________________
૫૪
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન કર્મ ઉદયમાં આવે છે? કે હા. એમાં આત્મા જોડાય છે? કે ના. ત્યારે નવા કર્મનો બંધ થાય છે? કે હા. તો એમાં નિમિત્ત કારણ કોણ? કે શુભાશુભભાવ પણ આત્મા એમાં નિમિત્ત નથી. એમ નાટકને જોવે છે, જુદો રહીને જાણનારને જાણતાં, એ જાણવામાં રોકાણો ત્યારે જે નિમિત્ત થતા શુભાશુભ ભાવ, એનો અભાવ થઈ ને મોક્ષ થઈ જાય છે. અલ્પકાળમાં મુક્તિ, જૂનાની નિર્જરા, અને નવાનો સંવર જૂના કર્મની નિર્જરા થયા કરે અને નવા કર્મ આવતા અટકી જાય. આહાહા ! જૂનું કરજ વયું જાય અને નવું કરજ બંધ થઈ જાય. આહાહા !
કહે છે કે એ કર્મ અનેક પ્રકારના એના વિશે, પોતે વશ થાય છે. કર્મનો ઉદય બળાત્કારે કાંઈ ક્રોધ કરાવતો નથી, પણ ક્ષમાભાવથી ભ્રષ્ટ થઈ, અને એ જીવના પરિણામ એમાં જોડાતા એને જોરદાર કષાય થાય છે. વશે પ્રવર્તતા જે પુણ્ય પાપને ઉત્પન્ન કરનાર, પુણ્ય પ્રકૃત્તિ અને પાપ પ્રકૃત્તિ નવી બંધાય છે. શાતા વેદનીય, અશાતા વેદનીય કર્મની પ્રકૃત્તિનો બંધ થાય છે. બંધ કરતો નથી આત્મા, બંધ થાય છે. આત્મા કર્મને બાંધે ને ભોગવે એમ છે નહીં.
કે કર્મ બંધાય? કે હા. આત્મા બાંધે? કે ના. કર્મ ઉદયમાં આવે? કે હા. એને આત્મા ભોગવે કે ના. તો બીજો ભોગવે? કે હા. આહાહા! ભોગવનાર જુદો ને જાણનાર જુદો ને જુદો છે. પુણ્ય પાપને ઉત્પન્ન કરનાર સમસ્ત અનેકરૂપ શુભાશુભ ભાવો, આહાહા... શુભાશુભ ભાવ, પુણ્ય પાપના ભાવ, હિંસા અહિંસાના ભાવ, કષાયની તિવ્રતા, મંદતાના ભાવ પરિણામમાં જે થાય છે, એ શુભાશુભ ભાવ જ્યારે થાય છે, ત્યારે એ ભાવરૂપે આત્મા થતો નથી. આહાહા !
ઇચ્છા થાય છે ત્યારે ઇચ્છારૂપે આત્મા થતો નથી. ઇચ્છાથી આત્મા જુદો, ઇચ્છાને જાણનારો, કે જે આત્માને જાણે છે. પ્રવર્તતા અનેકરૂપ શુભાશુભ ભાવો તેમના સ્વભાવે પરિણમતો નથી. એટલે કે એનો ખુલાસો કરે છે કે જ્ઞાયકભાવથી જડભાવરૂપ થતો નથી. શુભાશુભભાવ જડ છે. ચેતન હોવાની ભ્રાંતિ થાય છે. પણ એમાં ચેતનની નિશાની નથી. આહાહા, એ બધી પુલની સંપત્તિ છે નહીં એ ચેતનકી નિશાની અંદરમાં. એ ભાવે પરિણમતો નથી એટલે એ ભાવે થતો નથી. આત્મા દુઃખરૂપે થતો નથી. આત્મા રાગરૂપે થતો નથી. જ્ઞાયકભાવ તે જડભાવરૂપે થતો નથી.
તેથી હવે ટોટલ મારે છે, તે કારણે પ્રમત્ત પણ નથી. અશુદ્ધ પર્યાયરૂપે પણ આત્મા થતો નથી અને અશુદ્ધ પર્યાયના અભાવપૂર્વક જે શુદ્ધ પર્યાય થાય એ રૂપે પણ થતો નથી. માટે પહેલું પ્રમત્ત લીધું. શુભાશુભ ભાવ, આમ્રવના અભાવપૂર્વક સંવર થાય છે ને, માટે
