________________
૧૬૦
જ્ઞાયક સ્વરૂપ પ્રકાશન હવે જુઓ આમાં શું કહે છે? કે પર્યાય દૃષ્ટિથી પર્યાય મલિન નથી દેખાતી, પર્યાય દૃષ્ટિથી દ્રવ્ય મલિન દેખાય છે, એમ કહેવા માગે છે. દ્રવ્ય દૃષ્ટિથી તો દ્રવ્ય જે છે તે જ છે અને પર્યાય દૃષ્ટિથી એમ. પર્યાયદૃષ્ટિથી એ દ્રવ્ય કેવું જોવામાં આવે છે? જોવામાં આવે તો મલિન જ દેખાય છે. એ એનું અજ્ઞાન થઈ ગયું. મલિન જ થઈ જાય છે એમ નથી મલિન જ દેખાય છે. છે તો નિર્મળ શુદ્ધ પણ પર્યાયદષ્ટિથી મલિન દેખાય છે. હવે પર્યાયદૃષ્ટિથી પર્યાય મલિન કોણ જોવે ખબર છે ? જે દ્રવ્યને શુદ્ધ જોવે છે તે. દ્રવ્યદૃષ્ટિવંત, પર્યાય અપેક્ષાએ પર્યાયને જુએ તો પર્યાય જ મલિન દેખાય છે, દ્રવ્ય તો જે છે તે જ દેખાય છે. પણ અજ્ઞાનીને પર્યાય દૃષ્ટિથી ‘દ્રવ્ય મલિન દેખાય છે. અવસ્થાની દૃષ્ટિથી જોવે ને અવસ્થા મલિન દેખાય તો તો દ્રવ્ય નિર્મળ દેખાય. પણ એ અવસ્થાને જ આત્મા માને છે. આત્મા જ મલિન થઈ ગયો. આત્મા જ અશુદ્ધ થઈ ગયો. આત્મા જ મિથ્યાષ્ટિ રાગી થઈ ગયો એમ. એ પર્યાયદૃષ્ટિ થઈ ગયો.
પર્યાયનું જ્ઞાન પર્યાય દૃષ્ટિનું કારણ નથી. સાધક કહે છે કે પર્યાયમાં મલિનતા છે. હું તો શુદ્ધ છું. પર પરિણતિ મલિન છે. આવ્યું'તું ને પહેલાં કે પર પરિણતિ મલિન છે. દ્રવ્ય તો ત્રણે કાળ શુદ્ધ જ છે. એ બેયનું એને જ્ઞાન વર્તે છે સાધકને. આને પર્યાય ઉપર દૃષ્ટિ છે ને પર્યાયને આત્મા માને છે. પર્યાયથી જુદો આત્મા એને જોવામાં જ આવતો નથી. બેન ! પર્યાયથી જુદો કોઈ આત્મા શુદ્ધ ચિદાનંદ જ્ઞાયક છે એ તેના લક્ષમાં જ આવતો નથી. પર્યાય દૃષ્ટિથી આત્મા મલિન દેખાય છે એને. એ રીતે આત્માનો સ્વભાવ જ્ઞાયકપણું માત્ર છે. અને તેની અવસ્થા પુલકર્મના નિમિત્તથી રાગાદિરૂપ મલિન છે તે પર્યાય છે. ઈ. આમ જ્ઞાની જોવે છે. કેમકે આત્માનો સ્વભાવ જ્ઞાયકપણું માત્ર છે.
માત્ર કહીને અશુદ્ધતા થતી જ નથી એમ કહ્યું, અને તેની અવસ્થા, ઉપર આવ્યું'તું ને? તેની સંસાર અવસ્થામાં મલિનતા છે આવ્યું'તું, તેનો ખુલાસો કરે છે. જ્ઞાયકભાવ સામાન્ય અપેક્ષાએ તો જ્ઞાયક છે. પણ તે સંસારની અવસ્થામાં શુભાશુભરૂપે પરિણમે છે એમ કહ્યું'તું તેનો ખુલાસો કરે છે. અને તેની અવસ્થા પુગલકર્મના નિમિત્તથી રાગાદિરૂપ મલિનછે તે પર્યાય છે. પર્યાયદષ્ટિથી જોવામાં આવે તો તે મલિન જ દેખાય છે, નેદ્રવ્યદૃષ્ટિથી જોવામાં આવે તો જ્ઞાયકપણું તો જ્ઞાયકપણું જ છે, કાંઈ જડપણું થયું જ નથી.
તું દ્રવ્યદૃષ્ટિથી આત્માને જો એમ. પર્યાયદૃષ્ટિથી આત્મા દેખાતો જ નથી પર્યાયદૃષ્ટિનો વિષય જ આત્મા નથી. પર્યાયદૃષ્ટિથી જ્ઞાયક ન દેખાય. પર્યાયાર્થિકનયથી આત્મા જ્ઞાયક ન દેખાય. દ્રવ્યાર્થિકનયથી જ દ્રવ્ય શુદ્ધ દેખાય. એ નય બીજી છે. વ્યવહારનયનો વિષય જ નથી આત્મા. પર્યાયાર્થિકનયનો વિષય જ નથી. એ તો શુદ્ધનયનો વિષય છે. નિશ્ચયનયનો
