________________
પ્રવચન નં. ૧૨
૧૪૭ સમજાવવા માટે અગ્નિ કોને કહેવી? કે લાકડાને, છાણાંને, કોલસાને બાળે તેને અગ્નિ કહેવામાં આવે છે. ઈ સાપેક્ષથી નિરપેક્ષ સુધી પહોંચાડવો છે અને સાપેક્ષ દ્વારા સમજાવવું છે નિરપેક્ષ પણ સાપેક્ષને જે પકડે છે ઈ નિરપેક્ષ સુધી પહોંચી શકતો નથી. સમજી ગયા.
દાહ્યના આકારે થવાથી અગ્નિને દહન કહેવાય છે, આ વ્યવહારનું કથન છે. કેમ કે એક પદાર્થ દ્વારા બીજા પદાર્થના સ્વરૂપને સમજાવવું એ વ્યવહાર થઈ ગયો. સમજાવવું છે અગ્નિને, પણ બીજા પદાર્થ દ્વારા સમજાવે છે. લાકડાને બાળે, છાણાંને બાળે તેને અગ્નિ કહેવામાં આવે છે. દાહ્યના આકારે થવાથી અગ્નિને દહન એટલે બાળનાર કહેવાય છે. બાળનાર નથી, એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યને કિંચિત્માત્ર કરી શકતું નથી. છતાં લાકડાને બાળે છે એમ કહેવાય છે, તો પણ ભલે આમ વ્યવહારથી કહેવામાં આવે તો પણ, દાહ્યકૃત અશુદ્ધતા તેને નથી. એટલે લાકડાને બાળે તો જ અગ્નિ એવું અગ્નિનું સ્વરૂપ નથી.
લાકડાના અભાવમાં કે લાકડાના અભાવમાં, વ્યવહારના સદ્ભાવમાં કે વ્યવહારના અભાવમાં, અગ્નિ તો અગ્નિ છે, એ નિશ્ચય છે. તો પણ દાહ્યકૃત અશુદ્ધતા તેને નથી. લાકડાને બાળે એમ કહેવાય છે, બાળનાર છે તે અગ્નિ છે ઉષ્ણ તે અગ્નિ નહીં, બાળે બીજાને તેને અગ્નિ કહેવામાં આવે છે. તો પણ દાહ્યકૃત અશુદ્ધતા તેને નથી, એટલે કે બળવા લાયક પદાર્થને બાળે છે માટે અગ્નિ છે એવી પરાધીનતા અગ્નિને નથી. અગ્નિ તો પોતાના સ્વરૂપે જ અગ્નિ છે. પછી એ બીજાને બાળવાના યોગમાં હોય કે બાળવાના યોગમાં ન હોય. અગ્નિ તો અગ્નિ છે ઈ નિશ્ચય છે. માટે દાહ્યકૃત અશુદ્ધતા તેને નથી.
સમજાવવા માટે કહ્યું કે બીજાને બાળે એને અગ્નિ કહેવામાં આવે એ વ્યવહારનું કથન છે, એ અસત્યાર્થ જાણી તેનું શ્રદ્ધાન છોડજે એમ. અગ્નિ તો અગ્નિથી છે અને અગ્નિમાં છે અગ્નિ. એ બાળતી જ નથી. અગ્નિ લાકડાને બાળતી નથી, લાકડું સ્વયં બળે છે. લાકડાની શીતુ પર્યાયનો વ્યય કરીને લાકડું પોતે ઉષ્ણરૂપે પરિણમે છે. અગ્નિરૂપે, ત્યારે અગ્નિનું | નિમિત્ત દેખીને, ઈ વખતે અગ્નિની હાજરી દેખીને, લાકડાને બળવાનો સ્વકાળ છે, ત્યારે
અગ્નિની હાજરી છે ત્યાં ઉપસ્થિતિ છે. એની ઉપસ્થિતિમાં ઓલું બળે છે લાકડું. એની યોગ્યતાથી બળે છે. ત્યારે આની ઉપસ્થિતિ હોવાથી એવો ખ્યાલ આવે છે કે અગ્નિ લાકડાને બાળે છે એ ઉપચારનું કથન છે.
એક દ્રવ્યને બીજા દ્રવ્યના પરિણામની સાથે કશોય કર્તા કર્મ સંબંધ નથી અને નિમિત્ત નૈમિત્તિક સંબંધ નથી. નિમિત્ત-નૈમિત્તિક સંબંધથી જોતાં બેય પરાધીન દેખાય, પણ એમ છે નહીં, માટે દાહ્યકૃત અશુદ્ધતા અગ્નિને લાગુ પડતી નથી. કે બાળે તો જ અગ્નિ અને ન બાળે તો અગ્નિ નહીં, એમ નથી. આહાહા! તો તો સગડીમાં રહેલો કોલસો લાલઘૂમ થઈ
