________________
પ્રવચન નં. ૯
૧૧૫
જઈશ. શાસ્ત્ર સમુદ્રના પ્રકરણ બહુ છે માટે અહીં સ્વસંવેદનરૂપ અર્થ પ્રધાન છે. તેથી અર્થની પરીક્ષા કરવી. પ્રયોજનની પરીક્ષા કરવી. અનુભવ કેમ થાય, એ ખાસ વાત છે આ બસ. બીજું કાંઈ નહીં.
ભાવાર્થ : આચાર્યે આગમનું સેવન ચાર પ્રકારે કહ્યું. પહેલું આગમનું સેવન, બીજું યુક્તિનું અવલંબન, એ સ્યાદ્વાદથી કથંચિત્ એમ, પરાપર ગુરુનો ઉપદેશ ત્રણ અને સ્વસંવેદન એ ચાર પ્રકારે ઉત્પન્ન થયેલ, પોતાના જ્ઞાનના વૈભવથી, એકત્વ વિભક્ત શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ દેખાડે છે. તેને સાંભળનારા હે શ્રોતાઓ ! પોતાના સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષથી પ્રમાણ કરો, ક્યાંય કોઈ પ્રકરણમાં ભૂલું તો તેટલો દોષ ગ્રહણ ન કરવો એમ કહ્યું છે. અહીં પોતાનો અનુભવ પ્રધાન છે. અહીં આ શાસ્ત્રમાં શુદ્ધાત્માનો અનુભવ તે પ્રધાન લક્ષણ લખેલ છે. તેનાથી શુદ્ધ સ્વરૂપનો નિશ્ચય કરો, અનુભવથી શુદ્ધાત્માનો નિર્ણય કરો. અનુભવથી જેવો છે તેવા આત્માનો નિર્ણય કરો, એમ કહેવાનો આશય છે.
હવે છઠ્ઠી ગાથા આવે છે. મૂળ એકત્વ વિભક્ત આત્માને હું મારા નિજ વૈભવથી દર્શાવીશ. પણ દર્શાવ્યો નહીં એમાં. પાંચમી ગાથામાં એકત્વ નિશ્ચયને હું દર્શાવીશ અને દર્શાવું તો પ્રમાણ કરજો. પણ એકત્વ વિભક્ત શું ? એકત્વ વિભક્ત આત્માની વાત આ શાસ્ત્રમાં મારે કરવી છે. હવે ત્યારે શિષ્યને પ્રશ્ન થયો, પાંચમી ગાથા સાંભળીને કે એકત્વ વિભક્ત આત્માને આપ દર્શાવવા માંગો છો તો એનું સ્વરૂપ કેવું છે ? અને એનો અનુભવ કેમ થાય ? આ બે વાત એણે કરી. દ્રવ્યનો નિશ્ચય પૂછી લીધો અને પર્યાયનો નિશ્ચય પૂછી લીધો. અનુભવનો વિષય પૂછ્યો, શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ અને એ શુદ્ધ આત્માનો અનુભવ કેમ થાય, એની વિધિ કૃપા કરીને બતાવો. આહાહા !
આ એક પ્રશ્નની અંદર, એ ઉત્તર (રૂપ) આખી ગાથા આવી ગઈ. ગુરુદેવ આમાં બહુ ઉતારે છે કે ઋષભદેવ ભગવાનને ભરત મહારાજાએ પૂછ્યું'તું, કે શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ શું અને એનો અનુભવ કેમ થાય. ભગવાન મહાવીરને ગૌતમ ગણધરે પૂછ્યું'તું કે પ્રભુ શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ મને બતાવો અને એનો અનુભવ કેમ થાય, એની રીત પણ મને બતાવો.
શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ તમે બતાવશો, એ તો અધુરું છે, એ તો તમે બતાવશો અને હું સાંભળીશ, પણ એનો અનુભવ કેમ થાય એ કહેશો, ત્યારે પૂરું થાશે. નહિંતર તો અધુરું રહેને. પૂર્વાર્ધ કીધો પણ ઉતરાર્ધ કહી દીધો. બહુ લડાવે ગુરુદેવ આમાં.
આ શિષ્ય છે ને આ ગુરુ છે. આ એક સંધિ છે. શિષ્ય બીજું કાંઈ પૂછતો નથી. છ દ્રવ્યોનું સ્વરૂપ, નવ તત્ત્વોનું સ્વરૂપ, આઠ કર્મનું, કર્મ પ્રકૃત્તિનું, લોકનું સ્વરૂપ, લોક વિભાગનું સ્વરૂપ. આહાહા ! શું નિશ્ચય, શું વ્યવહાર, શું નિમિત્ત ઉપાદાન, કાંઈ પૂછતો
