________________
૪
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન
રુચિનો પદાર્થ નિરંતર જણાયા કરે છે. જેના ઉપરથી રુચિ છૂટી ગઈ છે, એના ઉપર આંખ ભલે જાય, પણ એ જણાતું નથી. ‘‘જ્ઞાત તે તો તે જ છે.’’ આહાહા !
‘‘જ્ઞાત તે તો તે જ છે.’’ જે અનુભવકાળમાં, નિર્વિકલ્પ ધ્યાનમાં, જ્ઞાયકમાં અહં થયું, જાણવામાં આવ્યો, જાણેલાનું શ્રદ્ધાન પણ પ્રગટ થઈ ગયું, પછી વધારે વખત અંદર ટકાતું નથી. ઉપયોગ બહાર આવે છે. પરિણિત અંદર રહે છે. ઉપયોગ બહાર જાય છે. આહાહા ! પણ એ પરિણતિનું જોર એટલું છે કે એ ઉપયોગમાં ૫૨ જણાય છતાં પરિણતિમાં સ્વ જણાયા કરે છે. ‘‘જ્ઞાત તે તો તે જ છે.’’ અદ્ભૂતમાં અદ્ભૂત ચમત્કારીક માર્ગ છે.
એ શુદ્ધાત્માની કેમ પ્રાપ્તિ થાય ? એવો શિષ્યનો પ્રશ્ન છે. શુદ્ધ આત્માનું સ્વરૂપ શું ? અને એનો અનુભવ કેમ થાય. આ બે પ્રશ્ન છે. એના ઉત્તરરૂપ ગાથા છે.
એની ટીકા, ટીકા એટલે વિસ્તાર. એ મૂળમાં છે, પ્રાકૃત્ત ગાથામાં, એની સંસ્કૃતમાં ‘‘આત્મખ્યાતિ’’ નામની ટીકા કરે છે. આત્મખ્યાતિ એટલે આત્માની પ્રસિદ્ધિ. મૂળ શાસ્ત્રનું નામ સમયસાર. સમયસાર એટલે શુદ્ધાત્મા. સમયસાર એટલે શુદ્ધાત્મા. સમયસારનો અર્થ શુદ્ધાત્મા અને આત્મખ્યાતિ એટલે આત્માની પ્રસિદ્ધિ એટલે શુદ્ધાત્માની પ્રસિદ્ધિ. આહાહા ! એકે કહ્યું શુદ્ધાત્મા, બીજાએ કહ્યું શુદ્ધાત્માની પ્રસિદ્ધિ. બસ, બે શબ્દો છે. સમયસાર એ શુદ્ધાત્મા અને આત્મખ્યાતિ એટલે એની પ્રસિદ્ધિ. છ દ્રવ્યની પ્રસિદ્ધિ ? કે ના રે ના. શુદ્ધાત્માની પ્રસિદ્ધિ થાય છે એવું આ શાસ્ત્ર છે.
-
ટીકા :- એ પોતે પોતાથી સિદ્ધ હોવાથી, જો આ જીવતત્ત્વ સામાન્યની વાત ચાલે છે. જ્ઞાયકતત્ત્વ એટલે પર્યાયમાત્રથી રહિત, પર્યાયમાત્રથી રહિત છે આત્મા. જે પોતે પોતાથી જ સિદ્ધ હોવાથી, દેહ છે તો આત્મા છે એમ નથી. કર્મ છે તો આત્મા છે એમ નથી. રાગ છે માટે આત્મા છે એમ નથી. એક સમયની જ્ઞાનની પર્યાય છે માટે આત્મા છે એમ નથી, મોક્ષની પર્યાય છે માટે આત્મા છે એમ નથી. નિરપેક્ષ એ તો સ્વયં સિદ્ધ છે. આહાહા !
પર્યાયમાં અશુદ્ધતા હો કે પર્યાયમાં શુદ્ધતા હો, હું તો સ્વયં સિદ્ધ પરમાત્મા છું. આહાહા ! પરમાત્મા છે એને પરમાત્મા થવાની પણ અપેક્ષા નથી, કે પરમાત્મા થાય તો પરમાત્મા છે એમ પણ નથી. એ તો પ્રથમથી જ પરમાત્મા છે.
જે પોતે, પોતાથી જ, બીજાથી નહીં, નિરપેક્ષ સિદ્ધ હોવાથી, કોઈથી ઉત્પન્ન થયો નહીં હોવાથી, આત્મા જનમતો ય નથી ને મરતો પણ નથી. કોઈથી ઉત્પન્ન થયો નહીં હોવાથી, અનાદિ સતારૂપ છે. કદી વિનાશ પામતો નહિ હોવાથી અનંત છે. અનાદિ અનંત દ્રવ્યને સિદ્ધ કર્યું, જ્ઞાયક તત્ત્વ. આહાહા ! પર્યાય તો સાદી સાંત છે. એક સમયના આયુષ્યવાળી છે. પર્યાયનું આયુષ્ય એક સમયનું છે અને દ્રવ્ય અનાદિ અનંત. આહાહા !
