________________
પ્રવચન નં. ૧૦
૧૨૩ શેય થયા જ કરે છે. એક સમય પણ તે છૂટતો નથી તે તો તે જ છે બીજો કોઈ નથી' એમ.
ટીકા: હવે જ્ઞાયક આત્મા એ અનાદિ અનંત છે, એમ સિદ્ધ કરે છે. જે પોતે પોતાથી જ સિદ્ધ હોવાથી “સ્વતઃ સિદ્ધ'' દેહનો યોગ થાય માટે જીવ, કર્મનો યોગ થાય માટે જીવ, રાગનો સદ્ભાવ છે માટે જીવ, તેને કોઈ સંયોગની અપેક્ષા થતી નથી જેની કોઈ સંયોગથી ઉત્પતિ નથી, અને કોઈ સંયોગના વિયોગથી જેનો નાશ થતો નથી. એવો પોતે પોતાથી જ સ્વતઃ સિદ્ધ છે, સત્ છે, જ્ઞાયકભાવ સત્ ને અહેતુક છે. જે જ્ઞાયકભાવ છે તે સને અહેતુક છે તેને કોઈ કારણ નથી, પોતાથી જ છે.
હોવાથી શબ્દ છે થવાથી નથી. જ્ઞાયકભાવ પોતે પોતાથી જ હોવાથી, કોઈથી ઉત્પન્ન થયો નહિ હોવાથી, કોઈ સંયોગથી જીવ ઉત્પન્ન થતો નથી. અન્યમતિઓ કહે છે પૃથ્વી અગ્નિ પાણી આદિ પાંચ તત્ત્વો ભેગાં થાય તો જીવની ઉત્પત્તિ થાય, પણ એમ છે નહિ. જીવ અનાદિ અનંત છે.
હવે સિદ્ધ હોવાથી અનાદિ અનંત છે. અનાદિથી છે અને અનંતકાળ એવો ને એવો રહેવાનો છે. એ કાળની અપેક્ષાએ વાત કરી. કે જ્ઞાયકભાવ પોતે પોતાથી જ સિદ્ધ છે અને અનાદિકાળથી એવો ને એવો જ છે અને અનંતકાળ જશે તો પણ એવો ને એવો જ રહેશે. ભૂતકાળમાં પણ એ તત્ત્વ જેવું હતું તેવું, ભવિષ્યકાળમાં પણ જેવું છે તેવું જ રહેશે, માટે અનાદિ અનંત છે. હોવાથી અને છે. જ્ઞાયકભાવ પોતે પોતાથી સ્વયં સિદ્ધ છે અને એ અનાદિ અનંત છે.
પછી આગળ “નિત્ય ઉદ્યોત રૂપ છે” આ જે શુદ્ધાત્મા છે તે નિત્ય પ્રગટરૂપ છે એમ, શક્તિરૂપ નથી. આ ભગવાન આત્મા જે છે તે શક્તિરૂપ નથી, પ્રગટરૂપ છે. એને ન દેખાય તેથી કરીને તે અપ્રગટ છે એવું થોડું છે? નિત્ય ઉદ્યોત, સૂર્ય તો ઊગે ને આથમે. આહાહા! આ તો અનાદિ અનંત નિત્ય ઉદ્યોતરૂપ છે. છે, છે ને છે. નિત્ય એટલે હંમેશા, ઉદ્યોત એટલે પ્રગટ, સ્પષ્ટ પ્રકાશમાન જ્યોતિ છે.
જ્ઞાયકભાવ સ્વયંસિદ્ધ કહ્યો, અનાદિ અનંત સિદ્ધ કહ્યો. હવે કહે છે કે નિત્ય હંમેશા પ્રગટ છે એમ સિદ્ધ કરે છે. કેવળજ્ઞાન તો પ્રગટ થાય છે પણ આત્મા તો પ્રગટ છે. જે પ્રગટ ન હોય તો તમે જ્ઞાયકનું લક્ષ કરો, એનું અવલંબન લ્યો એવો ઉપદેશ મિથ્યા કરે. તમે તમારા શુદ્ધાત્માનું લક્ષ કરો, એનું અવલંબન લ્યો, એવો ઉપદેશ નિરર્થક જાય. પણ પ્રગટ છે, વર્તમાન નિત્ય ઉદ્યોતરૂપ છે.
વળી આગળ નિત્ય ઉદ્યોતરૂપ તો કહ્યો નિત્ય હંમેશા, પ્રગટ છે, પણ એ પ્રત્યક્ષ છે, પરોક્ષ નથી. કેવળજ્ઞાનની પર્યાય અત્યારે નથી માટે એને પરોક્ષ કહેવાય. પણ જીવ તો
