________________
પ્રવચન નં. ૫
૬૧ એક વખત તો આ પરપદાર્થ જણાય છે ને આ રાગ જણાય છે, રહેવા દે છોડી દે. જાણનાર જણાય છે પર જણાતું નથી. ત્યારે નિઃશેષપણે ઉપયોગ અંતર્મુખ આવે છે. કંઈ પણ બાકી રાખ્યા સિવાય આખોય ઉપયોગ, થોડો ઉપયોગ ઓના પર અને થોડો આના ઉપર એવા ઉપયોગના બે ભાગ પડતા નથી. નિઃશેષપણે એટલે કંઈ પણ બાકી રાખ્યા સિવાય આખોય ઉપયોગ જે પર સન્મુખ હતો એ આખોય ઉપયોગ સ્વસમ્મુખ આવે છે. આહા !
અહીંયા કહે છે સમસ્ત પર દ્રવ્યોના ભાવોથી ભિન્ન-જુદાપણ, હું તો જુદે જુદો છું. આહાહા ! આ ભલે કર્મકૃત રાગ હોય, સંયોગ હોય, શરીર હોય, દુકાન હોય, કુટુંબ કબીલા હોય એની મધ્યમાં રહેવા છતાં હું રાગથી લપાતો નથી. આહાહા ! એ તો તેલનું મર્દન કરીને અખાડામાં જાય તો ધૂળ ચોટે પણ તેલના મર્દન કર્યા વિના અખાડામાં જાય તો રજ ચોટે નહીં. એમ ભગવાન આત્મા નિર્લેપ તત્ત્વ છે. એ રાગથી લેપાણી નથી અને કોઈ કાળે લેપાવાનો પણ નથી. એ પરિણામ લેપાય છે અને પરિણામનો લેપ છૂટી જાય છે. અને પરિણામ પણ લુખ્ખા થઈ જાય છે. આહાહા !
જેમ દ્રવ્યનો લુખ્ખો સ્વભાવ તેમ પરિણામ પણ રાગરહિત લુખ્ખો થઈ જાય છે, એને કર્મની રજ ચોંટતી નથી. ઉત્પાદ, વ્યય કર્મ બંધનું કારણ નથી. એની ઉપરકિત રાગ એ બંધનું કારણ છે અને એ રાગ ઉપયોગ સાથે રહેલો છે. એ ઉપયોગની સાથે એક સમય તન્મય છે પણ ભગવાન આત્માની સાથે તન્મય નથી. આહાહા ! એ સ્વભાવ દૃષ્ટિ કરી ત્યાં પર્યાયમાંથી રાગના સ્થાને વીતરાગભાવ પ્રગટ થાય છે નવો.
તે સમસ્ત અન્ય દ્રવ્યના ભાવોથી ભિન્નપણે ઉપાસવામાં આવતો શુદ્ધ કહેવાય છે. આ શુદ્ધ આત્મા જે હતો એનું લક્ષ થયું તો પરિણામમાં સંવર નિર્જરા પ્રગટ થઈ. નિશ્ચય રત્નત્રયના પરિણામ પ્રગટ થાય મોક્ષનો માર્ગ, અલ્પકાળમાં તો તેની મુક્તિ થઈ જાય છે. આહાહા ! અસંખ્ય સમયમાં મુક્ત થાય છે અનંત સમય લાગતા નથી. સમ્યગ્દર્શન પછી અસંખ્ય સમયમાં એ વધારેમાં વધારે પંદરભવમાં એ અસંખ્ય સમયમાં આવી જાય, અનંત સમય ન થાય. કેટલા ટૂંકા કાળમાં તો અરિહંત થઈ ને સિદ્ધ થઈ જાય છે. સાધુ થઈ અરિહંત થઈ ને સિદ્ધ દશા પ્રગટ થઈ જાય છે.
એ ભેદજ્ઞાનનો મંત્ર છઠ્ઠી ગાથામાં મૂક્યો છે, જ્ઞાયકભાવ તે હું છું. આહાહા ! અને જ્ઞાયકભાવને પ્રસિદ્ધ કરનારું એ જ્ઞાન મારું છે અને પરને પ્રસિદ્ધ કરે તે જ્ઞાન મારું નથી, તે ઈન્દ્રિયજ્ઞાન છે. પહેલો પારો પૂરો થયો.
હવે બીજો પારો, “જ્ઞાત તે તો તે જ છે.'' જો અન્વયાર્થમાં એમ હતું ને જે જ્ઞાયકભાવ
