________________
૭
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન
પૂર્વનો ઉદય બંધાણો હોય તો રૂપનો અવતા૨, અને ચક્રવર્તીપદ કહે છે કે એ વખતે એ કોને જાણે છે સવિકલ્પદશામાં લડાઈમાં ઊભા હોય ત્યારે, લડાઈમાં કાંઈ માળા ફેરવે નહીં ત્યાં તો આયુધ હોય. રામચંદ્રજીને લક્ષ્મણનું જોયું ને આપણે હમણાં. કોને જાવે છે તે રામ ? આત્મરામને જોવે છે. બાણને જોતા નથી. આત્મરામને જોવે છે. જગતને અજ્ઞાનીને આશ્ચર્ય ઉપજાવે એવી આ વાત છે. જ્ઞાની જેમ છે તેમ તેને જાણે છે ને આનંદને માણે છે. આત્માને જાણે છે ને આનંદને માણે છે. આહાહા !
પ્રશ્ન : હાથીના દાંત ચાવવાના જુદા ને બતાવવાના જુદા છે ?
ઉત્તર : એવું નથી જે ચાવવાના છે તે જ હાથીના દાંત છે. બતાવવાના છે તે હાથીના દાંત નથી. કેમકે તેનાથી કામ થતું નથી તે તો શોબાજી છે. અતીન્દ્રિયજ્ઞાન તે જ્ઞાન છે. ઈન્દ્રિયજ્ઞાન તે જ્ઞાન નથી. જે જ્ઞાનમાં આત્મા જણાય તેને જ્ઞાન કહીએ. જે જ્ઞાનમાં પોતાનો શુદ્ધાત્મા ન જણાય અને આ બધું જણાય તે તો અજ્ઞાન છે. તે જ્ઞાન કહેવાય નહિ તે તો ઈન્દ્રિયજ્ઞાન છે. અજ્ઞાન છે. તેનાથી તો કર્મનો બંધ થાય છે. આહાહા !
રાગથી તો કર્મનો બંધ થાય પણ ઈન્દ્રિયજ્ઞાન, ભાવઈન્દ્રિય સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણ, કર્મેન્દ્રિય એ પાંચ ઈન્દ્રિય આ જડ છે. સ્પર્શેન્દ્રિય, રસેન્દ્રિય, ઘ્રાણેન્દ્રિય, ચક્ષુન્દ્રિય અને શ્રોતેન્દ્રિય આ જડ છે એ પાંચ ઈન્દ્રિય આ જડ છે. એમાં એક જ્ઞાનનો ઉઘાડ છે તેને ભાવઈન્દ્રિય કહેવામાં આવે છે. એ ભાવેન્દ્રિયથી ભિન્ન પરમાત્મા અંદર બિરાજમાન છે. એને અતીન્દ્રિય જ્ઞાન વડે કળી લે તું. ભવનો અંત આવશે તને.
આ ઈન્દ્રિયજ્ઞાન તારું નથી. આ કાન તારા નથી. આત્માને કાન નથી માટે તે કાનથી આત્મા સાંભળતો નથી. આત્માને આંખ નથી માટે આંખથી આ છઠ્ઠી ગાથા વાંચતો નથી. આહાહા ! અપૂર્વ ચીજ છે. આત્મા શું ? આત્માનું જ્ઞાન શું ? એની શક્તિ શું? આહાહા ! એ સાંભળવાય મળે નહિં તો ક્યારે પ્રયોગ કરીને ભેદજ્ઞાન પ્રયોગ કરીને આત્મદર્શન કરે.
ભાઈ કાલે કહેતા’તા, આ વાત સૂક્ષ્મ ઘણી છે, પણ ક્યાંય સાંભળવાય પણ મળતી નથી. કહેતા’તા કે આને જાણું છું આને જાણું છું એ ઉપયોગનો દુરૂપયોગ છે. એટલું પકડાય તો પણ ઘણું છે. એટલું પકડાયને કે આ હું બધાનો જાણનાર છું એ તો ઉપયોગનો દુરૂપયોગ છે. તે ઉપયોગ તો આત્માનો છે. એ જ્યારે આત્માને જાણે ત્યારે એ ઉપયોગનો સદુપયોગ થયો કહેવામાં આવે છે.
અહીં કહે છે કે જ્ઞેયાકાર અવસ્થામાં પણ જ્ઞેયો જ્ઞાનમાં નિમિત્ત થાય છે ત્યારે શેય જણાતું નથી, નિમિત્ત જણાતું નથી અને નૈમિત્તિક ઈન્દ્રિયજ્ઞાન પણ જણાતું નથી. પણ સ્વઆશ્રિત સ્વભાવી જ્ઞાન સમયે સમયે જણાય છે. જ્ઞાયકપણે જણાયો, જાણના૨પણે જણાયો.
