________________
પ્રવચન નં. ૧૧
૧૩૭
સમયે. એનો ન્યાય એવો છે બેન, કે જીવ એક ગતિમાંથી બીજી ગતિમાં જાય છે ત્યારે નોકર્મ તો નથી, એટલે નોકર્મનું લક્ષ પણ નથી, નોકર્મનું લક્ષ ન હોવા છતાં પણ મિથ્યાત્વ છે. એનું કારણ કે કર્મનું લક્ષ છે. (શ્રોતા :- દ્રવ્ય કર્મનું લક્ષ છે) અહીંયા દ્રવ્ય કર્મનું લક્ષ છોડાવવું છે. કેમ કે નૈમિત્તિક ભાવની ઉત્પત્તિ દ્રવ્યકર્મના સંગે જ થાય છે.
:
(શ્રોતા :- દ્રવ્યકર્મના લક્ષે જ થાય છે) એ નિમિત્ત છે. નિયમરૂપ નિમિત્ત દ્રવ્યકર્મનો ઉદય છે. નોકર્મ નિયમરૂપ નિમિત્ત નથી. (શ્રોતા :- દ્રવ્યકર્મ જ નિયમરૂપ નિમિત્ત છે) એટલે એનો જ, અન્ય દ્રવ્યનો જે ભાવ છે, એનાથી ભિન્ન છે મારો આત્મા, એટલે એનું લક્ષ છોડી દે. (શ્રોતા :- એને જાણવાનું બંધ કરી દે) બંધ કરી દે પરને જાણવાનું. આહાહા ! પરને આત્મા જાણતો જ નથી, ઈ જે મેં વાત કરી, પછી ગુરુદેવે કહ્યું કે પર્યાયને જાણવાનું બંધ કર, પણ મેં કહ્યું કે આત્મા પરને જાણતો જ નથી ઈ આ વાત. હું તો ધડાકાબંધ કહેતો’તો કે આત્મા પરને જાણતો જ નથી. પરદ્રવ્યને જાણતો નથી એમ કહેતો’તો, ઈ આ. કહે છે કે પરદ્રવ્યને જાણવાનું બંધ કર. એ જ વાત આવી, સમજી ગયાને.
બે પ્રકાર છે, કે કાં આત્મા ને આસ્ત્રવનું ભેદજ્ઞાન કરાવે, કાં પરદ્રવ્ય ને સ્વદ્રવ્યનું ને ભેદજ્ઞાન કરાવે, એનો સરવાળો એક જ અનુભવ. પદ્ધતિ બે, પદ્ધતિના બે પ્રકાર પાડી ને સમજાવે છે. આત્મા ને આસ્રવનું ભેદજ્ઞાન, અને સ્વ ને પર બેયનું ભેદજ્ઞાન ઈ આ ૫૨. પરનું લક્ષ છોડી દે. તારા જ્ઞાનનો વિષય જ નથી, તારા જ્ઞાનનું જ્ઞેય જ નથી. તારા જ્ઞાનનું શેય તો શાયક આત્મા છે. એમ કહે છે, કે તું એનું જાણવાનું બંધ કરી દે. લક્ષ છોડી દે. આહાહા !
સમસ્ત અન્ય દ્રવ્યોના ભાવોથી ભિન્નપણે ઉપાસવામાં આવતો, ઈ કહે છે કે લક્ષ આત્મા ઉપર આવ્યું ત્યારે અનુભવ થયો, ત્યારે હું શુદ્ધ છું એમ એને પ્રતીતમાં આવ્યું, પ્રતીતમાં આવ્યું. એ દૃષ્ટિપ્રધાન કથનથી આ વાત છે, પછી જ્ઞાનપ્રધાન કથનથી વિશેષ સમજાવશે બીજા પારામાં. પણ દષ્ટિપ્રધાન કથનથી તો આ વાત કરી કે, સમસ્ત પર દ્રવ્યોના ભાવોથી ભિન્નપણે પરદ્રવ્યોના ભાવોથી ભિન્ન, આ બધા જે તને દેખાય છે ને રાગ દ્વેષ, ક્રોધ, માન, માયા, લોભ ઈ સ્વદ્રવ્યનો ભાવ નથી. બેન ! એ સ્વદ્રવ્યના ભાવો નથી. તો જણાય તો છે, તો કોના ભાવો છે ? કે પરદ્રવ્યના ભાવો છે.
એટલે મૂળમાં આ ભાવ આ પર્યાયમાં નથી થતો, પણ બીજાની પર્યાયમાં થાય છે એમ કહેવા માંગે છે. બહુ ઝીણી વાત છે. (શ્રોતા :- બહુ ઝીણી વાત છે) હા, ‘‘પુદ્ગલ સ્વભાવાત્’’ તને જણાય છે ને તે, ઈ જણાય છે તે તારી પર્યાય નથી જણાતી. તારી પર્યાયમાં તો જ્ઞાન થાય છે, એ તો નિમિત્તભૂત શેય છે. આ તો નૈમિત્તિકભૂત તારામાં તો
