________________
૧૭૭
પ્રવચન નં. ૧૪ પર્યાયરૂપે થતું નથી.
ભગવાન પરમાત્મા સમ્યગ્દર્શનની પર્યાયરૂપે થતો નથી તો મિથ્યાત્વની પર્યાયરૂપે ક્યાંથી થાય? ભગવાન આત્મા મોક્ષની પર્યાયરૂપે થતો નથી. આમાં મોક્ષ લઈ લીધો. અપ્રમતમાં મોક્ષની પર્યાય કેવળજ્ઞાનની આવી ગઈ. કેવળજ્ઞાનની પર્યાય આત્મામાં નથી. પર્યાય પર્યાયમાં છે પણ દ્રવ્યમાં નથી. આહાહા ! હવે કેવળજ્ઞાનની પર્યાય તારા આત્મામાં નથી. અમે એમ કહેવા માંગીએ છીએ ત્યાં તું એમ કહે છે કે રાગની પર્યાય તો આત્મામાં થાય ને? રાગ તો આત્મા જ કરે ને? તેનું ફળ તો આત્મા જ ભોગવે ને? આહાહા! તારી માન્યતા મૂઢ મિથ્યાષ્ટિની માન્યતા છે, એવું સ્વરૂપ નથી. અજ્ઞાની માને છે તેવું આત્માનું સ્વરૂપ નથી, જ્ઞાની અનુભવે છે તેવું આત્માનું સ્વરૂપ છે. આહાહા.....
આ ભેદજ્ઞાનની પરાકાષ્ટા છે. દ્રવ્ય ને પર્યાય વચ્ચેનું ભેદજ્ઞાન. ત્યાં સોનગઢમાં વાત ચાલી'તી. મોદી સાહેબે પકડી લીધું. આ દ્રવ્ય ને પર્યાય વચ્ચેના ભેદજ્ઞાનની વાત કરે છે, તે બરાબર છે. આ વાત થઈ હતી. દ્રવ્ય ને પર્યાય વચ્ચેનું ભેદજ્ઞાન. પ્રમાણ પરથી જુદું પાડે છે અને નિશ્ચયનય પર્યાયથી આત્માને જુદો પાડે છે, દેખાડે છે. જૈન ભવતિ' લખ્યું છે સંસ્કૃતમાં. જુઓ અપ્રમત્ત પણ નથી અને પ્રમત્ત પણ નથી. ‘ન ભવતિ” તે રૂપે આત્મા થતો નથી તેને શુદ્ધ કહે છે. કે આ પર્યાયથી રહિત આત્મા છે માટે તેને શુદ્ધ કહેવામાં આવે છે.
આ શુદ્ધાત્માની વ્યાખ્યા પૂછી'તી શિષ્યએ. શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ સંક્ષેપમાં કહ્યું. કુંદકુંદ ભગવાનની પણ એક ગાથામાં ન સમજે તો ટીકાકારે શુદ્ધાત્મા એમ કહી દીધું કે જેમાં પર્યાય માત્રનો અભાવ હોય તેને શુદ્ધાત્મા કહેવામાં આવે છે.
આત્મામાં પર્યાય માત્રનો અભાવ અને અનંત ગુણનો તેમાં સદ્ભાવ છે ગુણથી ખાલી નથી, ગુણથી સભર ભરેલો છે આત્મા. એક એક ગુણ પરિપૂર્ણ છે. આહાહા ! શુદ્ધ છેપર્યાયથી રહિત છે માટે શુદ્ધ છે. વળી જે જ્ઞાયકપણે જણાયો તે તો તે જ છે બીજો કોઈ નથી. જાણનારો જે જણાયો તે જાણનારો જણાયા જ કરે છે કાયમ માટે તે વિસ્તારથી કહેશે.
હવે તેના માટે એક બે દષ્ટાંત આપીએ તો ખ્યાલ આવે કે આત્મા શુદ્ધ અત્યારે રહી ગયો છે. અત્યારે આત્મા સુખમય રહી ગયો છે. પર્યાયમાં દુઃખ છે ત્યારે આત્મદ્રવ્ય શુદ્ધાત્મા સુખમય રહી ગયો છે. તે દુઃખમય થયો જ નથી. પર્યાયમાં મલિનતા છે ત્યારે દ્રવ્ય સ્વભાવ મલિન થયો જ નથી, તે તો શુદ્ધ જ રહી ગયો છે. તેના કોઈ ખબર દૃષ્ટાંત બતાવો. જ્ઞાનીઓ દષ્ટાંત પણ આપે છે કે સાંભળ, પાણીની પર્યાયે માટીનો સંગ કર્યો, તો પર્યાયમાં મલિનતા આવી તેટલી વાત તો સાચી છે. માટીથી તે પર્યાય મલિન થઈ નથી. તે તો નિમિત્ત માત્ર છે. તેની તત્સમયની નિર્મળ પર્યાયનો વ્યય મલિન પર્યાયનો ઉત્પાદ. તે સ્વયં
