________________
૧૨૪
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન પ્રત્યક્ષ છે. કેવળજ્ઞાન તો પ્રગટ થાય ત્યારે જણાય. પણ આ તો વર્તમાન પ્રગટ છે, અને પ્રત્યક્ષ છે. પરોક્ષ એનું સ્વરૂપ જ નથી. આ આત્મા સ્પષ્ટ પ્રકાશમાન જ્યોતિ છે, ઝળહળ જ્યોતિ છે.
એવો જે જ્ઞાયક એક ભાવ, હવે એ જ્ઞાયક ભાવ કેવો છે એ બધી વાત કરી, કે પોતે પોતાથી સ્વયંસિદ્ધ છે, અનાદિ અનંત છે, નિત્ય ઉદ્યોતરૂપ છે, સ્પષ્ટ પ્રકાશમાન જ્યોતિ છે. રાગ તો આંધળો છે ભગવાન આત્મા તો ઝળહળ જ્યોતિ છે. એ ઝળહળ જ્યોતિ પ્રત્યક્ષ છે અને પ્રત્યક્ષ થાય છે. વર્તમાન શ્રુતજ્ઞાનમાં અનુભવમાં એ આત્મા ઝળહળ
જ્યોતિ છે એમ અનુભવમાં આવી જાય છે. પ્રત્યક્ષ છે માટે પર્યાયમાં પ્રત્યક્ષ થાય છે. પર્યાયનો સ્વભાવ પણ પ્રત્યક્ષ થવાનો છે. એટલે આત્માને પ્રત્યક્ષપણે જાણવાનો છે. પરોક્ષપણે જાણવાનો એ પર્યાયનો સ્વભાવ જ નથી. તેને અમે પર્યાય જ કહેતા નથી. તે તો ઈન્દ્રિયજ્ઞાન છે, એ આત્મજ્ઞાન નથી. ઈન્દ્રિયજ્ઞાનમાં પરોક્ષ હોય, આત્મજ્ઞાનમાં તો આત્મા પ્રત્યક્ષ જણાય છે.
પ્રકાશમાન જ્યોતિ છે. એવો જે જ્ઞાયક એક ભાવ છે' એ સામાન્ય આત્માનું સ્વરૂપ કહીને હવે વિશેષ પડખાંનું જ્ઞાન કરાવે છે. વિશેષ પડખાંનું જ્ઞાન કરાવીને પણ સામાન્યમાં લઈ જાય છે. તે જ્ઞાયકભાવ, સંસારની અવસ્થામાં, મિથ્યાત્વની અવસ્થામાં, મિથ્યાત્વ નામની એક અવસ્થા છે, પર્યાય છે પરિણામ છે તે દ્રવ્ય નથી. દ્રવ્ય નિત્ય ઉદ્યોતરૂપ છે અને દ્રવ્યના વિશેષણમાં અનાદિ અનંત શબ્દ વાપર્યો છે.
શું કહ્યું? કે સ્વતઃ સિદ્ધ છે. આ પર્યાયની વાત સાપેક્ષ કરશે. સંસાર અનાદિ અનંત નથી. આત્મા અનાદિ અનંત છે, અને સ્વતઃ સિદ્ધ પોતાથી છે. અને આ સંસાર અવસ્થા સાપેક્ષ છે ને અનાદિ અનંત નથી. નિત્ય ઉદ્યોતરૂપ નથી. ઓલો તો નિત્ય ઉદ્યોતરૂપ છે સંસારની અવસ્થા તો ઉદય ને અસ્ત થાય છે, સંસાર તો પ્રગટ થાય એક સમયની પર્યાય અને અસ્ત થાય છે. ભગવાન આત્મા તો ઉદય થતો નથી માટે તે અસ્ત પણ થતો નથી. અને એ પરિણામ માત્રથી ભિન્ન છે માટે શુદ્ધ છે એમ કહ્યું.
તે સંસારની અવસ્થામાં, વિભાવની અવસ્થામાં મિથ્યાત્વની અવસ્થામાં, અનાદિ બંધ પર્યાયની નિરૂપણાથી, આ જે સંસાર છે. ચાલ્યો આવે છે, પ્રવાહરૂપે અનાદિથી છે પણ અનાદિ અનંત નથી, આ તો અનાદિ અનંત છે, ઓલો નિરપેક્ષ છે, સંસાર સાપેક્ષ છે, બધી વાત કહેશે.
અનાદિ બંધ પર્યાયની અપેક્ષાથી, ક્ષીરનીરની જેમ કર્મ પુદ્ગલો સાથે એકરૂપ હોવા છતાં અનાદિકાળથી સ્વભાવને ભૂલી અજ્ઞાનભાવે પરિણમતાં એનું નિમિત્ત પામીને આઠ
