________________
४४
જ્ઞાયક સ્વરૂપ પ્રકાશન એની વ્યક્ત અવસ્થા થાય તેમાં પણ જ્ઞાન છે નહીં. એમ આ શરીર, મન, વાણી, એનામાં જ્ઞાન શક્તિનો અભાવ અને એમાં જ્ઞાનશક્તિની ક્રિયા થવાનો પણ અભાવ છે. આહાહા !
પણ ભગવાન આત્મા જે એક જ્ઞાયક તત્ત્વછે, એમાં જાણવાની શક્તિનો પૂરો સભાવ, અને એની વ્યક્ત અવસ્થા પ્રગટ થાય છે, એમાં જાણવાની ક્રિયાનો અભાવ, શક્તિનો સંભાવ અને શક્તિની વ્યક્તિનો પણ અભાવ છે. એવો એક જ્ઞાયક આ ભાવ છે. તે અપ્રમત્ત પણ નથી ને પ્રમત્ત પણ નથી. એટલે સાત ગુણસ્થાનથી ચૌદ ગુણસ્થાનની શુદ્ધ પર્યાયનો પણ એમાં અભાવ અને એકથી છ ગુણસ્થાનની અશુદ્ધ પર્યાયોનો પણ એમાં અભાવ.
પછી પ્રમત્ત સુધી શુદ્ધ પરિણતિ છે એ ગૌણ. અશુદ્ધ પર્યાય એક થી છ ગુણસ્થાનની અશુદ્ધપર્યાય, સાત થી ચૌદ શુદ્ધપર્યાયની મુખ્યતા. સાતથી ચૌદમાં તો અબુદ્ધિપૂર્વક રાગની ગૌણતા અને એકથી છમાં શુદ્ધ પરિણતિ હોય એની પણ ગૌણતા. તે અશુદ્ધ પર્યાયો પણ નથી આત્મામાં અને શુદ્ધ પર્યાયો પણ આત્મામાં નથી. આહાહા ! એ રીતે એને શુદ્ધ કહે છે. શુદ્ધ પર્યાયનો આત્મામાં અભાવ છે. એ કારણે આત્મા શુદ્ધ છે. આહાહા !
અશુદ્ધ પર્યાયોનો તો આત્મામાં અભાવ જ છે, પણ શુદ્ધ પર્યાયો પ્રગટ થાય એનો પણ એ શક્તિમાં વ્યક્તિનો અભાવ છે. શુદ્ધ પર્યાય પ્રગટ થાય એક સમયની પર્યાય સંવર, નિર્જરા ને મોક્ષ, એનો પણ ત્રિકાળી સ્વભાવમાં અભાવ છે. એ દૃષ્ટિનો વિષય છે. એ દૃષ્ટિનો વિષય દૃષ્ટિમાં આવતાં સમ્યગ્દર્શનની સાથે જ્ઞાન પણ પ્રગટ થાય છે. જ્ઞાને એમ જાણ્યું કે મારામાં પ્રમત્ત અપ્રમત્તનો અભાવ છે. એને શુદ્ધ કહેવામાં આવે છે.
આડત્રીસમી ગાથામાં મોક્ષમાર્ગરૂપે પરિણત સાધક આત્માઓ કહે છે, કે મારામાં સાત તત્ત્વનો અત્યંત અભાવ છે. તો સાત તત્ત્વોમાં શુદ્ધ અને અશુદ્ધ બેય પર્યાય આવી ગઈ, એનો મારામાં અભાવ છે એમ કહ્યું ત્યાં. અહીંયા આચાર્ય ભગવાન કહે છે કે પ્રમત્ત, અપ્રમત્તનો મારામાં અભાવ છે માટે હું શુદ્ધ છું. આડત્રીસમી ગાથામાં સાત તત્ત્વોનો અભાવ કહીને શુદ્ધતાની સ્થિતિ કહી, અહીંયા ચૌદ ગુણસ્થાનનો અભાવ છે પર્યાયનો માટે આત્મા શુદ્ધ છે. આહાહા ! એવો જે શુદ્ધ આત્મા છે, એ ઉપાસના કરવા યોગ્ય છે. દૃષ્ટિમાં લેવા યોગ્ય છે, અનુભવમાં લેવા યોગ્ય છે, એમ કહેશે આગળ.
વળી જે જ્ઞાયકપણે જણાયો, આહાહા ! વળી જે આત્મા જ્ઞાયકપણે જણાયો, અનુભવના કાળમાં આત્મા જાણનારપણે જણાયો, કરનારપણે જણાયો નથી. દૃષ્ટિમાં જ્ઞાયક આવ્યો તે સમયે જ્ઞાનમાં પણ જ્ઞાયક આવ્યો, હવે નિર્વિકલ્પ ધ્યાનમાં પણ જ્ઞાયક જે જાણનારપણે જણાયો ને જાણવામાં આવ્યો, જણાય પણ જ્ઞાયક ને જાણે પણ જ્ઞાયક, જાણનારો આત્મા ને
