________________
૫ ૬
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન અનાદિકાળથી તને શુદ્ધાત્માનું જ્ઞાન અને ભાન નથી. તેથી તારા અજ્ઞાનનાં નિમિત્તે તને જૂના કર્મનો સંબંધ બંધ થયો પણ છે. આઠ પ્રકારના કર્મનો તારા આત્માની સાથે સંયોગ છે. આત્માની સાથે એ કર્મ એકમેક થયા નથી અને એ કર્મ સત્તામાં પણ છે, બંધાયા કર્મ કર્મથી, તારા બાંધેલા નહીં પણ બંધાયેલાં કર્મો સત્તામાં છે. અને એનો કાળ પાકે ત્યારે કર્મ ઉદયમાં પણ આવે છે. એ ઉદયમાં આવે છે ત્યારે પરિણતિ અંદરમાં એના તરફ લક્ષ કરી અને જોડાય પણ છે.
એ પરિણતિમાં શુભ અને અશુભ બે પ્રકારના વિકાર કષાયની તિવ્રતા અને કષાયની મંદતા એવા આસ્ત્રવભાવ પણ તારી પર્યાયમાં થાય છે અને એનું નિમિત્ત પામીને નવા કર્મનો બંધ પણ થાય છે, આવા સંયોગની વચમાં પણ તારો આત્મા તે સંયોગ અને સંયોગી જે ભાવ પ્રગટ થાય છે તે સંયોગી ભાવમાં રહેલો જે સ્વભાવ તે સંયોગી ભાવથી ભિન્ન છે.
પ્રમત્ત અને અપ્રમત્ત બે પ્રકારની પર્યાયો છે, શુદ્ધ અને અશુદ્ધ બે પ્રકારની પર્યાયો તેનાથી ભગવાન આત્મા જુદો છે. સ્વભાવ અને સંયોગ બે એક વસ્તુ નથી. સંયોગ અને સ્વભાવ બે વસ્તુ જુદી જુદી છે. ચૈતન્ય જ્ઞાનમય આત્મા જુદો છે અને જે ક્રોધાદિના સંયોગ થાય છે તે સંયોગથી આત્મા જુદો છે. સંયોગ અને સ્વભાવ બે એક વસ્તુ નથી. બે ભિન્ન ભિન્ન વસ્તુ છે. અને સંયોગમાં રહેલો આત્મા તારો, તારી સંયોગ પર દૃષ્ટિ છે એટલે તને સ્વભાવ દેખાતો નથી.
પહેલી તો એ વાત કરી, કે પરિણામથી રહિત છે માટે તારો આત્મા શુદ્ધ છે. હવે તે શુદ્ધ આત્માના દર્શન કેમ થાય ? સંયોગમાં રહેવા છતાં સ્વભાવ લક્ષમાં આવી જાય છે. જેમ પાણી મલિન થયું માટીના સંગે, એ વખતે પાણીનો સ્વચ્છ સ્વભાવ પણ રહેલો છે, સ્વભાવ રહેલો છે એટલે અનુમાનમાં પણ આવી શકે છે અને અનુભવમાં પણ આવી શકે છે. એ સ્વચ્છ સ્વભાવનો અભાવ થયો નથી. એમ આ ભગવાન આત્મા પવિત્ર પરમાત્મા અનાદિકાળથી કર્મના સંયોગની મધ્યમાં રહેલો છે.
કર્મના ત્રણ પ્રકાર રાગાદિ ભાવકર્મો, જ્ઞાનાવરણાદિ દ્રવ્યકર્મ, શરીરાદિ નોકર્મ એ બધા સંયોગો છે. એ સંયોગની વચમાં રહેલો આત્મા સંયોગથી ભિન્ન છે માટે શુદ્ધ છે. સંયોગમાં રહેલો હોવા છતાં આત્મા મલિન પરિણામની મધ્યમાં રહેવા છતાં આત્મા પવિત્ર રહ્યો છે.
જેમ કમળપત્ર છે તે તળાવમાં પાણીમાં મધ્યમાં ડુબેલું હોય તો પણ તે કમળપત્રને પાણી અડતું નથી. એ કમળપત્ર ભીનું થતું નથી એ તો લુખા સ્વભાવથી રહેલું છે એમ આ ભગવાન આત્મા જૂના કર્મોનો ઉદય આવે છે એમાં પરિણતિ જોડાય છે. પરિણતિમાં
