક્ષમાં લઈને જાણે તો તેને સમ્યજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે. તથા મિથ્યાજ્ઞાનનું કારણ વસ્તુનું અયથાર્થ જ્ઞાન છે. વસ્તુ તો શુદ્ધ છે અને માને અશુદ્ધ, વસ્તુ તો અકર્તા છે માને કર્તા, વસ્તુનું જ્ઞાન સ્વને જાણે છે છતાં માને કે હું પરને જાણું છું તે બધું યથાર્થ મિથ્યાજ્ઞાન થઈ જાય છે. - હવે જોયાકાર અવસ્થા થઈ છે ત્યારે એને, એમાં જ્ઞાયકપણે જણાય છે. હું જ્ઞાયક છું જાણનાર છું. પરને હું જાણતો નથી. જાણનારો જણાય છે. એવા ભેદજ્ઞાનનાં વિચાર કરતાં એનો ઉપયોગ અભિમુખ થાય છે. અભિમુખ થઈને તે જ સમયે અભેદ થતો નથી થોડા સમય વચમાં જાય છે કરણલબ્ધિના પરિણામમાં, કે એ ઉપયોગ આત્માની સન્મુખ થાય છે. થતો થતો, ઢળતો ઢળતો, ઢળતો, ઢળતો, નમતો નમતો ઢળી જાય છે, નમી જાય છે અંદરમાં.
તો પહેલાં એને પરોક્ષ અનુભૂતિ થાય છે એને સવિકલ્પ સ્વસંવેદનજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે. એનો વિષય આખો પ્રવચનસાર શાસ્ત્ર છે એની ૮૦નંબરની ગાથા છે. અરિહંતના દ્રવ્ય, ગુણ, પર્યાયને જાણી અને એવો જ મારો આત્મા છે એમ જાણે છે એનો મોહ ક્ષય થઈ જાય છે દર્શન મોહ, મિથ્યાત્વ ક્ષય થઈ જાય છે. એની વાતમાં જયસેનાચાર્ય ભગવાને બે પ્રકાર પાડીને સમજાવ્યું છે, કે દૃષ્ટિનો વિષય આવ્યો જેના હાથમાં એને મોહના નાશનો ઉપાય તો આવ્યો. પણ મોહનો નાશ હજી થતો નથી.
એ મોહનો નાશ કેમ થાય? કે ઉપયોગ જેનો છે એની સન્મુખ થાય અને એને જાણવા તરફ જાય વળી જાય. પરથી ખસ અને સ્વમાં વસ. પરથી ખસ એટલે શું? પરને હું જાણતો જ નથી એનું નામ પરથી ખસ. વ્યવહારે તો પરને જાણું છું ને, વ્યવહાર પરને જાણું છું. આહાહા ! વ્યવહારને આગળ કરી કરી પોતાનું અહિત કરે છે. આહાહા !
