________________
૭૦
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન
તેમ નથી. લાકડું લાકડાથી છે, અગ્નિ અગ્નિથી છે. બે તત્ત્વ ભિન્ન ભિન્ન છે. તો પણ દાહ્યકૃત અશુદ્ધતા તેને નથી. એ લાકડાને બાળે છે માટે અગ્નિની સિદ્ધિ થાય છે તેમ નથી. અગ્નિના અસ્તિત્વની સિદ્ધિ કરવા માટે લાકડાને બાળે તો અગ્નિનું અસ્તિત્વ રહે ને લાકડાને ન બાળે તો અગ્નિનું અસ્તિત્વ ન રહે એમ છે નહિ. લાકડાના નિમિત્તમાં હો કે લાકડાના સંયોગના વિયોગમાં હો અગ્નિ તો પોતાથી ઉષ્ણમય છે. એ દૃષ્ટાંત આપ્યો.
ન
હવે સિદ્ધાંત. તેવી રીતે જ્ઞેયાકાર થવાથી, ઓમાં દાહ્યાકાર થવાથી એમ હતું દૃષ્ટાંતમાં. લાકડાના આકારે, એની આકૃત્તિ લાકડાની, કોલસા આદિની આકૃત્તિ થાય, એમ અહીંયા શેયાકાર થવાથી એટલે પદાર્થ લાંબા ટૂંકા હોય, કાળા ધોળા હોય વિગેરે પદાર્થો બાહ્યના ઘણા પ્રકારો હોય. જેમ લાકડા પણ ઘણા પ્રકારના હોય એમ આ પણ શેયો ઘણા પ્રકારના હોય, અનેક પ્રકારના શેયો હોય. એ જ્ઞાનમાં જણાય, એ પદાર્થને તે અપેક્ષાએ જ્ઞેય કહેવામાં આવે છે.
.
જેમ કે આ પદાર્થ (કલીપ) છે તે પદાર્થનું નામ જ્ઞેય છે. શેય કેમ ? કે આ જ્ઞાનમાં જણાવા લાયક છે અને આત્મા જાણનાર છે. આત્મા જાણનાર છે માટે આત્માને જ્ઞાન કહેવાય અને આ જ્ઞાનમાં જણાય, માટે તેને જ્ઞેય કહેવાય. હવે અત્યારે આચાર્ય ભગવાન સમજાવે છે કે જો જ્ઞેયો જ્ઞાનમાં જણાય ત્યારે જ્ઞાન સિદ્ધ થાય છે એમ નથી. જ્ઞાન તો જ્ઞાનથી છે. શેયો જણાવ કે જ્ઞેયો ન જણાવ, જ્ઞાન તો જ્ઞાનથી છે. એમ સિદ્ધ કરવું છે.
તેવી રીતે શેયાકાર થવાથી તે ભાવને આત્માને જ્ઞાયકપણું પ્રસિદ્ધ છે. જગતને એમ પ્રસિદ્ધ છે કે આ પદાર્થો જણાય છે માટે આત્માને જાણનાર કહેવામાં આવે છે. એટલું પરની અપેક્ષા લઈને સમજાવે છે. અથવા અજ્ઞાની આ રીતે સમજી શકે છે કે જાણનાર આત્મા છે. તો જાણનાર નામ કેમ આપ્યું ? તો પદાર્થોને જાણે છે માટે આત્માને જાણનાર એમ કહેવામાં આવે છે. તો પણ જ્ઞેયકૃત અશુદ્ધતા તેને નથી. શું કહ્યું ?
આ તો અધ્યાત્મ શાસ્ત્ર છે. ભવના અંતનો આમાં ઉપાય છે. ચાર ગતિમાં રખડીને મરી ગયો છે. અનંત અનંત કાળ વીત્યો ચાર ગતિ અને ચોરાસી લાખ યોનિમાં એ પરિભ્રમણ કરે છે. આહા ! ક્યાંય એને શાંતિ નથી. ઠરીને ઠામ થયો નથી ક્યાંય. આહા ! એ બધા પ્રકારના અજ્ઞાન ને દુઃખના નાશનો ઉપાય આત્મજ્ઞાન કેમ પ્રગટ થાય, આત્મજ્ઞાન પ્રગટ થતાં અજ્ઞાન દૂર થાય અને અજ્ઞાન દૂર થતાં અજ્ઞાનજન્ય કર્મનો પણ અભાવ થઈ જાય, અને પૂર્ણ પ્રાપ્તિનો અનુભવ એને થાય. એ ઉપાય સમયસાર શાસ્ત્રમાં બતાવ્યો છે.
સમયસાર બે જગ્યાએ છે. સમયસાર એક જ જગ્યાએ નથી. શાસ્ત્ર જ માત્ર સમયસાર નથી. અંદરમાં ભગવાન આત્મા સમયસાર છે. આ શુદ્ધાત્માને બતાવનાર જે શાસ્ત્ર હોય
