Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमयचन्द्रिका टीका श०६ उ० ४ सू०१ जीवस्य सप्रदेशाप्रदेशनिरूपणम् १००५ स्त्रीवेदक-पुरुषवेदक-नपुंसकवेदकेषु जीवादिकः जीवादिपदेषु त्रिकभङ्गः पूर्वोक्तास्त्रयोभङ्गाः विज्ञेयाः । अत्रवेदात् वेदान्तरसंक्रमणे प्रथमसमये अप्रदेशत्वम् , द्वया. दिसमयेषु च सप्रदेशत्वं विज्ञाय भङ्गकत्रयं विज्ञेयम् । किन्त्वत्र 'नवरं-नपुंसगवेये एगिदियेसु अभंगयं' नवरं विशेषस्तु नपुसकवेदे एकेन्द्रियेषु अभङ्गकम् बहूनां भङ्गानाम् अभावः, अपितु एक एव भङ्गः, तथा च नपुंसकवेदकदण्डके पृथिव्या. द्यकेन्द्रियेषु ‘सादेशाश्च अप्रदेशाच' इत्येक एव भङ्गो वाच्यः पूर्वोक्तरीत्या । स्त्रीवेदकाण्डक-पुरुषवेदकदण्ड केयु देव-पश्चेन्द्रियतिर्यग्-मनुष्य-पदान्येव वाच्यानि, नपुंसकवेददण्डकयोस्तु देववर्जानि पञ्चेन्द्रियतिर्यग-मनुष्यपदानि वक्तव्यानि, सिद्धपदं च त्रिष्यपि वेदकेषु न वक्तव्यम् तत्र वेदाभावात् । 'अवेयगा जहा अकवेदमें, पुरुषवेदमें और नपुंसकवेद द्वार में जीवादिक पदोंमें तीन भंग हैं। जब एक वेदसे दूसरे वेदमें संक्रमण होता है तब प्रथम समय में अप्रदेशत्व और द्वितीयादि समयों में सप्रदेशत्व समझकर पहिले की तरह यहां तीन भंग समझना चाहिये। नपुंसक वेदके दोनों दण्डकों में तो एकेन्द्रियों में एक ही भंग होता हैं 'अभंगयं' पद यह समझता है कि यहां एकेन्द्रियों में अनेक भंगों का ही अभाव है-एक भङ्ग जो (सप्र. देशाश्च अप्रदेशाश्च ) यह है इसका अभाव नहीं है । अतः यहां पर एक ही भंग है । स्त्रीवेद दण्डकों में पुरुषवेद दण्डकों में देव, पंचेन्द्रिय तिर्यञ्च
और मनुष्य इन पदों का ही प्रयोग करना चाहिये, तथा नपुंसक वेदके दोनों दण्डकों में देव पदको छोड़कर पंचेन्द्रिय तिर्यंच और मनुष्य इन पदों का प्रयोग करना चाहिये । सिद्ध पदका प्रयोग तीनों वेदों में से किसी भी वेदके दण्डक में नहीं करना चाहिये-क्यों कि ये वेदरहित પુરુષવેદમાં અને નપુંસક-વેદદ્વારમાં જીવાદિક પદેમાં ત્રણ ભંગ છે. જ્યારે એક વેદમાંથી બીજા વેદમાં સંક્રમણ થાય છે, ત્યારે પ્રથમ સમયે અપ્રદેશ અને દ્વિતીય આદિ સમયમાં સપ્રદેશત્વ સમજીને આગળ બતાવ્યા પ્રમાણેના ત્રણ ભંગ સમજવા. નપુંસક વેદકના બને દંડકમાં તે એકેન્દ્રિયમાં એકજ
1 थाय छे. (अभगयं) ५६ मे मताव छ , म सन्द्रियोमा भने लगेनथी, ५ ( स प्रदेशाच अप्रदेशाच) २१ मे An थाय छे. સ્ત્રીવેદ દંડકમાં, અને પુરૂષદ દંડકમાં દેવ, પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ અને મનુષ્ય આ ત્રણ પદોને જ પ્રયોગ કરે. નપુંસક વેદના અને દંડકમાં દેવપદને જતું કરીને પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ અને મનુષ્યને જ પ્રયોગ કરો. સિદ્ધપદનો પ્રયાગ ત્રણે વેદમાંથી એક પણ વેદના દંડકમાં કરવા જોઈએ નહીં, કારણ
श्री. भगवती सूत्र:४
