________________
પ્રવચન નં. ૨૬
૩૩૯ સમયસારમાં. જ્યારે દેવસેન આચાર્ય ભગવાને શું કહ્યું એ કહું છું. એટલા માટે નિશ્ચયનયા પરમાર્થનો પ્રતિપાદક હોવાથી, નિશ્ચયનય પરમાર્થનો હજી પ્રતિપાદક હો, હોવાથી ભૂતાર્થ પણ છે. એના અવલંબનથી આત્મા સમ્યગ્દષ્ટિ થાય છે. બેય ભાવલિંગ સંત.
એક એકદમ સ્થળ અજ્ઞાની હતો મિથ્યાષ્ટિ એને સમજાવવા માટે વ્યવહારનયથી સમજાવવા બીજો ઉપાય નહીં. સ્થૂળ વ્યવહાર પછી સૂક્ષ્મ વ્યવહાર, સદ્ભુત વ્યવહાર એ બધું વ્યવહારથી સમજાવે છે. આ તો કહે છે કે નિશ્ચયનય પરમાર્થનો પ્રતિપાદક છે. વ્યવહાર પરમાર્થનો પ્રતિપાદક નથી. કેમકે વ્યવહારનય જેવું પ્રતિપાદન કરે છે એવું આત્માનું સ્વરૂપ નથી. (શ્રોતા :- એણે અભૂતાર્થ છે એમ ન લખ્યું.) ન લખ્યું, પણ એ વ્યવહારનય અનુસરવા યોગ્ય નથી, એમ કહ્યું ત્યાં. વ્યવહારનય તો પ્રતિપાદક છે પણ અનુસરવા યોગ્ય નથી. બરાબર !
હવે વ્યવહારનય પરમાર્થનો પ્રતિપાદક છે એટલે એણે શું કહ્યું કે જ્ઞાન તે આત્મા, દર્શન તે આત્મા એવો જે વ્યવહાર પરમાર્થનો પ્રતિપાદક છે. રાગ તે આત્મા તે વ્યવહાર નથી. તે પરમાર્થને ક્યાંથી બતાવે? એ તો જડ અચેતન છે. વ્યવહાર પરમાર્થનો પ્રતિપાદક છે એટલે, જે જાણે તે આત્મા અને દેખે તે આત્મા, એટલો વ્યવહાર છે ત્યાં, પરમાર્થનો બતાવનાર. અહીંયા કહે છે કે જ્ઞાયક તે આત્મા. નિશ્ચયનય પરમાર્થનો પ્રતિપાદક છે ભેદ કાઢી નાખ્યો એણે. સીધી અભેદની વાત કરી. આ તો દ્રવ્યાનુયોગ છે સૂક્ષ્મ બોધનો અભિલાષી હોય એને માલ ઘણો મળે એવું છે. - હવે ૫૫૮ ગાથા એક છે પંચાધ્યાયીની. આના સ્ટીકર પણ છપાવવાના છે. આ ૫૫૮ પંચાધ્યાયીની ગાથા છે. આ જાણે તાલપત્રનું પાનું હોય ને એવું બનાવ્યું છે એક. ગાથાનો અર્થ કરું છું પપ૮ મી ગાથા છે. “અર્થવિકલ્પો જ્ઞાન ભવતિ તરૈક ઈછે શ્લોક. એનો અર્થ કરું છું. કે જ્ઞાન અર્થવિકલ્પાત્મક હોય છે. જ્ઞાનનો સ્વભાવ જ એવો છે કે જેમાં સ્વપરનો પ્રતિભાસ થાય. સ્વપરને જાણે એમ નહીં.
જ્ઞાન અર્થ વિકલ્પાત્મક હોય છે અર્થાત્ જ્ઞાન સ્વાર પદાર્થને વિષય કરે છે. તેથી જ્ઞાન સામાન્ય અપેક્ષાએ જ્ઞાન એક જ છે. જ્ઞાનનો પર્યાય તો એક જ છે. તેમાં સ્વપરના પ્રતિભાસ, બેના પ્રતિભાસ થાય છે તો પણ જ્ઞાન તો એક જ છે જ્ઞાન બે નથી. પરનો પ્રતિભાસ થાય એ જ્ઞાન જુદું અને સ્વનો પ્રતિભાસ થાય તે જ્ઞાન જુદું એમ નથી. એક જ જ્ઞાનની પર્યાયમાં સ્વપરનો પ્રતિભાસ થાય છે.
જેમ દર્પણમાં સ્વપરનો પ્રતિભાસ થાય છે તેમ. દર્પણમાં પર પદાર્થનો પ્રતિભાસ થાય છે, છતાં દર્પણમાં એ પદાર્થ આવતા નથી. અને એમાં એનું દળ પણ એને પ્રતિભાસે એટલે
