________________
પ્રવચન નં. ૧૮
રર૭. જણાય છે એમ કહેશે.
દાહ્યના આકારે થવાથી અગ્નિને દહન કહેવાય છે તો પણ દાહ્યકૃત અશુદ્ધતા તેને નથી. કેમકે અગ્નિ તો અગ્નિથી છે. લાકડું લાકડાથી છે. લાકડાની ત્રિકાળી ઉપાદાન શક્તિ ઠંડી છે. ક્ષણિક ઉપાદાન જે પ્રગટ થયું તે ઉષ્ણ છે. અને અગ્નિ તેનાથી તદ્દન ભિન્ન છે. એટલે કે એને બે વચ્ચે કર્તા કર્મનો સંબંધ નથી અને નિમિત્ત નૈમિત્તિક સંબંધ પણ નથી. અગ્નિ એમાં નિમિત્ત નથી. જે નિમિત્ત તને દેખાશે તો ઉષ્ણ પર્યાય નૈમિત્તિકરૂપે દેખાશે લાકડાની. પણ એ નિમિત્તથી નિરપેક્ષ તત્ સમયની પર્યાયની યોગ્યતાથી ક્ષણિક ઉપાદાનથી ઉષ્ણ થયું છે એવો ખ્યાલ આવશે, તો અગ્નિથી આ લાકડું ગરમ થયું એ શલ્ય નીકળી જશે.
લાકડા ઉપરથી દૃષ્ટિ છૂટીને અગ્નિ ઉપર આવી જશે. અગ્નિ તો અગ્નિ છે. લાકડાને બાળે છે માટે અગ્નિ છે નહિ. કાલ પ્રશ્ન હતો ગુરુ પાસે) શિષ્યનો. તેથી દાહ્યકૃત અશુદ્ધતા તેને નથી. લાકડાને બાળે માટે અગ્નિ છે એવી પરાધીનતા નથી. અગ્નિ સ્વાધીન છે, પોતાથી છે એ દષ્ટાંત થયું.
એ બન્નેને નિમિત્ત નૈમિત્તિક સંબંધ નથી. કર્તા કર્મ સંબંધ તો નથી અગ્નિથી તો લાકડું બળતું નથી પણ લાકડાની ઉષ્ણ પર્યાય એના ક્ષણિક ઉપાદાનથી થાય છે. માટે એ નૈમિત્તિક નથી. અગ્નિ નિમિત્ત નથી ને લાકડું નૈમિત્તિક નથી. અહિંયા ક્ષણિક ઉપાદાન તો ત્યાં પણ ક્ષણિક ઉપાદાન એનું. એનું ક્ષણિક ઉપાદાન એનાથી અનન્ય અને આનું ક્ષણિક ઉપાદાન આનાથી અનન્ય. બન્નેને કાંઈ સંબંધ નથી. કર્તા કર્મ સંબંધ નથી અને નિમિત્ત નૈમિત્તિક સંબધ પણ નથી.
નિમિત્ત નથી અગ્નિ, અગ્નિ નિમિત્ત દેખાશે, તો કહે છે કે લાકડાની સ્વશક્તિ તને દેખાણી નહિ. પર્યાયની સ્વશક્તિ તને ન દેખાણી. ક્ષણિક ઉપાદાન ન દેખાણું. ક્ષણિક ઉપાદાન નહીં દેખાય તો ત્રિકાળી ઉપાદાન નહિં દેખાય. ક્ષણિક ઉપાદાનથી જ. અગ્નિ કર્તા છે એમ નીકળી જશે. અગ્નિ નિમિત્ત છે, પણ જ્યાં ઉપાદાન છે ત્યાં તો ખલાસ થઈ ગઈ વાત. બન્ને જગ્યાએ ઉપાદાન છે. અગ્નિની પર્યાય અગ્નિનું ઉપાદાન અને ત્યાં લાકડાની પર્યાય પ્રગટ થાય ત્યાં એનું ઉપાદાન છે.
આ જગતમાં કોઈ નિમિત્ત નથી. એક વાર વાત કરી હતી. ઘણા વરસ પહેલાં મુંબઈ ગયા પહેલાં કહ્યું હતું. પહેલાં તો હું વાંચતો'તો. ચંદુભાઈ નહોતા વાંચતા. નિયમિત હું વાચતો'તો. એક વાક્ય કહ્યું તું. આ જગતમાં કોઈ નિમિત્ત નથી બધા ઉપાદાન છે. બધાને ઉપાદાનથી જ. કોઈ પણ પદાર્થ નિમિત્ત તમને દેખાશે તો અહિં નૈમિત્તિક અવસ્થા પ્રગટ થઈ જશે. પછી ગયા ફરવા તે વખતે તો મોટર લઈને રવિવારે ફરવા જતા. તેમાં મોદીસાહેબ
