________________
૨૫૦
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન
આપવામાં આવે છે. કારણ કે જ્ઞેયનું પ્રતિબિંબ જ્યારે ઝળકે છે જણાય છે અંદર પ્રતિભાસ થાય છે ને દર્પણમાં જેમ પ્રતિભાસ થાય ઝળકે છે ત્યારે જ્ઞાનમાં તેવું જ અનુભવાય છે.
જેવો આમ પ્રતિભાસ થયો. આ લાકડીનો પ્રતિભાસ થયો તે વખતે એમ થાય કે લાકડી જણાય છે. એ વખતે લાકડી ઉપર નજર છે ને નિમિત્ત ઉપર. ક્ષણિક ઉપાદાનમાં આવ્યો નથી ને ત્રિકાળી ઉપાદાનમાં આવ્યો નથી તે તો નિમિત્તમાં ચાલ્યો ગયો છે. નજર એની (નિમિત્ત ઉપર છે) કે લાકડી જણાય છે મને. સમજી ગયા. આહાહા !
એ કહે છે કે જ્ઞેયનો જ્ઞાનમાં પ્રતિભાસ થયો તો જ્ઞાયકનો અનુભવ કરતાં જ્ઞાયક જ છે. આ હું જાણનારો છે તે હું જ છું અન્ય કોઈ નથી. જાણનારો હું છું. આહા ! હું તો જાણનાર છું. જાણનારને જાણે તેવો જ્ઞાનની પર્યાયનો સ્વભાવ છે. પ૨ને જાણે તેવો જ્ઞાનની પર્યાયનો સ્વભાવ નથી. એ અજ્ઞાનનો સ્વભાવ છે. પરને જાણે તે અજ્ઞાન ને સ્વને જાણે તે જ્ઞાન. સ્વને જાણતાં, જ્ઞાન જણાતાં, અનુભવ થતાં આનંદ આવે છે પરને જાણતાં અનંતકાળ ગયો પણ દોષ આવ્યો. આનંદ આવ્યો નહીં. આહાહા !
કહે છે જ્ઞેયને જાણ તો પણ શેયકૃત અશુદ્ધતા તેને નથી. આ હું જાણનારો છું તે હું છું અન્ય કોઈ નથી. તેવો પોતાને પોતાનો અભેદરૂપ અનુભવ થયો ત્યારે તે જાણવારૂપ ક્રિયાનો કર્તા પોતે જ અને જેને જાણ્યો તે કર્મ પણ પોતે જ. પરનું જાણવું ગયું અને સ્વપરનું જાણવું ગયું, એકલું સ્વપ્રકાશક રહી ગયું. આ બે શલ્ય છે. એક અસદ્ભૂત વ્યવહારનો પક્ષ, આત્મા ૫૨ને જાણે છે. શું નથી જાણતો ? આ ઘડીયાલ છે શું નથી જાણતો ? મિથ્યાદૃષ્ટિ છે ઈ. એમ કુંદકુંદઆચાર્ય ભગવાને કહ્યું. મને આ છ દ્રવ્ય જણાય છે કે જા મિથ્યાદષ્ટિ. સર્વજ્ઞ ભગવાને છ દ્રવ્ય કહ્યા તેને હું જાણું છું, તો હા, મિથ્યાદષ્ટિ !
જાણનારને ભૂલી ગયો તું. તું તો જાણનાર છો. તારા જ્ઞાનમાં તો જ્ઞાયક તન્મય થઈને જણાય છે. અભેદને જાણતો નથી અને જે ભેદ છે ભિન્ન છે તેને જાણશ ? આહાહા ! અધ્યવસાન, મિથ્યાદષ્ટિ.
જ્ઞાન પરને જાણે છે તે તો ગયું. જ્ઞાન સ્વપર બેયને પ્રકાશ કરે છે તેય ગયું અને જ્ઞાનમાં-ઉપયોગમાં ઉપયોગ આવી ગયો, અનુભવ થયો ત્યારે આ ઉપયોગમાં આત્મા જણાય છે, તેવો ભેદ પણ રહેતો નથી. અભેદ એકાકાર થઈને અનુભવ થાય છે. આવો એક જ્ઞાયકપણા માત્ર પોતે શુદ્ધ છે એમ વાત કરી.
ઉપર આવે છે મૂળમાં-જ્ઞાયકપણે જણાયો તે સ્વરૂપ પ્રકાશનની અવસ્થામાં પણ, હવે શેયની વાત કરે છે. ધ્યેયપૂર્વક જ્ઞેય થાય છે આત્મામાં. આત્મા આત્માને જાણે છે પોતે જાણનારો છે માટે પોતાને જાણે છે. જાણનારો માટે પોતે કર્તા અને જણાયો પણ આત્મા. શું
