________________
૨૨૮
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન
સાથે હતા. એને સાંભળ્યું આ કે જગતમાં કોઈ નિમિત્ત નથી ! તો ફરવા જાય તત્ત્વચર્ચા કરવા તો ત્યાં મોદીસાહેબે પૂછ્યું કે આ તમે શું કહ્યું વાંચનમાં. કે જગતમાં કોઈ નિમિત્ત નથી. મેં કહ્યું હા, કોઈ નિમિત્ત નથી. બધા ઉપાદાન છે.
એ ઉપાદાનના બે પ્રકાર છે. ધ્રુવને ત્રિકાળી ઉપાદાન કહેવાય અને એની પર્યાય પલટે છે એ એની એને ક્ષણિક ઉપાદાન કહેવાય. ઉપાદાનનો અર્થ સ્વશક્તિ છે. ઉપાદાનનો અર્થ સ્વશક્તિ, સ્વશક્તિને ઉપાદાન કહેવાય. લાકડાની પર્યાય ગરમ થઈ છે. એ એની પોતાની સ્વ શક્તિથી ગરમ થઈ છે. ઠંડી પર્યાયનો વ્યય અને ઉષ્ણ પર્યાયનો ઉત્પાદ થયો છે. એ એનાથી થયો છે. એને અગ્નિ અડી નથી. લાકડાને અગ્નિ અડે નહીં અને લાકડાની ઉષ્ણ પર્યાય થઈ જાય. એને એ લાકડાની ઉષ્ણ પર્યાય થાય અને અગ્નિ તો અડે નહિં પણ એને લાકડું પણ અડે નહિં. આવી ઝીણી વાતો છે.
(શ્રોતા :- લાકડા નીકળી જાય તેવી વાત છે અને ગુરુદેવ લોજીકથી શબ્દ વાપરતા) પ્રભુ એક વખત આ અનુભવની કળા તો શીખી લે. અનુભવ થતાં કદાચ વાર લાગે પાંચ પંદર દિ’ મહિનો બે મહિના ઝાઝો તો ટાઈમ નહિં લાગે અનુભવમાં, પણ તું અનુભવની વિધિ તો જાણ. અનુભવની વિધિ તો જાણી લે તો અનુભવ થશે. આ અનુભવની વિધિ આમાં છે ચોખ્ખી.
કે એવી રીતે શેયાકાર થવાથી, દ્રવ્યસત્, ગુણસત્ અને પર્યાયસત્ આવો એક સિદ્ધાંત છે. દિવ્યધ્વનિમાં આવેલી વાત પ્રવચનસારમાં આચાર્ય ભગવાને છએ દ્રવ્યની વાત કરી. કે દ્રવ્યસત્ એના ગુણો સત્ અને એની પર્યાય પણ સત્. સત્ હોય એને હેતુ કોઈ કારણ ન હોય. જેમ આ લાકડાની પર્યાય ઉત્પન્ન થઈ એનો હેતુ કોઈ નથી. હેતુ એટલે કે એનું કોઈ કારણ નથી. એ કાર્યનું કારણ પોતે છે. કારણ પણ પોતે ને કાર્ય પણ પોતે છે. એનું કારણ લાકડું નથી અને એનું કારણ અગ્નિ પણ નથી. આવી સત્ અહેતુક પર્યાય પ્રગટ થાય છે. છ એ દ્રવ્યોમાં. મિથ્યાત્વની પર્યાય પણ સત્ અહેતુક છે. દર્શનમોહથી થતી નથી. દર્શનમોહ એમાં નિમિત્તેય નથી. આહા ! નિમિત્ત વિના થાય તો તો સ્વભાવ થઈ જશે ? હા. પર્યાય સ્વભાવ થઈ જશે. ક્ષણિક ઉપાદાન છે. ક્ષણિક અશુદ્ધ ઉપાદાન એને કહેવાય.
ત્રિકાળી ઉપાદાન એક પ્રકારનું અને ક્ષણિક ઉપાદાનના બે પ્રકાર. એક ક્ષણિક શુદ્ધ ઉપાદાન અને એક ક્ષણિક અશુદ્ધ ઉપાદાન. જ્યાં મિથ્યાત્વ છે ત્યાં સુધી પર્યાયને ક્ષણિક અશુદ્ધ ઉપાદાન કહેવાય સ્વશક્તિ અને જ્યારે સમ્યગ્દર્શન થાય ત્યારે તેને ક્ષણિક શુદ્ધ ઉપાદાન કહેવામાં આવે છે. ઈ દર્શનમોહનો અભાવ થયો માટે સમ્યગ્દર્શન થયું એમ છે નહીં. આત્મા છે માટે સમ્યગ્દર્શન થયું એમ પણ છે નહિ. એ તત્ સમયની એની યોગ્યતા
