Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
-
प्रमेयबोधिनी टीका पद २२ सू. २ क्रियास्वरूपनिरूपणम् प्रतिपन्नकाश्च, तत्र शैलेशीम् अयोग्यावस्थां चतुर्दशगुणस्थानावस्थामित्यर्थः प्रतिपन्नाः शैलेशीप्रतिपन्नकाः, तद्भिन्नाः अशैलेशीप्रतिपन्नकाः अबसेयाः, 'तत्थ णं जे ते सेलेसिपडिवण्णगा तेणे अकिरिया' तत्र खलु-शैलेशीप्रतिपन्नकाऽशैलेशीप्रतिपन्नकमध्ये ये अमी शैलेशीप्रतिपन्नका भवन्ति ते खलु अक्रियाः सूक्ष्मबादरकायवचोमनोयोगनिरोधात् क्रियारहिता भवन्ति, तत्थ णं जे ते असे लेसि पडिवण्णगा ते णं सकिरिया' तंत्र खलु शैलेशीप्रतिपन्नकाऽशैलेशीप्रतिपन्नकमध्ये ये अमी अशैलेशी प्रतिपन्नका भवन्ति ते खलु सक्रिया:-सयोगित्यात् क्रियायुक्ता भवन्ति, प्रकृतमुपसंहरनाह-'से तेणडेण गोयमा ! एवं युच्चइ-जीवा सकिरिया वि अकिरिया वि' हे गौतम! तत्-अथ तेनार्थेन तावद् एवम् उक्तरीत्या उच्यते यद-जीवाः सक्रिया अपि भवन्ति, अक्रिया अपि भवन्ति, तदेवं सक्रियान् अक्रियांश्च जीबान् प्ररूप्य, तेषां प्राणातिपातक्रिया यथा भवति यथा वा न भवति तथा प्ररूपति-'अत्थि णं भंते ! जीवाणं पाणाइवाएण किरिया कज्जइ? हे भदन्त ! अस्ति खलु-संभवति तावद् जीवानां प्राणातिपातेन-प्राणातिपातविषयहुए है, वे अक्रिय होते हैं। उन जीवात्माओंको कोई भी क्रिया नहीं होती है। किन्तु जो शैलेशी प्रतिपन्न नहीं है ये क्रिया से युक्त होते हैं ।
तात्पर्य यह है की शैलेशीकरण को जो जीवात्माएं प्राप्त कर लेते हैं वे सूक्ष्म और बादरकाययोग, वचनयोग और मनोयोग का निरोध कर चुकते हैं, अतः वे अक्रिय होते हैं। जो जीव शैलेशीकरणको प्राप्त नहीं करते हैं, वे योग सहित होने के कारण क्रिया युक्त होते हैं। इस कथन का उपसंहार किया जाता है-हे गौतम ! इस हेतुसे कहा गया है कि कोई जीव सक्रिय होते हैं और कोई कोई अक्रिय होते हैं। कौन जीव क्रिया रहित और कौन क्रिया सहित होते हैं, यह प्ररूपणकरने के पश्चात् अब यह कहते हैं की प्राणातिपातक्रिया किस प्रकार से होती है और किस प्रकार नहीं होती है ?
श्रीगौतमस्वामी-हे भगवन् ! क्या प्राणातिपात करने के अध्ययसाय से जीवों હોય છે. તેમને કોઈપણ કિયા નથી હોતી. પણ જે શૈલેશીપ્રતિપન્ન નથી, તેઓ કિયા युतीय छे.
તૈત્પર્ય એ છે કે શૈલેશી કરણને જે જીવ પ્રાપ્ત કરી લે છે તેઓ સૂક્ષ્મ અને બાદર કાગ, વચનગ અને મનોવેગ ને નિરોધ કરી ચૂકેલા છે તેથી તેઓ અકિંથ હોય છે. જે જીવ શૈલેશી કરણને પ્રાપ્ત નથી તેઓ વેગ સહિત હોવાનાં કારણે ક્રિયાયુક્ત હોય છે. આ કથનને ઉપસંહાર કરાય, છે હે ગૌતમ! આ હેતુથી કહેવું છે કે કોઈ કઈ જીવ સક્રિય હોય છે અને કઈ કઈ અક્રિય હોય છે.
કયા જીવ કિયા રહિત અને કયા જીવ ક્રિયા સહિત હોય છે, એ પ્રરૂપણ કર્યા પછી હવે એ કહે છે કે પ્રાણાતિપાત કિયા કયા પ્રકારે થાય છે અને કયા પ્રકારે નથી થતી ?
શ્રીગૌતમસ્વામી-હે ભગવન શું પ્રાણાતિપાત કરવાના અધ્યવસાયથી જીવોને પ્રાણાતિपातयिा थाय छ ?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
