________________
પ્રવચન નં. ૧૦
૧ ૨૫ પ્રકારના કર્મનો એને સંયોગ થાય છે. કર્મથી બંધાણો છે એ પર્યાયમાં બંધ થાય છે કર્મનો, ભાવબંધને દ્રવ્યકર્મનો બંધ હોય. જે મુક્ત હોય ત્રિકાળ, તેને કર્મનો બંધ ન હોય. અબદ્ધ રહીને એ બંધાય છે. અબદ્ધ છોડીને એ બંધાતો નથી. ત્રણેકાળ મુક્ત રહીને, પરમાત્મા તો ત્રણેકાળ મુક્ત છે. મુક્ત રહેતો થકો, હું મુક્ત છું એવું જેને જ્ઞાન શ્રદ્ધાનમાં આવતું નથી, એવા અજ્ઞાનભાવથી નિમિત્ત પામીને નવા કર્મનો પર્યાયની સાથે સંયોગ સંબંધ થાય છે.
દ્રવ્ય અબદ્ધ રહે છે અને પર્યાયમાં ભાવબંધ અને ભાવબંધનું નિમિત્ત પામીને દ્રવ્યકર્મનો બંધ એ અનાદિકાળથી ચાલ્યો આવે છે. એટલે કર્મનો સંબંધ છે, કર્મનો સંયોગ સંબંધ છે, તાદાભ્ય સંબંધ નથી. અને કર્મનો સંયોગ સંબંધ પણ પર્યાયની સાથે છે. જીવ તત્ત્વની સાથે સંયોગ સંબંધ પણ નથી.
કોઈ જગ્યાએ આવે કે જીવની સાથે એક ક્ષેત્રાવગાહ સંબંધ છે તો ત્યાં સમજવું કે જીવની પર્યાય સાથે સંબંધ છે, એ વખતે સામાન્ય જીવની સાથે કર્મનો સંબંધ થયો જ નથી. કેમ કે કર્મનો સંબંધ થાય એવો તેનો સ્વભાવ જ નથી, લુખ્ખો સ્વભાવ છે. ચીકાશની સાથે કર્મ બંધાય લુખ્ખા સ્વભાવની સાથે કર્મ ન બંધાય.
ભગવાન આત્મા ત્રણે કાળ અબદ્ધ છે. તે બંધાણો જ નથી માટે મુકાતો નથી. જે બંધાય છે તે મુકાય છે. જે નિર્બધ છે તે મુકાતો નથી. તે તો મુક્ત જ છે ત્રણેકાળ. જુદો ને જુદો, છૂટો ને છૂટો, મુક્ત ને મુક્ત. આહા ! એક પડખાંમાં બંધ થાય અને બીજું પડખું અબદ્ધરૂપે એવું ને એવું રહી જાય. ૧૦૦% અબદ્ધ. અબદ્ધસ્કૃષ્ટ, અનન્ય આવે છે ને તે. આત્મા ત્રણે કાળ અબદ્ધ છે. આહા ! તે ભાવબંધથી બધાણો નથી ને દ્રવ્યકર્મથી બંધાતો નથી. જે બંધ થાય છે તે ચિકાશની સાથે બંધ થાય છે, જીવ તો અબદ્ધ રહેલો છે અનાદિ અનંત.
સંસાર અવસ્થા શરૂ કરી ત્યાંથી. સંસાર અવસ્થામાં અનાદિકાળનો બંધ છે. સંસાર અવસ્થાથી શરૂઆત કરી. ભગવાન આત્મા તો એવો ને એવો છે. સામાન્ય પડખું તો એવું ને એવું છે. વિશેષ પડખાંનું જ્ઞાન કરાવે છે ત્યારે તે વિશેષરૂપે થતો નથી, વિશેષમાં અનાદિકાળથી અવિદ્યા એટલે અજ્ઞાનદશાથી, ચાલ્યો આવતો, પ્રવાહ સમયે સમયે સમયે પોતાનો એનાથી તેને નિમિત્ત નૈમિત્તિક સંબંધ પરિણામની સાથે થયો છે. ભગવાન આત્મા કર્મબંધનું એ નિમિત્ત કારણ નથી. અને ભાવબંધનું ઉપાદાન કારણ પણ નથી. ઉપાદાન કારણ પણ નથી ને નિમિત્ત કારણ પણ નથી. જો ભાવબંધનું ઉપાદાનકારણ પણ નથી ને નિમિત્ત કારણ પણ નથી તો કર્મના બંધનું ઉપાદાન કારણ ને નિમિત્ત કારણ હોઈ શકે નહિ. શું કહ્યું? ભગવાન જે આત્મા, જ્ઞાયક ચિદાનંદ શુદ્ધ આત્મા છે તે રાગનું કારણ નથી.
