________________
७८
જ્ઞાયક સ્વરૂપ પ્રકાશન જાણનારો જણાય છે? શેય તો જણાતું જ નથી. પણ શેયનો જાણનારો છે એવું જણાય છે કે નહિ? કે એવું જણાતું નથી. ત્યારે શું જણાય છે? આહા! કે જાણનારપણે જણાય છે. હું તો જાણનાર, હું તો જાણનાર ને જાણવારૂપે પરિણમતો જાણનારને જાણું છું. શેયને જાણવારૂપે પરિણમીને શેયને જાણું છું એમ જ્ઞાનમાં દેખાતું નથી. ઝીણી વાત છે. જોષી સાહેબ! નરમ માણસ છે. એટલી જિજ્ઞાસા લઈને સાંભળવા તો આવે છે. આહાહા ! આ કોઈ વાડાની વાત નથી. આ આત્માની વાત છે. વાડા બાડા છે નહીં આત્મામાં.
કહે છે કે શેયાકાર અવસ્થામાં જ્ઞાયકપણે જણાયો-જાણનારપણે જણાયો, આટલો વિસ્તાર થયા પછી તે હવે આગળ, સ્વરૂપ પ્રકાશનની અવસ્થામાં પણ, દીવાની જેમ કર્તાકર્મનું અનન્યપણું હોવાથી જ્ઞાયક જ છે.
જ્યારે એ જ્ઞાન અંતર્મુખ થઈને શુદ્ધોપયોગ થાય છે. ઓલી શુદ્ધ પરિણતિમાં પણ આત્મા જણાતો હતો ને હવે શુદ્ધોપયોગ થાય ત્યારે પણ આત્મા જણાય. સવિકલ્પ જ્ઞાનમાં પણ જાણનાર જણાય અને નિર્વિકલ્પ ધ્યાનમાં પણ જાણનાર જણાય. ચોવીસે કલાક જાણનાર જણાય છે. આહા !
કહે છે કે સ્વરૂપ પ્રકાશનની અવસ્થામાં પણ દીવાની જેમ, દીવાનું દષ્ટાંત આપે છે. કર્તાકર્મનું અનન્યપણું હોવાથી જ્ઞાયક જ છે. શું કહે છે? કે આ જોય જ્યારે જણાય છે ત્યારે પણ તેની જ્ઞાનની પર્યાય જણાય છે. આત્માની ઈ આત્માનું જ્ઞાન થાય છે ઈ જણાય છે. અને એ જ્ઞાનની પર્યાય આત્માનું કર્મ છે અને એ આત્મા તેનો કર્તા છે.
જુઓ ખુલાસો છે કે પોતે જાણનારો હોવાથી પોતે કર્તા, પોતે જાણનારો છે માટે પોતે કર્તા છે. અને પોતે જ જણાયો માટે પોતે જ કર્મ. રાગ જણાય તો રાગ કર્મ થાય. રાગ જણાતો જ નથી. આત્મા જણાય છે. માટે રાગ કર્તાનું કર્મ પણ નથી ને જ્ઞાતાનું શેય પણ નથી, અલૌકિક વસ્તુ ! આહા! આ તો આકાશમાં ઉડવાની વાત છે. પાંખ આવી જાય ઉડવાની પાંખ. આહાહા ! સંસારમાંથી બહાર નીકળવાની પાંખો આવી જાય.
(શ્રોતા : સમયસારના નાટકમાં આવે છે. યાહી કે સુપક્ષી જ્ઞાનગગન મેં ઉડત હૈ.) આહાહા ! જ્ઞાન ગગનમાં ઉડવાની વાત છે. સમયસાર તો સમયસાર છે. કહે છે પ્રભુ એકવાર સાંભળ. આત્મા જાણનાર છે માટે આત્માને કર્તા કહ્યો અને આત્મા જ જણાય છે માટે આત્મા જ કર્મ છે. આત્મા કર્તા અને રાગ તેનું કર્મ એમ નથી. આત્મા જ્ઞાતા અને રાગ શેય એમ પણ નથી. જાણનારો માટે પોતે કર્તા અને પોતે જ જણાયો માટે પોતે જ કર્મ છે. આહા ! ભેદ અપેક્ષાએ જ્ઞાનની પર્યાયને કર્મ કહેવાય, અભેદ અપેક્ષાએ તો પરિણામી દ્રવ્ય કર્તા અને પરિણામી દ્રવ્ય કર્મ છે. અપરિણામી ર્તા નથી. અપરિણામી તો અકર્તા છે.
