Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 04 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 586

भगवती सूत्रे
(
टीका - छद्मस्थत्वेन नैरयिकादयो जीवाः हेतोर्व्यवहार कर्तुतया हेतुपदेनोच्यन्ते अतो हेतुभेदान् निरूपयितुमाह पंच हेऊ. पण्णत्ता' इत्यादि । 'पंच हेऊ पण्णत्ता, तं जहा - हेउं जाणइ १, हेउ पासह २, हे बुज्झइ ३, हेउं अभिसमागच्छद्द ४, हेउं छउमत्थमरणं मरइ ५, ' । अत्र हेतुषु वर्तमानः पुरुषोऽपि हेतुरुच्यते, तस्य हेतु ज्ञानाभिन्नत्वात् तस्य च हेतोः क्रियाभेदात्पञ्चविधत्वं वर्तते तथाहि पञ्च हेतवः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा - हेतुं - साध्याविनाभूतं - साध्यं विना अवर्त -
५७२
मत्थमरणं मरइ ) जो अहेतु द्वारा नहीं जानता है, यावत् अहेतु द्वारा जो छद्मस्थमरण करता है । ( सेवं भंते । सेवं भंते! त्ति ) हे भदन्त | जैसा अपने कहा है वह ऐसा ही है है भदन्त ! वह ऐसा ही है - इस प्रकार कहकर गौतम अपने स्थान पर बैठ गये ।
टीकार्थ - छद्मस्थावस्था को लेकर नैरयिक आदि जीव, हेतु द्वारा व्यवहार करने वाले होने के कारण स्वयं हेतुरूप से कहे जाते हैं इसलिये हेतु के भेदों को प्रकट करने के लिये सूत्रकार ने इस प्रकरण को प्रारंभ किया है 'पंच हेऊ पण्णत्ता ' हेतु पांच प्रकट किये गये हैं ( तं जहा ) जो इस प्रकार से हैं- ' हे जाणइ, हेउ पासइ, हेडं वुज्झइ, हेउ अभिसमागच्छह, हेउं छउमत्थमरणं मरइ ) यहां हेतु में वर्तमान पुरुष को जो स्वयं हेतुरूप से कहा गया है उसका कारण यह है कि वह हेतु ज्ञान से अभिन्न होता है, तात्पर्य कहने का यह है कि परिणाम और
"
"
66
पुरे छे, ” त्यां सुधीना यांथ महेतु समभवा. ( पंच अहेऊ पण्णत्ता ) यां महेतु ह्या छे, ( तं जहा ) ते या प्रभा छे - ( अहेणा न जाणइ, जाव अछेउणा छ उमत्थमरणं मरइ ) अहेतु द्वारा भगतो नथी, " मडी थी શરૂ કરીને જે અહેતુ દ્વારા છદ્મસ્થમરણ પ્રાપ્ત કરે છે, ” ત્યાં સુધીના પાંચ मडेत समभवा. ( सेवं भंते ! सेवं भंते ! त्ति ) हे लहन्त ! यातुं प्रथन સવથા સત્ય છે. આપે આ વિષયનું જે પ્રતિપાદન કર્યું છે તેમાં શંકાને માટે અવકાશ જ નથી. આ પ્રમાણે કહીને ગૌતમ સ્વામી પેાતાને સ્થાને બેસી ગયા. છદ્મસ્થાવસ્થાની અપેક્ષાએ નારક આદિ જીવા, હેતુ દ્વારા વ્યવહાર કરનાર હાવાથી તેમને પેાતાને જ હેતુરૂપે કહેવામાં આવે છે. તેથી હેતુના ભેદો દર્શાવવાને માટે સૂત્રકારે આ પ્રકરણના પ્રારંભ કર્યો છે–( પત્ર हेऊ पण्णत्ता ) हेतु पांथ तान्या छे, ( तं जहा ) ? मा प्रमाणे छे - ( हेड जाइ, हे पासइ, हे बुज्नइ, हेउ' अभिसमागच्छर, हेउ छमत्यमरणं मरइ ) આ સૂત્રમાં હેતુમાં વર્તમાન પુરુષને જ હેતુરૂપે દર્શાવવામાં આવેલ છે, કારણ કે તે હેતુ જ્ઞાનથી અભિન્ન હોય છે. કહેવાનું તાત્પય એ છે કે પિરણામ અને પરિણામીમાં અથવા ગુણ અને ગુણીમાં અમુક રીતે અભેદ્ય માનવામાં આવે ” હેતુ સાથ્યની સાથે અવિનાભાવી ડાય છે” એટલે કે હેતુ સાધ્ય વિના
ટીકા
श्री भगवती सूत्र : ४