Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
भगवतीस्त्र बहव इति प्रतिपरिणामं कालतोऽप्रदेशसंभवात् तद्बहुत्वं भवति अत एवोक्तं काला. देशेन अप्रदेशा असंख्येयगुणाः । एवं दिव्वादेसेणं अपएसा असंखेज्जगुणा'। द्रव्यादेशेन अपदेशाः पुद्गला असंख्यगुणाः, द्रव्ये गुणबाहुल्यात् , तथा द्रव्ये प्रायेण द्विगुणकालकाधारभ्य अनन्तगुणकालकपर्यन्ता गुणा भवन्तीत्यत उक्तम्'असंख्येयगुणाः' इति । 'खेत्तादेसेणं अपएसा असंखेज्जगुणा ' क्षेत्रादेशेन अप्रदेशाश्च असंख्येयगुणाः आकाशप्रदेशानामसंख्यत्वात् तथा 'खेत्ताबन जाते हैं । इसी लिये 'कालादेसेन अपएसा असंखेज गुणा' ऐसा सूत्रकार ने कहा है । ' दवादेसेणं अपएसा असंखेजगुणा' ऐसा जो कहा गया है-सो उसका भाव यह है कि द्रव्य की अपेक्षा से अप्रदेश पुद्गल असंख्यात गुणित है-क्यों कि द्रव्य में गुणों की बहुलता रहती है। तथा द्रव्य में प्रायः करके द्विगुणकालक आदि से लेकर अनन्तगुणकालक तक गुण रहते हैं-एकगुणकालक आदि गुण तो अल्प ही रहते हैं। 'खेत्तादेसेणं अपएसा असंखेज्जगुणा ' क्षेत्र की अपेक्षा अप्रदेश पुद्गल असंख्यातगुणित हैं सो इसका तात्पर्य ऐसा है कि क्षेत्र जो लोकाकाशरूप आकाश है उसके प्रदेश असंख्यात हैं। यहाँ ऐसा समझना चाहिये कि पुद्गल परमाणु द्रव्य की अपेक्षा अप्रदेशी है, आकाश के एक प्रदेश में रहा हुआ पुद्गल क्षेत्र की अपेक्षा अप्रदेशी है, एक समय की स्थितिवाला पुद्गल काल की अपेक्षा अप्रदेशी है और एकगुण कोई भी वर्णादिवाला पुद्गल भाव की अपेक्षा अप्रदेशी है । भाव की अपेक्षा अप्रदेशी पुद्गलों
या प्रमाणे छे-( कालादेसेन अपएसा असंखेज्जगुणा दव्वादेसेणं अपएसा असंखेज्जगुणा ) ॥ ४थनना भावार्थ से छे , द्रव्यनी अपेक्षा अशी પુલ અસંખ્ય ગણું વધારે છે, કારણ કે દ્રવ્યમાં ગુણની અધિકતા રહેલા હોય છે. તથા દ્રવ્યમાં કૃષ્ણતા આદિન બેથી લઈને અનન્ત પર્યન્તના ગુણ ( અંશ) હોય છે, તેમાં કૃષ્ણતા આદિને એક અંશ તે અલ્પ જ રહે છે.
__“ खेत्तादेसेणं अपएसा असंखेज्जगुणा " क्षेत्रनी अपेक्षा महेशी मुद्रा ઉપર્યુક્ત પદલો કરતાં અસંખ્યાતગણું છે. તેનું કારણ નીચે પ્રમાણે છે–ક્ષેત્ર કે જે કાકાશરૂપ આકાશ છે તેના પ્રદેશ અસંખ્યાત છે. અહીં એવું સમ જવું જોઈએ કે પુદ્ગલ પરમાણુ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અપ્રદેશ છે, આકાશના એક પ્રદેશમાં રહેલું પુલ ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ અપ્રદેશ છે, એક સમયની સ્થિતિવાળું પુદ્ગલ કાળની અપેક્ષાએ અપ્રદેશી છે, અને કઈ પણ વર્ણાદિના એક ગુણ (અંશ) વાળું પુલ ભાવની અપેક્ષાએ અમદેશી છે. ભાવની
श्री भगवती सूत्र : ४
