Book Title: Tattvopaplavasinha
Author(s): Jayrasi Bhatt, Sukhlal Sanghavi, Rasiklal C Parikh
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008434/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "aho zrutajJAnama" graMtha jIrNodhdhAra 26 nyAya graMtha tattvopaddhavasiMhaH : dravya sahAyaka : dIkSA dAnezvarI AcArya bhagavaMta zrI guNaratnasUrIzvarajI ma.sA.nAM AjJAvarti tapasvinI pa.pU.sA.zrI puSpalatAzrIjI ma.sA. nA ziSyA pravatinI gurUmAtA pa.pU.sA.zrI puNyarekhAzrIjI ma.sA.nAM suziSyA pa.pU.sA.zrI harSitarekhAzrIjI ma.sA. Adi ThANAnI preraNAthI siddhArtha phleTa, jainanagara sAbaramatImAM thayela cAturmAsanI bahenonI jJAnakhAtAnI upajamAMthI saMyojaka zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra zA. vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 (rahe.) 27505720 saMvata 206pa I.sa. 2009 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GAEKWAD'S ORIENTAL SERIES Published under the authority of the Government of His Highness the Maharaja Gaekwad of Baroda. General Editor : B. BHATTACHARYYA, M. A., PH. D. No. LXXXVII zrIjayarAzibhaviracitaH tattvopaplavasiMhaH Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TATTVOPAPLAVASIMHA OF JAYARASI BHATTA Edited with an introduction and indices by PANDIT SUKHLALJI SANGHAVI AND PROF. RASIKLAL C. PARIKH, B. A. (Hons.) BARODA Oriental Institute 1940 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Printed at the Government Press, Baroda and published on behalf of the Government of His Highness the Maharaja Gaekwad of Baroda by Benoytosh Bhattacharyya at the Oriental Institute, Baroda. Price Rs. 4-0-0. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PREFACE The palm-leaf manuscript on which the present edition of Tattvopaplavasimha is based was first discovered by Pandit Sukhlalji and Pandit Bechardas Dosi in the year 1926 in a MSS library at Patan known as Sanghavina Padano Bhandar, when they were searching for the MSS of Sanmatitarka and its commentary Tattvabodhavidhayini. A short note on this work was published by Prof. Rasiklal C. Parikh the then editor of the Puratattva Quarterly in Vol. IV Nos. 1-2 p. 155 and the work was proposed for publication in the Puratattvamandir Series. Owing to various adverse circumstances, however, TPS. could not be undertaken for that Series. It gives us, therefore, great pleasure that after so many years it has become possi to publish the same in the G. 0. S. for which our heartfelt thanks are due to tliat great patron of learning H. H. the Maharaja Gaekwar of Baroda and the learned editor of the series Dr. B. Bhattacharyya. Our thanks are also due to Dr. A. B. Dhruva for some valuable suggestions, to Muni Punyavijayji through whom we were able to procure the palm-leaf manuscript of TPS, to Sri Jinavijayji who helped us in deciphering many obscure letters in the ms, to Pandit Dalsukh Malvaniya and Pandit Keshavram Shastri for helping in proof-reading, to Pandit Mahendra Kumara Nyayacharya for helping in tracing quotations and to Srimati Hirakumari in preparing indexes. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION Importance of the TPS. As far as our knowledge goes the Tattvopaplavasimha is a unique work of its kind. The school of Charvaka otherwise known as the Lokayata Darsana was long known to the students of Indian Philosophy as a Purvapaksa in almost all the systems, and also from such works as the Saddarsanasamuccaya of Haribhadra Suri (about 700-770 A. D.) and the Saryadarsana Sangraha of Madhavacharya (about 14th century A. D.) No work, however, belonging to the Lokayata school itself was known. The TPS fills at Icast partially that gap in our knowledge 1. As we sliall see later on, the TPS goes a step further and carries to its logical end the sceptical tendency of the Charvaka school as it is known to us from this work itself and other sources and ends in tattvopaplava' or 'upsetting of all principles.' Description of the As. This palm-leaf ms, which as noted in the Preface, belongs to the Sanghavina padano Bhandar, is noticed in A Descriptive Catalogue of MSS in the Jaina Bhandars at Pattan Vol. I. p. 165. G.O.S. No. LXXVI. published in 1937. It consists of 176 leaves. Its length is 14'' and breadth 11". A few lines in the beginning and a few in the body of the work are illegible. It becomes clear from the colophon that the ms was copied in Samvat 1349 Marg. Vadi 11 Sanau (6th December 1292 A.D.) at Dholka by Maham Narapala. At the time Sarangadeva (A.D. 1274-95) of the House of the Vaghelas was reigning, Dholka had been a second capital of Gujarat for more than half a century from the time of Viradhavala (A. D. 1233-38) and it appears from the colophons of a great number of mss that it had developed into a centre of learning also. The ms begins-- .........at ara 97.............. Falaatta te faqat #41......... ita acro al fufci fri atqz (act FAT: HF...............5 7 qersta figura etc. 1 See further pp, xi-xii, Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ It ends- MESESA au maaralaalat: 1 par te fekalpA vAdijiSNavaH // cha / saMvat 1349 mArga. badi 11 zanau dhavalakake mahaM0 narapAlena tattvopaplavagrandhapustikA lekhIti / bhadraM // The Present Edition The single palm-leaf ms on which the present text is based presents on the whole an accurate version of the work. At some places, however, the writing is blurred and those places are indicated in the footnotes as E# or co; at other places the trend of the meaning required emendations in readings, these have been indicated in the footnotes as parimArjitam or pari0. When in the body of the text we have supplied some readings we have put the same in rectangular brackets, e. g. on the first page [a]rat etc. He [934a]. The paragraplis in the text are, of course, made by us. We have also supplied the headings of different sections in rectangular brackets, e.g. p. 2 [9 ZANATT SATSTOFF atlear j. This, we hope, will grcatly facilitate the study of the work. The passages that seemed to be quotations have been indicated by " " and wherever possible we have given the names of original works in [ ], e. g. page 3. [ TATHIO 9. 9.4 ]. The proper names have been underlined. At the end of the text we have provided three whes or appendices. The first gives the index of important philosophical terms; the second that of the proper names and the third that of quotations. All this, it is hoped, will enable the scholars to utilize this important work for further researches in the subject. Comparative unfamiliarity of the TPS. Before we attempt to discover the date of the TPS we propose to consider its comparative unfamiliarity and the type of thought it represents. Verses attributed to Charvaka and the name of Brhiaspati as the founder of the Lokayata school more familiarly known as the Charvaka Darsana are known to us from such works as the Sastravarta Samuchchaya and the Saddarsana Samuchchaya of Haribhadra Suri (700-70 A. D.), the Sarvadarsana Sangraha of Madhavacharya (14 cen. A. D.) and such other works as the Sarvamata Sangrahia. As cvery student of Samisksta systems of philosophy knows Charvaka or Lokayata is referred to in many of the major works on the subject. This school of thought 2. See: Lokayata by Mabamahopadhyaya H. P. S'astri, Dacca Univer sity Bulletins, No. 1. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supposed to be founded by Brhaspati who is also supposed to be the founder of the Science of Polity3 (nra) seems to have developed at Icast in two branches, as becomes clear, from the reference to go aftans in the Syadvadalatika off Yasovijaya+ (1608-84 A. D.) a commentary on the SVS A Haribhadra and the commentary of Sankara on Khandanakha ndakladya (about 1450 A. D.)6, We are here concerned only with the reference of Sankara, Sri Harsa in the KKK refers to Charvakas, Madhyamikas and Sankaricharya as those who do not accept any Pramanas. He says: tadanabhyupagacchato'pi cArvAkamAdhyamikAdervA vistarANAM pratIyamAnatvAt / so'yamapUrvaH pramANAdisattAnabhyupagamAtmA vArastammamantro bhavatAbhyUhito nUnaM yasya prabhAvAda bhagavatA suraguruNA lokAyatakAni sUtrANi na praNItAni , tathAgatena vA madhyamAgamA nopadiSTAH , bhagavatpAdena vA alerianag ateg He alwa i pp. 25-27 CSS No. 445. Now all the different commentators who seem to be familiar only with that branch of Charvakas which recognizes the validity of Pratyaksa and the existence of four eleincnts are at grcat pains to explain this passage by saying that because Charvakas do not recognize the validity of Anumana and as Pramanya can only be proved through Anumana only they are said to recognize no Pramana. But surely this explanation is far-fetched. Only Sankara after giving the above explanation gives the other explanation and an ai aath: 17 According to him this particular division of Charyakas do not recognize any Pramanas. This, as far as we know, can apply either only to TPS or a similar work, which docs away with each and every Pramana known to Indian Schools of Philosoply. It is also very likely that Sri Harsa has also TP or a similar work in inind when he refers to Charvaka as not recognizing any Pramana; for it is not possible that such an accurate and learnied Pandit as Sri Harsa would not distinguish between Charyakas who recognized Pratyaksa and others who did not. If this assumption is correct, as there is reason to belicve, we may say that tativopaplava vada was familiar to 3. See: Scherbatsky: Buddhist Logic, p. 15 fn. 5. 4. BE Gita: etc. p. 30, Seth Devachand Laibhai Series. 5. H. I. L. p. 217 6. H. I. L. p. 458 7. See: Erzarsaraa p. 26, CSS. No. 445. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sri Harsa; and looking to the similarity of the argument of both the works may we suggest that Jayarasi (or some one else of his school of thought) might have inspired that grand dialectical work, viz. Khandana-khanda-khadya, though recognizing at the same timc that their aims are altogether different? Sri Harsa tries to show the adaptar of Brahma while Jayarasi shows invalidity of Pramanas and the consequent invalidity of everything. The difference may be explained by the fact that Jayarasi does not go beyond the plane of arts-Reason-while Sri Harsa - the Advaita Vedantin that he is, acccpts the possibility of know ing Brahma - the ultimate realily - through means other than Tarka. However that may be, we can safely say that the type of thought represented by the TPS was not so unfamiliar to the old savants as it at first sight may appear; and as will be scen from what follows, Jain dialecticians both Digambara and Svetarbara were quite familiar with the TPS. The Age of the work and its Author Coming to the question of the age of the work we take the date of the palm-leaf ms as our starting point. That date is 93$ Art. af 99 eat, 6th December 1292 A.D. Now let us make an attempt to find how far we can go into times earlier than this. Mallisena Suri in his commentary on Anyayogavyavachchheda Dvatrimsika of Hemachandra Suri (1089-1173 A.D.) named Syadvadamanjari while commenting on verse 17 after putting forth the view of Sunyavadins says "vistaratastu pramANakhaNDanaM tattvopaplavasiMhAda avlokniiym| "For a detailed refutation of Pramanas Tattvopaplavasimla should be consulted" 8. In this reference ive are to note that the work is mentioned with its full title and for the purpose of 1419EUR.7. The title agrecs completely with the one of the work under consideration and 539 which starts on page one of our text forms its main theme. This leaves no doubt that Mallisena Suri has our work in mind and no other. SM was finished in the Saka year 12149 - 11th October 1292. A.D.-less than two months before the date of our palmleaf ms. This also suggests that M. had a copy of this work other than the one available to us. Chandraprabhasuri, in his Prabhavaka-charita, chapter 16,mentions that the poet Dharma of the Kaula sect and a native of Broach had a dialectical duel with the great Jain dialectician Santi Suri of Anahillapura Pattan and that he used the 8. P. 118, Syadvadamanjari ed. by Dr. A. B. Dhruva, BSS. 9. BIHISTORAinil actantafqaafuft: 1 fara scafarani 15 09hEfe Tat it p. 179, BSS. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arguments taken from the TP for this purpose. 10 Ch, finished his Pra. in V. S. 1334-A.D. 1277 March 12.11 So the TP was known fifteen years before our nis was copied. We may, however, go further. As there is nothing which goes against the historicity of the incident mentioned by Chandraprabha Suri we may say that the TP was a well known work even in the 11th cent. A. D. and that it was used as a powerful dialectical weapon.12 Abhayadevasuri - the teacher of Sainti Suri in Pramana: Sastra-in his commentary on Sanmatitarka called Tattvabodhavidhayini popularly known as Vadarnaharnava has passages which seem to be adapted from the TPS as shown by Pandit Sukhlalji and Pt. Bechardas in their excellent edition of San. matitarka, Vol. IV pp. 547-51 footnotes. Now AblayadevaSuri being a teacher of Sinti Suri who died in V. S. 1096 -A. D. 1040 falls in the first half of the 11th century A, D.13 Thus the evidence considered above enables us to say that the TP was well known in Gujarat during the period of 11th to 13th centurics of the Christian Era. The Digambara Jain works of the Southern India lead us still further. Students of South Indian Jainism know very well that the great Digambara Pontiff Akalankadeva (A. D. 620-80) wrote a number of authentic philosophical works and gave great impetus to the development of Jain Nyaya.14 In that tradition Vidyanandin who wrote such works as Tattvarthaslokavartika and Astasahasri is a great name. Anantavirya is another important name. He wrote a commentary on the Siddhivinischaya of Akalankadeva. This commentary, not yet published in a printed form, cxists in the MS. library of Kodai 10. 8147 #fel arfois affe pRcchayaiva vijeSye'muM dharmo dhyAraveti te jaMgoM // 9 // sa tatvopaplavagranthAbhyAsopanyAsamAtanot // 101 // fequerfata 17 TIFFAIETE Jhnt u 908 il pp. 221-22 N. S.P. 11. vedAnalazikhizazidharavarSe caitrasya dhavalasaptamyAm / zukke punarvasudine saMpUrNa pUrvarSicaritam // 22 // p. 349 ibid. 12. See: Intro. to KS pp.cxliv-cxlviii. pab. by M. J. V. 13. Preface to the Gujarati translation of SM, pp. 83-84 14. See: NKC p. 110. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ in Cutch. We possess a copy made of it. These two authors viz, Anantavirya and Vidyanandin refer to TP in their works. 15 Anantavirya in his Siddhivinischayavrtti on folio 228 a says: atra tattvopaplavakRdAha ctc. and further on on the same folio tattvopaplavakaraNAd jayarAziH saugatamatamavalamvya brUyAt , etc. These two passages leave no doubt that Jayarasi wrote the TP and that he and his work. TP are referred to by Anantavirya.16 Similarly Vidyanandin in his work named Astasahasri which has been published by the N. S. P. says on p. 37 eke hi tattvopaplatravAdinaH etc. and after devoting about five pages to the refutation of tattvopaplavavAda says: tattvopAlasvAdinaH svayamekena pramANena svaprasiddhana paraprasiddhena vA vicArottarakAlamapi pramANatattvaM prameya tatva copAlutaM saMvidanta evAtmAnaM nirasyantIti vyAhatiH (p. 42). The passage vicArottarakAla etc. may be compared with the last few lines of our text wherein Tayarasi says: tadevamupAjunemveva tattveSu avicAritaramaNIyAH sarva vyavahArA gharante / 15. Compare the following from Prameyakamalamartanda:--- saMzayajJAne hi dharmI dharmoM vA pratibhAti / dharmI cet sa tArikhako'tAtviko bA / tAttvikathet katha tabuddheH saMzayarUpatA, etc. (p. 13 a N. S. P. 1912) with the following from TPS p. 19: saMzayajJAne jAte kiMcit pratibhAti Aho na pratibhAti / tadyadi pratibhAti sa kiM dharmI dharmoM vA / tadyadi dharmI pratibhAti sa tAttvikaH atAtviko vA / yadi tAttvikaH nApaneyatA tadviSayajJAnasya to kathaM tadbuddheH saMdeharUpatA || Comparc also the following fronm the PKM p.18b: yadi saMbandhabuddhau ko'yaM saMbandho nAma / kiM saMbandhavajAtiyuktaH saMbandho anekopAdAnajanito vAne kAzrito vA, etc. with tayadi saMbandhabuddhayA ko'yaM saMbandhaH / kiM saMbandhajAtiyuktaH saMbandhaH Ahosvid anekopAdAna janito anekAzrito vA / etc. TPS p. 7. This comparison inclines us to believe that the PKM might have taken these passages with a few verbal changes and in a slightly compressod form from TPS. Prabhachandra, the author of the work, is place:l between 950-1020A.D. by Pandit Mahendrakumara, p.123. Preface to NKC. Dr.Satischandra, however, puts him about 8251. D. pp. 193-194, H.I.L. 16. As these passages are decisive as evidence they are quoted at ___length below : 2283. atra tattyopAlayakRdAha-cArvAkaH cArucarcita svayameva lakSaNamantaH [1] tadanupapattisteSAM na doSAya pratyakSopagamastu vyavahAreNeti / tatrAha-kiM ke netyAdi / tadanupapatteH kAraNAt kiM pratyakSAdilakSaNasya parakIyasyAtivyAptyAdikaM kena na cid 1] vidadhyAta-kuryAt cArvAko / nahi pramANamantareNa tadapi kartuM zakyaM yataH paraparyanuyogaparANi bRhaspateH sUtrANIti sUktaM syAt / kiM tadanativyAptyAdikA, kena pratiSedhayet yA yato-yasmAta kasyacid vidhAnAt pratiSedhAcca.....jagat syAta / kiMbhUtamityAha cAturmaulikameva caturbhiH pRthivyAdibhiH] stutatvAt Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vii Vidyanandin refers to tattvopaplava vada in his other work viz. Tattvartlislokavartika also. He says (p. 80, G. N. J. G.): tattvopAla yavAdinaH paraparyanuyogamAtraparatvAditi kazcit / and devotes about a page to the discussion of tattvopa lavavAda. Again on page 195 of the same work he mentions Tattvopaplavavadins with Sunyava. dins and Brahmavadins as follows :-sarvadhA zunyAdinastattvopAla pavAdino brahmA dino vA jAgradupalabdhArthakriyAyAM kiM na bAdhakapratyayaH // 17 These passages confirm us in our view that Vidyanandin also refers to our TP and no other work. In addition to this we may point out that Vidyanandin first refutes the views of the other section of Charvakas (pp. 35-37 AS.) and then grapples with tativopaplava vada, which means that in V's view these two are different sections requiring separate treatment. Thus we find that Anantavirya mentions Jayarasi by name and Vidyanandin devotes considerable space to refute tattvopaplava vada separately and in addition to the refutation of other Charvakaz who accept one Pramana and the existence of four elements. Now we find that Anantavirya is referred to by Madhavacharya (14 Cen. A. D.) in his Sarvadarsanasangraha. bhUtairive gRhAtedvata iti[] yadi vA kiM pRthivyAdikaM jIvAdikaM ca kena vidadhyAt pratiSedhayed vA pramANAbhAve ubhayorabhyupagamaH pratiSedho vA syAditi manyate / etadevAhe-yato-yasmAt vidhAnAt pratiSetrAcA[?]cAtubhAtikameva jagat syAt / caturbhUtanirmitametra syAt / etaduktaM bhavati / pramANabhAvanAtmAdivada bhUtArityAge sakalazUnyatApattebhUtabad pAtmAdiparigrahe vyavahAra vizeSAt kutazcAtubhautikameva viparyayabhAvAt / tannAyaM saugatamatizeta iti / tadayamityAdimA(nA) darzayati / tatra hi pratyakSamanyada vA pramANaM pratiSidhyate tadupalambhAde dhakAmAvasyAnyasya vA talla. kSaNasya svapne'pi [1] bhAvAdaduSTakAraNArabdhatvasya jJAtumazakratIndriyasyandriyasya duSTatvasyetarasya cA pratyakSato jJAnAnepi [1] pUrvacodyAnivRttiH punastatrApyaduSTakAraNArabdhatvakalpane tadeva caudhaM tadevo. ttaram ityanavasthA / jJAnaprAmANyAt tadadagame'nyonyasaMzrayastathA hi- siddhastatprAmANye na tato. 'duSTakAraNArabdhatvasiddhiH tasyAstatprAmANyasiddhiriti / tanna bahiH kiMcit pramANa kasyacidvidhAnam / pratiSedhanaM tu svasaMvedanapratyakSabalAt iti kasyacit / bhaito[]pi tatvopAlaprakaraNAd jayarAziH saugatamatamayalambya brUyAt / tatrAha svasaMvedanetyAdi-svena svasya vA vedanaM grahaNaM tasyopekSayAbhyupagamena / / yadi nAma / ityarucI / tathA sati bahiSaplutamannazca | a. nyathA saugatamatameva nirasta [2] prasarantavAvAkamiti pratyakSaM pramANamityevamuktam / 'yadinAmeti sNbndhH| tatsopahAsaparaM vacanamAha sUktamerave (bai) tat [1] / asUkte'pi sUktamityabhi. dhAnAt / nirAkRta paradarzanagamanAt / sa kastatsvadarzanatyAgAt [1] sUktalezo'pi nAsti iti evakAreNa darzayati / kasmAdasUktaM yasmAdupahAtyametaditi / kadAcit saugatastapakSapAtamudahan brUyAt ityAha-svasaMvedanetyAdi etc. siddhivinizcayavRttiH likhitapateH // 288 1. 17. This may be compared with a similar bracketing of these three by Sri Harga referred to above. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viii He is also mentioned by the great Digambaracharya Prabhachandra in his Nyayakumudachandra a commentary on the Laghiyastraya of Akalankadeva. Pandit. Mahendrakumar the learned editor of the NKC. puts Prabhachandra between 950-1020 A. D. and Anantavirya in the ninth century A.D.18. As to Vidyanandin we find that he mentions Dharmottara, Prajnakara and Mandanamisra and quotes Karikas from the Vartika on Brhadaranyaka of Suresvara. The first two are put in the eighth century of the Christian Era; Mandanamisra is later than Kumarila, and Suresvara being a desciple of Sankaracharya later than S. Mr. P. V. Kane puts Suresvara in between 800-840. Pandit Mahendrakumar following this order puts Vidyanandin also in the ninth century. Dr. Satishchandra puts him about 800 A. D. 19 Pandit Vamsidhara the editor of Astashasri puts Vidyanandin in the middle of the ninth century of the Vikrama Era-that is to say about 796 A. D. From the consideration of the dates of Anantavirya and Vidyanandin we are inclined to believe that TPS and its author Jayarasi are earlier than the ninth century of the Christian Era. In order to find out the earlier limit of the age of TPS we have to rely upon the references to other works and their authors as well as to other Darsanas in it. The main theme of TPS is the examination of the Instruments of Valid Knowledge and so with that aim it surveys the entire field of the then known schools of Indian Philosophy. It mentions Sankhyas (P. 79), Mimamsakas (23, 58, 82), Kanadas, i. e. Vaisesikas (P. 117), Naiyayikas (pp. 6, 12, 14, etc.), Bauddhas under various names (pp. 27, 35, 41, 42, 45, 56, 79, 81, 83 etc.) and the Digambaras of the Jain Sect. It also refers to the AnandarUpamAtmanaH kaivalyam (P. 81 ) which seems to be a Vedanta view older than that of Sankaracharya and refers also to the Sambhava and Aitihya Pramanas, subsuming the former under Anumana and the latter under Agama (p. 113). The last section of the work is devoted to sAdhupadAd arthapratipatti doctrine of the Vaiyakaranas especially that of Bhartrhari. Thus it becomes clear that TPS is familiar with the philosophical views of almost all important schools-Vedic, 18. Dr. Satishchandra Vidyabhushana in his His. of Indian Logic puts Prabhachandra about 825 A. D. (p. 193) while curiously enough puts Anantavirya about 1039 A. D. (p. 198). 19. H. 1. L. pp. 186-87 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain and Buddhist -as we find them developed in their respective works by the ninth century of the Christian Era. We also find that the Mayavada and the Kevala Advaitavada as developed by Sankaracharya are conspicuous by their absence. All this, in itself, however carries us nowhere and it is curious to note that the individual references to authors and works in the TPS are only two. One is to Brhaspati the founder of the Lokayata school and the other to Laksanasara probably a work of Jayarasi himself or some one belonging to his school. The other references, as said above, are general. So the only course left open to us is to make an attempt to identify the quotations given in the TPS with the original passages and to try with the help of these identifications to settle the earlier limit of the age of the work. Of the numerous quotations we have been able to trace only a few. These come from the Mimamsasutras of laimini, the Vaisesika Sutras of Kanada, the Nyayasutras of Gautama, the Bhasya of Sabara, the Slokavartika of Kumarila, and the Pramanavartika and the Nyayabiadu of Dharmakirti. Of the two verses noted in the foot-note20 we are able to trace the latter to SV 2 v. 184 and the context requires that the former also must be either from the SV or a similar work of Puryamiinamsa; but it is not found in the published editions of the SV and strangely cnough is found in the Tattvasangraha of Santaraksita (karika 2895, G. O. S.). The context in the TS however shows that it must belong to some Purvamimamsa work-presumably tlie SV of Kumarila-as the Panjika on the verse in question gives in support a quotation froin Sabarabhasya. Now if the quotations we have identified cannot be traced to some carlier works, we may, from what we have discussed above, come to the conclusion that the TPS and its author Jayarasi cannot be placed before Kumarilabhatta and Dharmakirti. Now Kumarila is assigned by different scholars to somewhere between 600 A. D. to 700 A, D. He is according to Keith carlier than 838 and 'wrote perhaps 20. doSAH santi na santIti pauruSeyeSu yujyate / vede karturabhAvAttu doSAzadvaiva nAsti naH // codanAjanitA buddhiH pramANa doSavarjitaiH / FTCU saatacara feratieglaaa!! TPS. p. 160 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X about 700'21. Similarly Dharmakirti is also placed between 600 and 700 A. D. According to Keith he falls in the seventh century A. D., while Satishchandra would place him about 635-50 A. D So also Scherbatsky. Rahula Samkrtyayana is of the opinion that '625 A. C. should be the latest date for DK.' and Mahendrakumar would assign him the period 600660-90 A. D, 22 These considerations drive us to the conclusion that the TPS and Jayarasi cannot be earlier than the seventh century of the Christian Era and as we saw above they cannot be assigned to an age later than that of Vidyanandin and Anantavirya: that is later than about 800 A. D. So we are inclined to put TPS and its author Jayarasi in the eighth century A. D. The absence of a reference by itself may prove nothing but in a particular context where a certain reference would reasonably be expected its absence may be regarded as significant. TPS while refuting the theory of Pramanas and incidentally some Prameyas takes cognizance, as we saw, of all the principal schools viz. Mimamsa, Nyaya, Vaisesika, Sankhya, Buddhist, Jain, etc., but there is no reference to the Mayavada of Sankaracharya as there is reference to the Samvrti of Madhya makas (pp. 98-100). The only reference to the Vedanta doctrine that one finds, as we also saw, is to the arazzed "hacun which comes after the refutation of Sankhya Kaivalya (p. 81). This conspicuous absence of reference inclines us to the view that Sankaracharya was not known to Jayarasi probably because he was either prior to him or was his contemporary; because considering the influential character of Sankaracharya's works, if it existed in J's time, his not taking cognizance of it in such a polemical work as TPS would be a puzzle. Now S. who according to Keith 'may have been born in 788, and may have died or become a Sanyasin in 820, at any rate worked c. A. D. 800.'23 If both J. and S. were contemporaries or J. prior to SL it would agree with the conclusion that we have arrived at about the age of J. and may lead us to assign Jayarasi the first half of the seventh century A. D. 21. His. of S.L. p. 474. See also Karmamimamsa p.11.Satishchandra would put him about 630 A. D. H, I. L. p. 351, and p. 138 f. n. 12, Pt. Mahendrakumar 600-660, Introduction to NKC p. 109, and Akalankagranthatraya p. 32. 22. B. P. p, 308; H. I. L. p. 303; B. L. pp. 31-32; Intro. to Vadanyaya p. vii; Introductions to NKC. p 109 and Intro, to A T. p 32. 23. H. S. L. p. 476 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xi Similarly, Haribhadrasuri who is placed by Jinavijayaji in the period 700-770 A. D.-a view accepted by Keith24-does not mention the TPS or tattvopaplava vada either in his SaDdarzanasamuccaya or zAstravAtAsamuccaya though he describes the Lokayata darsana in the SDS and discusses it in the SVS. This also agrees well with the age which we assign to Jayarasi. Native place of Jayarasi We have no means of ascertaining the birth place of Jayarasi. But from the fact that the earliest references to the TPS and Jayarasi are in the works of Vidyanandin and Anantavirya both of them Digambara Jain Acharyas of Southern India and from the fact that the TPS refers only to the Digambara Jain sect (P. 79) we are inclined to guess that probably J. also came from the land which produced Bhatta Kumarila, Dharmakirti, Akalanka, Vidyanandin, Anantavirya and Sankaracharya. As to the caste of Bhatta Jayarasi as he calls himself there cannot be much doubt. He must have been a Brahmin like Bhatta Kumarila though the title Bhatta is sometimes found with the names of some Digambara Jain pontiffs, e. g. Bhatta Akalankadeva. But Jayarasi could not have been a Jain or a Buddhist as he mercilessly attacks their views; while his being a Brahmin would not prevent him from attacking other Brahminical systems with which he could not agree. In our view the Lokayata Darsana is one of the Brahminical Darsanas though not one of the Astika Darsanas because Brhaspati is not outside the Brahminical fold. S'ri Harsa, as we saw above, refers to him as ni gumi,' Works of Jayarasi Whether J. wrote any other work besides TPS we do not definitely know, but it is likely, as the following reference shows that he may have written another work named Laksanasara: avyapadezyapadaM ca yathA na sAdhIyaH tathA lakSaNasAre drssttvym| But as we have said above the possibility of being the work of some other author of the same school is not altogether excluded. TPS a work of the Lokayata School We have said in the beginning that the TPS is a work of the Lokayata or Charvaka school or to be more precise - of a particular division of that school. Our reason for this statement is that J. in support of his opinion quotes Brhaspati 24. J. S. S. Vol. I p. 53, A His. of S. L. preface p. XXI 3 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki only and that with great regard e. g. idameva cetasi samAropyAha 79912 gefafa: "a fishtait 92,27417:" (p.45); and also on p.88: Chagafa HAITI STI ata gfa geetha: 1 He also refers to him as Sutrakara and quotes a verse of his to abuse the Digambara Jainas (p. 79). The very first quotation gfe-919: to visit (p. 1) in our text is given in the commentary on the SDS of Haribhadra called Tarkarahasya Dipika thus: 4719 7176?fa: grazara, etc.25 This also signifies that Tayarasi quotes from Brhaspati. The word acaritala (p. 1) no doubt, also refers to Brhaspati as the quotation for Fristadza: etc, suggests. At the end of his work Jayarasi tells us that arguments which even could not occur to the Preceptor of Gods that is Bshaspati obtain in his work TPS. That). is developing the doctrine of the orthodox (!) Lokayata also becomes clear from the first paragraph of the text. He has to explain as to why he talks of tattvopaplava when Bshaspati says: 374/6ITZ PIETEIA: 1 Mai1tastarghita arafa etc. Jayarasi in effect says that B, is merely reflecting (afla aaria) in his statement the belief of the people; but that what B. really means is that when one thinks one finds that even that Tattvas like gesit etc, do not stand - what to say about others ? Jayarali thus disposes off the orthodoxy and starts, so to say, with the permission of his Guru, by removing him out of the way, on his campaign of demolishing the doctrines of other schools. The critical method of Jayarasi The method which Jayarasi adopts is what may be called critical method using the word in the Kantian sense. He in effect says the system of knowables depends upon the system of means of knowledge; while mcans of knowledge in order to be valid have to conform to reality. So one has to examine whether therc arc any valid means of knowledge before one can say anything about reality. J. is of the opinion that there are no valid means of knowledge and in order to prove his thesis he examines the different theories of the Pramanas or valid instruments of knowledge of the different schools of Indian Philosophy. That is why we call Jo's method critica126 25. P. 12 HATI published by Jaina Atmananda Sabha, Bhay. pagar. 26. atha kathaM tAni na santi / taducyate salakSaNanibandhana mAnavyavasthAne, mAnaniPEAT TRIFFafa:, gaia aut: rozaurtfaq25H etc. p. 1, TPS Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Xiii 1 attvopaplavasimha Jayarasi starts witli the examination of the Science of Naiyayikas and tries to prove that it cannot stand (pp. 2-22), Then he discusses Mimamsaka and Buddhist views of Pramana as such (22 to 32) and follows it up with the criticism of their respective tens (32-58,58-61). Then comes the turn of the Sankhya view of 40724 (61-64). Then again the Naiyayikas have to withstand his attack on their theory of 219477 (pp. 64-74). While discussing tara Jayarasi finds it convenient to examinc the various theories about At or soul. In this connection he deals with the Naiyayika, Jaina, Mimamsaka, Sankhya and Vedanta theories of soul (p. 74-83). Having finished this part of his argument he again turns to the theory mAna, this time of the Bauddhas including their svabhAvAnumAna (pp. 82-109). Then the six types of starfa of Mimamsakas are considered (109-10). Upamana of the Naiyayikas and Abhava of the Mimassakas are briefly dealt with (pp. 110-19) and a reference to Aitihya and Sambhava also inade by saying that they come under *** and 3474147 respcctively. The last section is directed to the examination of a (113-25) and in that connection the theory of the grammarians especially that of Bhartrhari is also examined (120-23),27 After this detailed criticism Jayarasi comes to the conclusion : argasar atay sifatifataja: Jagitt stera i This suinmary account of the main contents of the work clcarly shows the viewpoint of Jayarasibhatta as critical. In fact he has criticized all the varieties and theories of SAINT known to Indian Philosophy of his time. Here a question ariscs whether this method is merely faaral or an honest effort to show that as there are no valid means of knowledge nothing which can be said to conform to reality can be asserted. Vitanda has been defined by Gautamaassa pratipakSasthApanAhIno vitaNDA / The Jalpa (the sort of discussion which uses all sorts of arguments with a view to defeat the opponent) which has no opposite view to establish, is Vitanda. Can we say that 1. has written this work merely for the fun of confounding different dialecticians and that he has nothing to say as a result of all this cogitation ? We do not think so. A careful rcading of the text leaves the impression that J. is as serious a thinker as any 27. The verse 31937-tgada (p. 125 TPS) is found with a variation in the first pada in the Vaiyakaranabhushanasara of Kaundabhatta p. 202, C. S. S. We are indebted for this reference to Pandit Satyadeva. Mis ra of the Brahmachari Wadi Samskrt College, Ahmedabad. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xiv other, and that he wants to show the incapacity of human instruments of knowledge to know anything really. This tendency in Indian thought is not altogether new and can be traced from the Vedas, down to Jayarasibhatta. But for the present suffice it to say, that the TPS of Bhatta Jayarasi adds a new chapter to the History of Indian Philosophy! Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xv viSayAnukramaH 2- 22 8 . 8 . viSayaH granthakaraNapratijJA 1. nyAyasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA 1 aduSTakAraketyAdivikalpacatuSTayena avyabhicAripadasya dUSaNopakramaH 2 prasaGgAjjAtenirAkaraNam 3 prasaGgAt samavAyasya nirasanam 4 prakArAntareNa avyabhicAripadatya nirAsa: 5 prasAdAlambanapadArthasya parIkSaNam 6 punaH prakArAntareNa avyabhicAripadatyApAkaraNam * bhramasya smRtitvaM svIkurvatAM prAbhAkarANAM matasya vikalya nirasanam 8 prasaGgAt vipramoSaparIkSA 9 vyavasAyAtmakapadasya samAlocanam 10 avyapadezyapadatyAsAdhutve lakSaNasAramanthasyollekha: 11 indriyArthasannikarSotpannapadasya samIkSA 12 indriyajanyatvasya pratyakSe'saMbhavaprakaTanam 13 arthasyApi pratyakSajanakatvakhaNDanam 2. mImAMsakasaMmatasya pramANalakSaNasya parIkSA 1 gotvAdipratipAdakatvena gozabdAdInAmaprAmANyoddhATanam 2 arthApattaradhikaraNavyavasthityupapAdakatvasya niSedhaH 3 pratyabhijJAnaprAmANyakhaNDanasya sUcanam 3. tAthAgatasaMmatasya pramANalakSaNasya parIkSA 1 anadhigatArthagantRtveti vizeSaNasyApArthakatvapradarzanam 2 avisaMtrAdi jJAnamityasya pramANalakSaNasyApi nirAsa: 3 saugatasamatAyA mAnameya saMkhyAyA nirasanam 4. saugatasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA 1 prasaGgAyAtAyA aspaSTatAyA vikalpya dUSaNam 2 prasAyAtAyA pratyakSIyaspaSTatAyA vikalpya viDambanam 3 ekopalambhasAmarthyAt vikalpikAyAH samudbhava ityAyuktenirasanam 4 pratyakSasAdhana evetyAdebarboddhoktasya khaNDanam / 5 pratyakSalakSaNagatasya avyabhicAripadasya nirasanam / 6 prasajAyAtAyA atathyatAyA vikalpya dUSaNam 7 vyabhicAritvasya vikalpya khaNDanam 22-27 26 27-32 32- 58 35 38 41 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xvi pRSTha 67 viSayaH 8 jJAnagatasya samyakatvasyApi vikalpya vidalanam 9 AtiM prativadituM bauddhardattAnAM dUSaNAnAmekaikazo nirAsa: 10 dezabhedenAgrahaNAt ityAdeH samAlocya pratividhAnam 11 nAsti ghaTa-sAmAnyam , tadanahe'mahAt ityasya vibhajanam / 12 ekapiNDagrahaNakAle upalabdhilakSaNaprAptasyetyAdeH samIkSya pratiyacanam 13 kSIrodakavadvivekenAgrahaNAnnAsti sAmAnyamityukteH khaNDanam 14 ekatra dRSTo bhedo hi ityAdeH kArikAyAH prativadanam 15 nityasya krametarAbhyAmityAdeH pratisamAdhAnam 16 prasaGgAt bauddhAbhimatasya saMtAnasya asiddhatvapradarzanam 5. mImAMsakAbhimatasya pratyakSasya nirAsa: 58- 61 6. sAMkhyasaMmatasya pratyakSalakSaNasya nirasanam 7. naiyAyikAbhimatasyAnumAnasya nirasanam 1 kArya hetukAnumAnanirAsAya kAryatvasya khaNDanam 2 prasaGgAt virodhapadArthasya vikalpya dUSaNam 3 hetuphalasaMbandhAvadhAraNatyAnupapattiprakaTanam 4kRtakatvahetukasyAnityatvAnumAnasyApyaghaTamAnatvapradarzanam 8. AtmAnumAnasya nirAsa: 1 naiyAyikAdisaMmatasthAtmAnumAnasya nirAsaH 2 jainamate upabhogAdyanupapattiprakaTanena AtmAnumAnanirAsamUcanA 3 prasaGgAd jainAbhimatatyAnekAntavAdasya nirasanam 4 sAMkhyamate'pi bhogAnupapasipradarzanenAtmAnumAnanirAsaH 5 sAMtyasaMmatasya kaivalyasyAnupapattikatvopapAdanam 6 vedAntasaMmatasyAnandarUpakaivalyasyAyuktikatApradarzanam 7 mImAMsakamatenApi AtmAnumAnasyAsaMbhavitvaprakaTanam 9. tAthAgatasaMmatasyAnumAnasya nirAsa: 1 prasaGgAda jJAnasya viSayAkAratvaM vicArya tatkhaNDanam 2 dRSTAntIbhUtasyAdarzasya mukharupatAsvIkArArthasya vikalpya nirasanam 3 kAryAnumAnanirAsAya dahanadhUmayohertuphalabhAvAnupapatteH punarUpakramaH 4 vikalpya viSayAsaMbhavadarzanenAnumAnasya nirAsa: 5 jJAnayorhetuphalabhAvAvadhAraNasyAzakyatvapratipAdanam 6 prasaGgAd vijJAnavAdikRtAvayavinirAkaraNasya prativAdaH 7 prasaGgAdanupalabdhipadArthasya vicAraH 8 avayavinirAkaraNe prayuktasya raktAraktatvaprasaJjanarUpasya sAdhanasya nirAsaH 95 9 avayavinirAkaraNe prayuktasya AvRtAnAvRtattraprasaGgasyakhaNDanam 85 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svii pRSTha viSayaH 10 avayavinirAkaraNe prayuktasya calAcalatvakRtasya avayavibhedaprasaGgasya pratyAdeza: 11 avayavinirAkaraNe prayuktasya 'sarvAvayavagrahaNena' ityAdi vikalpajAlasya nirAsaH 12 avayavinirAkaraNaparAyAH 'yatra bhinne na tadvaddhiH' ityAdiyukte:khaNDanam 13 vijJAnavAdinA sAdhitasya bAhyArthavilopasya nirAsaH 100 14 vAtyArthavilopAyopayuktasya sahopalambhasAdhanasya vikalpya dUSaNam 602 15 avayavinirAkaraNadvArA sthApitasya kSaNikatvasyotthApanam 16 kSaNikatvasthApanAya prayuktasya vinAzahe tyAbhAvasya vinAzaM vikalya dUSaNam 106 17 kSaNikatvopayoginaH vinAzanihatukatvasya vikalpapaJcakena prativadanam 18 pratyakSagrAhyatvena upapAditasya kSaNikatvasya saMNDanam 107 19 bauddhasaMmatasya svabhAvAnumAnasya nirAsa: 108 10. SaDvidhArthApattiprAmANyasya nirAsa: 109-110 11. upamAnaprAmANyasya nirAsa: 110-112 1 naiyAyikasaMmatasya upamAnasvarupasya khaNDanam 2 saMjJApratipattiviSayakramatadvayasya nirAsaH 112 12. abhAvapramANasya nirAsa: 112-113 13. saMbhavaitihapramANayornirAsa: 113 14. zabdaprAmANyasya nirAsa: 113-125 1 vAcakatvena zabdaprAmANya svIkurvatAM matasyoddalanam 2 A'toktatvena zabdaM pramANIkurvatAM matasya nirAsaH 115 3 apauruSeyatvena vedasya prAmANyaM svIkurvatAM matasya vyudAsaH 116 4 vivakSAsUcakatvena zabdaprAmANyaM svIkurvatAM matasya khaNDanam 120 5 sAdhupadAdarthapratipattiM varNayatA vaiyAkaraNAnAM matasya nirAsaH 120 graMthopasaMhAraH 125 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xix ABBREVIATIONS jaimi. tatvasa. kA. nyAyabi0 nyAyasU0 pramANavA0 jaimanIyasUtrANi tatvasaMgrahakArikA nyAyabinduH nyAyasUtrANi pramANavArtika (N. S. P.) (G. O.S.) (B. I.) (C. S. S.) (Appendix to J. B. O. R. S. Vol. XXIV) (C. S. S.) (N. S. P.) (B. I.) (P. M.G.) vaize0 zAbarabhA zlokavA. sanmati vaizeSikasUtrANi haanaamu zlokavArtikam sanmatitarkaH Ti. A.S. ghRSTam TippaNam ( tADapatrapArzvagatam) pari0 parimArjitam pariva0 parivartitam Asta Sahasri (G. N. J. G.) A. T. Akalankagranthatrayam. (S. J. G.) B. B. Bibliotheca Buddhica B. I. Bibliotheca Indica B. L. Buddhist Logic. (B. B. XXVI) B. P. Buddhist Philosophy (Oxford) B. S.S. Bombay Sanskrit Scries C. S.S. Chaukhamba Sanskrit Series G. N.J. G. Gandhi Natharanga Jaina Grantha Mala G.O.S. Gackwad's Oriental Series H. I. L. History of Indian Logic (Calcutta University) H. I. S. Heritage of India Series H.S.L. A History of Sanskrit Literature (Oxford) J.B.O.R.S. Journal of the Bihar and Orissa Research Society 1. S. S. Jaina Sahitya Samsodhaka K. K. K. Khandana Khanda Khadya (C. S. S.) K. M. The Karmamimamsa (H. I. S.) K. S. Kavyanusasana (M.J. V.) M. I. G. Manikyachandra Jaina Grantha Mala M. J. V. Mahavira Jaina Vidyalaya N. K.C. Nyayakumuda-Chandra (M. J. G.) Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ N. S. P. P. M. G. S. D. L. J. S. D. S. Sh. D. Sm. S. J. G. S. V. S. TP. TPS. T. S. V. XX Nirnaya Sagar Press Puratativa Mandira Granthavali Sresthi Devchandra Lalbhai Jaina Pustakoddhara Sarvadarsana Sangraha Saddarsana Samuchchaya Singhi Jaina Granthamala Sastravarta Samuchchaya (S. D. L. J.) Tattvopaplava Simha }} Tattvartha Sloka Vartika (G. N. J. G.) 19 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CORRECTIONS Read gavAdi prAptyA as caifearar p. 4 1. 24 eka viSayo as ekaviSayo p. 27 1. 14 apUrvArtha gRhItitvena as apUrvArthagRhItitvena p. 33 1. 12 abhAva viSaya as abhAvaviSaya. p. 42 1. 18 vijJAna sadAkAra as vijJAnasadAkAra. p. 55 1. 20 [ 0ktekhaNDanam ] as [kteH khaNDanam ] p. 50$ 13 [ pattaeNna.] as [.patteH punaH ] p. 8763 Add [pramANavA0 3. 251] after line 18 p. 45 Omit (?) after vaizeSikAH / line 8 p. 122 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CONTENTS . . Preface Introduction ... I-XIV Importance of the TPS Description of the MS The Present Edition ... II Comparative Unfamiliarity of the TPS The Age of the Work and its Author IV Native Place of Jayarali XI Works of Jayarasi ... XI The Critical Method of Jayarasi ... KhIS Tattvopaplavasimha ,.. XIII Contents in Sanskrit ... XV Abbreviations XIX Corrections XXI The Text of Tattvopaplavasimha 1-125 (1) Criticism of the Pratyaksa thcory Nyaya-darsana ... 2- 22 (2) Criticism of the Pramana theory of the Mimamsadarsana (3) The same of thc Buddhists ... 27- 32 (1) Criticism of their Pratyaksa theory 32- 58 (5) The same of the Mimamsadarsana 58- 61 (6) The same of the Samkhyadarsana 61-64 Criticism of the Anumana theory of the Vyayadarsana. ... ... 64- 71 Criticism of the Inference of Soul ... 74-83 Criticism of the Buddhist Theory of Anumana 83-109 (10) Criticisin of the Arthapatti-theory Mimamsadarsana ... 109-110 (11) Criticism of Upamana theory ... 110-112 (12) The same of Abhava ... 112-113 (13) The same of Sambhava and Aitihya ... 113 (14) Criticism of the Sabda theory ... 113-125 Conclusion of the Work ... Index of Philosophical Terms ... 129--140 Index of Proper Names ... 141 Index of Quotations 1.43 125 xxii Page #32 -------------------------------------------------------------------------- Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhazrIjayarAzipraNIta: // tattvopaplavasiMhaH // [$ 1. grnthkrnnprtijnyaa|] ......... tAM yAta muna ......... [tattvopaplavasiMha eSa viSamo nUnaM mayA [ sRjyate ].... nAsti tatphalaM vA svargAdi / satyaM, tAvadA( de )tasya karmaNaH sa bhA......... uktaM ca paramArthavidbhirapi"laukiko mArgo'nusartavyaH ati ? ]...... / lokavyavahAraM prati sadRzau bAlapaNDitau // " ityaadi| [$2. bRhaspatestattvacatuSkokterapi tatvopaplavaparatvam / ] nanu yApaplavastattvAnAM kimAyA ...... " athAtastattvaM vyAkhyAsyAmaH " " pRthivyApastejovAyuriti10 tattvAni tatsamudAye zarIrendriyaviSayasaJjJA" [ ] ityAdi ? na, anyArthatvAt / kimartham ? pratibimbanArtham / kiM . punaratra pratibimbyate ? pRthivyAdIni tattvAni loke prasiddhAni, tAnyapi vicAryamANAni na vyavatiSThante kiM punaranyAni ? atha kathaM tAni na santi ? taducyate-sallakSaNanibandhanaM 15 mAnavyavasthAnam , mAnanibandhanA ca meyasthitiH, tadabhAve tayoH sadvayavahAraviSayatvaM kathaM [svayameva]... tAm / atha...na va... vyavahAraH kriyate; tadAtmani rUpAstitvavyavahAro ghaTAdau ca sukhAstitvavyavahAraH pravarttayitavyaH / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 tattvopaplavasiMhe [1. nyAyasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA | ] a.......... " [i] ndriyArthasannikarSotpannaM jJAnamavyapadezyamavyabhicAri vyavasAyAtmakaM pratyakSam " [ nyAyasU. 1 / 1 / 4 ] iti tallakSaNam / 5 [ $ 1. aduSTakAraketyAdivikalpacatuSTayena avyabhicAripadasya dUSaNopakramaH / ] taccAvyabhicA[ ri ] ... kimaduSTakArakasandohotpAdyasvena, Ahosvid bAdhArahitatvena, pravRttisAmarthyena, anyathA vA? tadyavyaduSTakArakasandohotpAdyatvena avyabhicAritvam saiva kAraNAnAmaduSTatA kenAvagamyate ? na pratyakSeNaH nayanakuzalAde10 ratIndriyatvAt / nApyanumAnena liMGgAntarA'navagateH / nanu idameva jJAnaM liGgaM tadutthaM tasya viziSTatAM gamayati; yadyevam itaretarAzrayatvaM duruttaramApanIpadyate / kiJca indriyANAM guNadoSAzrayatve tadutthe vijJAne doSAzaGkA nAtivarttate puMvyApArotpAditazabdavijJAna iva / 15 atha bAdhAnutpattyA'vyabhicAritvaM jJAyate; bAdhAnutpattivijJAnasya kiM yathArthagRhAtitvena, Ahosvid bAdhakajJAnotpAdakakAraka vaikalyAditi sandihma: ? dRzyate hi bAdhakajJAnotpAdakakArakavaikalyAd bAdhAnutpAdaH, yathA dUre marIcinicaye jalajJAne jAte bAdhA na saMpadyate, abhyAsadezAvasthitasya 20 kArakopanipAte satyutpadyate / sA copajAyamAnA saMvatsarAdikAlavikalpena saMjAyate, kadAcicca kArakavaikalyAnnaiva sampadyate / na caitAvatA tasya yathArthatA upapadyate / api ca, bAdhAviraha eva bAdhAsadbhAvAvedakaH tadupalabdhatvena tatsadbhAvopalabdheH / 25 anyacca, bAdhAvirahaH kiM sarvapuruSApekSayA, Ahosvit pratipattrapekSayA ? tadyadi sarvapuruSApekSayA... tadvirahopya... [sa]rvajJAH syuH / bhavantu nAma sarve sarvajJAH ko doSaH ? asarvajJavyavahArAbhAvaprasaGgaH / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. nyAyasaMmatasma pratyakSalakSaNasya priikssaa| 3 atha pratipattrapekSayA bAdhAnutpAdaH-pratipatturbAdhakaM vijJAnaM notpadyate tena tadavyabhicAri; tadayuktam : pratipatturbAdhakajJAnA'nutpAde'pi dezAntaragamana-maraNAdinA mnnimriicyaadivipryyjnyaandrshnaat| athavA tadviparyayajJAnaM tathAvidhamevotpannaM svaprabhavasvabhAvAnupravezena yadbAdhakavijJAnotpAdapratibandhakRt tadva-5 zo'pi tathAbhUta eva pressttsmygjnyaanvt| ...evaM sati yaduktam" yatra ca duSTaM karaNaM yatra ca mithyeti pratyayaH sa eva asamIcInaH pratyayaH" [ zAbarabhA0 1 / 1 / 5] ityetdevaa'smiiciinm| __ atha pravRttisAmarthyena avyabhicAritAM vetsi: pravRttisAmarthya phalenA'bhisambandhaH, phalaM ca srakcandanavanitodakAdi, teSu10 satyaphalaniSpatteH teSu phalopacAraH taddehasambandhaH prvRttisaamrthym| pravRttiH kAyasthA kriyA tatsAmarthyam avyabhicAritAM gamayati / tatkim avagatam , anavagataM vA ? yadi nAvagatam : tad 'asti' iti kathaM vetsi ? athA'vagatam ; tavagataravyabhicAritA kathamavagamyata iti pUrvoktamanusarttavyam / 15 udakaprAptyA pUrvotpannodakavijJAnasya avyabhicAritA vyavasthApyate; kiM tatpratibhAtodakaprAptyA, Ahosvit tajjAtIyoda[ka]prAptyA, tavaMzajajalaprAptyA vA? tadyadi pratibhAtodakaprAptyA; tadayuktam ; pratibhAtodakasya avasthAnaM nopapadyate, jhaSamahiSaparivartanA'bhidhAtopajAtA'vaya-20 vakriyAnyAyena pratyastamayasaMbhavAt / atha tajjAtIyodakaprAptyA, evaM tarhi asatyodakajJAne'pi jAte kvacittoyamAsAdayanti pumAMsaH tadapyavitathaM syAt / atha taddezakAlasaMlagnamudakaM na prApayati mithyAjJAnam , samyagjJAnaM tu taddezakAlasaMlagnamudakaM prApayati tena tavyabhicArIti25 cet : yanna prApayati tad vyabhicAri tarhi mumUrSupadArthotpAdita Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMhe jJAnaM candrArkagrahanakSatratArakAdisaMvedanaM ca vyabhicAri praapnoti| na ca taddezakAlasaMlagnodakaprApakatvamasti, dezasyApi udakavad vinAzasaMbhavAt / . [$2. prasaGgAt jAtenirAkaraNam / ] 5 naca jAte: saMbhavo'sti / sa eva katham ? kathyatesA udakavyaktibhyo'bhinnA, bhinnA, bhinnA'bhinnA veti ? tadyadi tAdAtmyavyavasthitA; tadA iha tAsAM nAnAtvena tasyApi( tasyA api ) nAnAtvopapattiH, tadekatve ca sarvAsAmekatApattiH / ekatve ca niHsAmAnyatA tAdAtmyaviparyAso vaa| 10 atha arthAntarabhUtA; sA vyAvRttAkArA, anugatAkArAvA? tadyadi vyAvRttAkArA; na tasyAH sAmAnyarUpatvaM vyAvRttakasvabhAvatvAt toyAdivat / atha anusyUtarUpA; tatkim AtmarUpAnusyUtA, pararUpAnusyUtAvA? tadyadyAtmarUpAnusyUtA, tayuktam ; AtmanyanugamA'15bhAvAt / atha pararUpAnusyUtAH keyaM pararUpAnusyUtatA-kiM tattAdAtmyam , tatsamavAyo vA? tadyadi tAdAtmyam : saamaanytdvtorbhedprsnggH| __ atha pararUpasamavAyaH anusyUtAkAratA; tadyuktam ; sAmA20nyAdbhinnaH smvaayH| sAmAnyasya anugataM rUpamAlocayitumArabdhaM na tto'nysy| yadi ca udakajAtIyArthaprAptyA'vyabhicAritA pUrvoditodakavijJAnasya vyavasthApyate tadA udakajAtaMrgavAdAvapi saMbhavo'sti gavAdi prAptyA'vyabhica(cA)ritA udakavijJAnasya syAt / 25 atha udakatvasya gavAdAvabhAva iti cet / kim itaretarAbhAvaH, prAgabhAvaH, pradhvaMsAbhAvaH, atyantAbhAvo vA ? tacadItare Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. nyAyasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / tarAbhAvaH tadA udakAdAvapi samAnam udktvsyaa'bhaavprsnggH| udakarUpatA na udakatvastha, udakatvarUpatA ca nodaka...... atha prAgabhAvaH tadA udake'pi udksyaabhaavprsnggH| atha pradhvaMsAbhAvaH tadA udake'pi abhaavprsnggH| atha anyatrAsti; naikatra pratyastamitasya anyatra saMbhava upapadyate / 5 atha atyantAbhAvaH tadA udake'pi tsyaa'bhaavprsnggH| atha sambandhAbhAvAda gavAdAvudakatvAbhAva iti cet tatrApi kim itaretarAbhAvaH, pradhvaMsAbhAvaH, atyantAbhAvo veti pUrvavad vaktavyam / nimittAntarAbhAvAd gavAdAva(bu)dakatvAbhAva iti cet ; so'trApi smaanH| 10 na ca udakavyaktInAM nAnAtvamupapAdayituM pAryate / udakam anudakAkArAd udakAkAratayA vyAvatate, udakAkArAttu kathaM vyAvarttate ? kim udakAkAratayA, Ahosvid AkArAntareNa ? tadyAdakAkAratayA vyAvatate, tadA anyAsAmudakavyaktInAm anudakAkAratA prApnoti rasAderiva / atha anudakAkAratayA15 udakAkArAnnivartate; tato dahanAderiva anudktvprsnggH| atha udakAkArarUpatA'vizeSe'pi avAntaragaNikAkArabheda parikuptiriti cet satyam, avAntaragaNikAkAraH toyatAdAtmyavyavasthitaH, atAdAtmyavyavasthito vA? tadyadi tAdAtmyavyavasthitaH, tadA udakAkAratayA udakAntarAdbhidyate / evaM20 cAnyAsAmudakavyaktInAmanudakarUpatA prApnoti, pUrvoditameva duussnnm| ___ athAtAdAmyavyavasthitaH tarhi anudakatvaM rasAderiva / atha udakatvavyAvRtyA anudakAkArAd vyAvarttate; zRNvantu amI bAlalapitaM vipazcitaH! yAdakatvavyAvRttyA'nudakAdvyAvarttate25 toyam , udakatvaM ca udakA anudakAca kathaM vyAvarttate ? na jAtyantaraM vyaavrttkmsti| abhyupagame vA aniSThopaplavA'nubandhaH Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMhe syAt / tasmAt svanaivarUpeNa itaretarAtmanA vyAvarttate na jAtyAdinA vyAvarttate, jAtyAderavyAvRttiprasaGgAt / tasmAt sthitametat nodakavyaktInAM nAnAtvopapattiH tadanupapattau nodakatvaM nAma sAmAnyamasti svatvavat / 5 ito'pi na vidyate sAmAnyam , nityasya sato vijnyaanjnktvaayogaat| tadevakatham ? vyutpAdyate-vijJAnajanakAvasthAyAM yadeva svarUpa(paM) sAmAnyAtmakaM zaktimacchaktirUpaM ca kArakAntarAnapekSayA'janakAvasthAyAM tadeva rUpam , ataH pUrvamapi kaaryotpaadprsnggH| anutpAde vA prAge(gi)va idAnImapi [na] 10jnyet| atha kArakAntaramapekSya utpAdayati kAryam , kiM tena kArakAntareNa tasya kriyate kArakatvam , jJApyate vA? tad vyu( tad yadyu )tpAdyate; susthitaM nityatvam ! uta jJAyate; siddhaM tarhi kArakatvam , tadabhAve'pi vidymaansyaa'vdyotnaat| bhavatu nAma kArakatvaM ko doSa: ? kaaryotpttiprsnggH| atha kArakatve'pi 15kArya na janayet ; aho rAjAjJA garIyasI naiyAyikapazoH ! ito'pi nAsti sAmAnyam : tadupapAdakamAnavyatirekAt / nanu asti pramANam-'anayoH sAdRzyam eSAM sArUpyam tena sadRzoyam 'aso vA tena sadRzaH' ityAdijJAnaM sAmAnyasattAvabodhaka(ka) apratipannasAmAnyasya nopapadyate / asti tvidaM 20 vijJAnaM bAdhAvikalaM jAtitanuvyavasthApakam ; tadetadayuktam : kiM nimittabhUtena tena evaMvidhaM jJAnamutpAdyate, karmatApannena vA? tadyadi nimittabhUtena utpAdyate tadA na sAmAnyaM kalpanIyam , asAmAnyAtmakameva nimittamitthambhUtasAmAnyajJAnotpAdanAya, alaM saamaanyklpnyaa| atha karmatApanena utpAdyate: tadasata; naivA'25vabhAti vijJAne sAmAnyaM dhRttairaviparyAsitasaMvidAm / nanu sAhazyamavabhAti: satyam, avabhAti, nApahUyate api tu-dravyaguNakamAtmakaM sat pAcakAdibhedeSu-yathA eSAM pAcakatvam, ete pAcakAH, Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. nyAyasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / tatpAcakasadRzo'yam, asau anena sadRza iti vizeSAdAvapi draSTavyam / atrApi sAmAnyaparijJaptiriti cetH naH sUtravyAghAtAt"sAmAnyavizeSeSu sAmAnyavizeSA'bhAvAt tata eva jJAnam" [ vaize. 8 / 1 / 5 ], aniSThA ca vizeSeSu sAmAnye parikalpyamAne sati sandehaH, sati sandehe teSu vizeSAntaraM parikalpanIyam, 5 punaH sAmAnyam ityaniSThA ityalam asahA'bhinivezena / 7 atha bhinnAbhinnaM sAmAnyaM bhavadbhiH pratipAdyate - AkArabhedena vyaktibhya upalabhyate ityarthAntaram, dezabhedena tu naiva upalabhyate ityavyatirikte ( ktaM ); tadetanmahAsubhASitam, na dezabhedenaiva vastUnAM bhedaH api tu AkAra bhedenaiva bhAvA bhedamupa-10 yAnti / yathA ca AkAra bhedo nAsti tathA'nantarameva niveditam / [ $ 3. prasaGgAt samavAyasya nirasanam ] sAmAnyaM samavAyavRttyA vyaktiSu varttate iti / na cAsau vidyate / samavAyo hi-vyAvRttaikasvabhAvaH, anugataikasvabhAvo vA ? tadyadi vyAvRttaikasvabhAvaH, kasyAsau samavAyaH, sarvato vyAvRtte: 15 nIlAdivat / atha anugataikasvabhAvaH sAmAnyam tarhi, na samavAyaH, nityasya sato'nekatravRttergotvAdivat, upapAdakapramANAbhAvAcca / nanu pratyakSabuddhyavaseyo'sau; tadayuktam; kiM sambandhabuddhyA'dhyavasIyate, Ahosvid ihabuDyA, samavAyabuDayA vA ucyate ? | 20 tadyadi sambandhabuddhyA; ko'yaM sambandhaH ? kiM sambandhajAtiyuktaH sambandhaH, Ahosvid anekopAdAnajanitaH, anekAzrito vA, sambandhabuddhivizeSo vA, sambandhabuddhyutpAdako vA, sambaddhA(ndhA) kAro vA ? tadyadi sambandhajAtiyuktaste sambandhaH so'nupapannaH samavAyA'sambandhatvaprasaGgaH / atha anekopAdAnajanita: 2 sambandhaH; tadA kumbhAderapi sambandhatvaprasaGgaH / atha anekAzritaH 25 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasyopaSlabasiMhe. sambandhaH tadA ghaTajAtyAdeH sambandhatvaM prsjyte| atha sambandhabuddhayutpAdakaste sambandha: ucyate; tadA locanAderapi sambandhatvaprasaGgaH / atha sambandhabuddhayavaseyaH sambandho'bhidhIyate; tadA kauleyakakarikumArAdiSvapi sambandhazabdavyutpAdane smbndhtv5prsnggH| sambandhetarayoH ekavijJAnaviSayatve itarasya sambandharUpatA prAsA / atha sambandhAkAraH sambandhaH; sNyogaa'bhedprsnggH| avAntaragaNikAkArastu yathA na bhedakaH tathA purastAduktameva duussnnm| __ atha 'iha tantuSu paTaH' iti ihabuddhayA'dhyavasIyate; na; iha10buddharadhikaraNasaMvidrUpatvAt / na cAsminnA( nacAnyasminnA )kArepratIyamAne anyat parikalpayituM nyAyyam , atiprasaGgAt / atha samavAyavuddhyA''tmasAtkriyate; sopyanupapanna eva, samavAyabuddheranupapatteH, 'ayaM tantuH, ayaM paTA, ayamanayoH samavAyaH' iti na jAtu jAnate jnaaH| ____ atha anumAnena anumIyate; he anumAne-dRSTam , sAmAnyato 15dRSTaM ca / na dRSTam: pratyakSavyatirekAt / sAmAnyato dRSTamapi nAsti; tatprabhavakAryA'nupalabdheH / nanvihabuddhireva samavAyajJApikA-'iha tantuSu paTaH iti pratyayaH sambandhanimittaH, abAdhita-ihapratyayatvAt , 'iha kuNDe dadhi iti prtyyvt| kimanena anumIyate-kiM nimittamAtram, uta sambandhaH? 20yadi nimittamAtram , tataH siddhasAdhyatayA saMbodhayitavyaH / atha sambandhaH; saMyogaH, samavAyo vA ? saMyogAnumAne upagamahAniH / samavAyAnumAne smbndhvytirekH| na cAnyasya sambandhe anyasyagamakatvam , atiprsnggaat| na jAtu devadattanayanakuTasambandhe yajJadattendriyaM rUpAdikamartha karaNatvasAmyAt prakAzayad dRSTam / evaM 25sati sAmAnyasamavAyavirahe kathaM dravyAdi vyavasthA iti cintyte| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. nyAyasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / atha tat satya(atha tadvaMzaja)jalaprAptyA avyabhicAritA jJAyate; tadayuktam / antyAvayavidravyANAM jnktvvytirekaat| na ca udakavyaktInAM nAnAtvamasti, yathA ca na vidyate tathA niveditaM purstaat| kizca, pravRttisAmarthyena avyabhicAritA pUrvoditajJAnasya jJApyate-kiM liGgabhUtena, Aho adhyakSAtmakena ? tadyadi liGgabhUtena; tayuktam ; tena sAkaM smbndhaanvgtH| avagatau vA'laM pravRttisAmarthena / atha adhyakSAtmakena; tayuktam ; pUrvoditapratyastamitena sAkaM sannikarSA'bhAvAt / tadviSayavijJAnaM na pratyakSaphalaM nirAlampanatvAt keshonnddukaadisNvednvt|n vijJA-10 nasyAbhAvo'vabhAti, na bhAvaH tdbhaavaat| avidyamAnasya viSayArtho vaktavyaH - kim AkArApakatvena vA, mahattvAdidharmopetatvena vA, sattAmAtreNa vA, sahotpAdena vA? sarvasya pratyastamitatvAt kathamasau viSayaH? tadviSayatve kezoNDukAdivijJAnasyeva mithyAtve bIjamanveSaNIyam / AtmasattA-15 mAtreNa mithyAtve sarvasya mithyAtvamApadyate tataH tattvopaplava: syaat| atha anyathA'vyabhicAritvaM gRhyate-AtmAntaHkaraNasambandhena utpannaM vijJAnam avyabhicAritAviziSTaM pradyotyate; tadayuktam / tadavyabhicAritvaM taddharmo vA, tatsvarUpaM vA? tadyadi20 tadharma:-sa nityaH, anityo vA? yadi nityaH ; tadA jAtidoSeNApopodi(NApodi)to veditavyaH / ____ athA'nityaH-sa pUrvotpannaH, saha, pazcAdvA jAtaH ? tadyadi pUrvotpannaH; tadA kasyAsau dharma: ? na hi dharmiNamantareNa dharmoM bhavitumarhati, sarvato vyAvRttarUpatvAt kaH kasyeti vaktavyam / 25 atha sahotpannaH; kastayoH sambandha iti vaktavyam / tAdA 2ta. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMha myatadutpattisamavAyasambandhAbhAve sati SaSThyoM vaktavyaH 'tasya avyabhicAritvam ' iti / atha pRSThotpannastarhi pUrva vyabhicAritA vijJAnasya prApnoti / na ca AdhyAtmiko'vyabhicArirUpo dharmosti sukhAdivyatiriktaH, tatpratItyasaMbhavena 5svymnbhyupgmaat| yadi ca avyabhicArAdayo dharmA arthAntarabhUtAH abhyupagamdhante tairavacchinnaM vijJAnaM sAmagrathA avasthApakamukSuSyate; taccAnupapannam : pratyekamanekavizeSaNAvacchinnavijJAnapratipattikAlAvasthAnAyogAt, jJApyajJApakayorabhAve kartRmAtraprabandhi jJAnaM syAt / 10 atha tatsvarUpamavyabhicAritvam-tatkiM svasattAmAtrA'nu rodhena, arthAntarasattAnurodhena vA ? tadyadi jJAnasattAmAtrataivA'vyabhicAritvamucyate, tadA kezoNDukasaMvido'pi avyabhicAritA syAt / naca jJAnasattAmAtrAnurodhena jJAnaM vyabhicAryavyabhicAri vA udgIyate / 15 atha arthAntarasattAnurodhena avyabhicAritvam-kim anupakArakA'rthAntarasattAnurodhena, Ahosvid upakArakA'rthAntarasattAnurodhena ? tadyadi tAvad anupakArakA'rthAntarasattAnurodhena, tadA kezoNDuka-indudayasaMvidopyavyabhicAritAprasaGgaH / atha upakArakA'rthAntarasattAnurodhena avyabhicAritA-kiM 20pratIyamAnA'rthAntaropakArakasattAnurodhena, tadviparItArthAntaropakArakasattAnurodhena vA ? tadyadi pUrvapakSAbhyupagamaH, tadA atItA'nAgatAnumAnavijJAnasya yogipratyakSasya ca codanAvacanajanitavijJAnasya vA'vyAbhicAritA na bhavet tadvagatopakArakArthAbhAvAt , bhAve vA vitAnakriyAlopaprasaGgaH / atha uttaro 25mataH; tadA kezoNDuka-induvyasaMvido'vyabhicAritvaM prasajyate ityshiitm| * -- vitAna ' ' kriyA' anayormadhye akhileti chinnaM vartate / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. nyAyasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / kiJca, tadvijJAnam avyabhicAryavagataM sAmagrayA jJApakam , anavagataM vA ? yadyavagatam ; tasyAvagati: AtmasaMvidrUpA vA, jJAnAntaravedyA vA ? tadyadyAtmasaMvedanarUpAvagatiH; tadyuktam / da( sva )yamanabhyupagamAt / abhyupagame vA upagamavirodhaH / atha jJAnAntara thedyaM vetsiA vijJAnayorbhede biijmnvessttvym| 5 jJAnamajJAnAkArAt jJAnAtmatayA vyAvarttate jJAnAntarAttu kathaM vyAvarttate? -kiM jJAnAtmatayA vyAvarttate Ahosvid AkArAntareNa ? tadyadi jJAnAtmatayA vyAvarttate; tadA anyasya jJAnAtmatA nivartate toyAderyathA / atha AkArAntareNa; AkArAntarasvIkaraNe jJAnAkAravirahaH10 syAt AkArayostAdAtmyA'yogAt / tAdAtmye vA ekaM tadvastu jJAtaM( naM) ajJAtaM(naM) vA? yadi jJAtaM(nam); na tarhi AkArAntareNa vyAvarttate kintu jJAnAtmatayaiva, anyasya ajnyaanaatmktvprsnggH| atha ajJAtaM(na); siddha naH samIhitam / atha jJAnatvaM vyAvarttakam , tatkena vyAvarttate iti pUrvoktamanusatavyam / vijJA-15 nAntaravedyamapi na saMbhavati / atha na vedyate; tadastIti kathaM punarvetsi ? anenaiva varmanA satyetaravijJAnayovibhAgAbhAvo'bhyupagantavyaH / ato'vyabhicAripadamapArthakam / [$4. prakArAntareNa avyabhicAripadasya nirAsaH / ] 20 itogyapArthakam-indriyArthasannikarSapadena apodi(hi)tsvaat| nahi kezoNDukavijJAnasya nynaarthsnnikrssodbhuutirsti| nanvasti marIcyudakavijJAnasya, tadapanodAya anyabhicAripadam / tannA yata udakaM pratibhAti, na ca tena saha smbndho'sti| vidyamAnena sAkaM sambadhyate naa'vidymaanen| tatsambandhe vA, na tadviSayo-25 (ye) mithyAtvamihopapadyate satyodakasaMvedanavat / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 tattvopaplavasiMhe nanu yadyapi pratIyamAnodakena saha sambandho nAsti cakSuSaH, tathApApyA(thApyA )lambya marIcinicayena sArka sambandho'sti, tasyaiva AlambanatvAt taddezaM prati pravRtteH, ata eva mithyAtvam, anyadAlambanam anyaca prtibhaati| 5 5. prasaGgAdAlambanapadArthasya parIkSaNam / ] ko'yamAlambanArtho nAma yenedamughuSyate- anyadAlambanaM cAnyat pratibhAtIti ?-kiM vijJAnajanakatvam, AkArArpakatvam, vijJAnAdhikaraNatvam , vijJAnAvabhAsitatA vA? tadyadi vijJAnajanakatvamAlambanArthaH; tadA nayanAlokAderapi AlambanatvaM 10prsjyte| atha AkArArpakatvamAlambanatvam / tadyuktam , naiyAyikasamaye'nabhyupagamAt / yathA ca viSayAkAro vijJAne na yujyate tathopariSTAt pratipAdayiSyAmaH / atha vijJAnAdhikaraNatvamAlambanatvam , [naH] na marIcicakrotkalitamudIyate jJAnam api tu aatmsmvetmaatmaanmaasaadyte| atha vijJAnAvabhAsi15tatA Alambanatvam / tadA udakavijJAne udakaM pratIyate na mriicyH| atha udakAkAratayA marIcaya eva pratIyante; sa udakAkAro marIcibhyo vyatirikto'vyatirikto vA ? tadyadyavyatiriktaH sa tAttviko'tAtviko vA ? yadi tAtvikaH kathaM tadavagatermi20thyAtvam ? athA'tAtvikaH; tadA marIcInAmapi atAttvikatvaM prsjyte| atAttvikodakatAdAtmye sati tdudkjnyaanmtthym| kimuktaM bhavati ? marIcivijJAnamatathyam / ekasmiMzcodakAkAre pratIyamAne kena etadAkhyAtam-marIcayaH pratibhAnti devAnApriyasya ! 25 atha arthAntarabhUtaH; tarhi na vaktavyam - marIcaya udakAkAratayA pratIyante udakAkArAntaritA marIcayaH / atha kezoNDukavijJAne kimavabhAti? kimAlambate ? kezoNDukasyaiva AlambanatvaM Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. nyAyasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / 13 pratIyamAnatvaM ca tathA udakasyaiva AlambanatvaM pratIyamAnatvaM ca, nAlambanAntaraM parikalpyam / na codakajJAnasya pratIyamAnodakA'nyAlamba(na)tvena mithyAtvam api tu abhAvAt tAttvikatvena, anyathA kezoNDukasaMvido'pi mithyAtvaM na prApnoti, anyAlambanavyatirekAt / 5 yadapyuktam-marIcidezaM prati gamanAt marIcInAmAlambanatvam / yadyevaM dezasthApi AlambanatvamanayA rItyA upapadyate / naca avabhAtodakabhinnArthasannikarSajatvam udakavijJAnasya upapadyate, satyodakajJAne'dRSTatvAt, anyathA anumeyadahanajJAnasyApi indriyArthasannikarSajatvamApanIpadyeta AtmamanaHsannikarSa-10 jatvAt / atha pratIyamAnadahanena saha manaso nAsti sambandhaH; tadihApi pratIyamAnena ambhasA saha nAsti sambandhaH ckssussH| tasmAdayabhicAripadaM na yuktam indriyaarthsnnikrsspdenaapodittvaat| [$ 6. puna: prakArAntareNa avyabhicAripadasyApAkaraNam / ] 15 itopyanupapannam , apoyajJAnA'saMbhavAt / atha marIcyudakavijJAnAya( pa )nirnI(nI)SayA upAdIyate; tatkathamapanIyate ? avidyamAnodakaviSayatvAt / yadyavidyamAna(naM); ko'yaM viSayArthaH ? pUrvoditamanusaraNIyam / yadi tatrodakaM pratibhAti kathaM nAsti ? satyam , pratibhAti, kintu atathyaM pratibhAti / 20 atathyatA kA?-kiM pratIyamAnasyA'bhAvaH , uta pratIyamAna eva abhAvaH ? tadyadi pratIyamAnasya abhAvaH-sa kiM tadaiva, Ahosvit kAlAntareNa ? yadi tadaiva; sa kimva(kimava)gataH, anavagato vA ? yadyavagataH; sa kenAvagamyate kimudakavijJAnena, jJAnAntareNa vA ? tadyAdakajJAnena; tanna; tasya udkvissytvaat|25 tadviSayatve vA na tarhi 'udakajJAnaM bhrAntam / ityupapadyate abhAva Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMhe viSayasya paramArthasattvAt / naca udakAkArAvagAhini vijJAne toyavinivRttayo'vabhAnti atiprsnggaat| atha jJAnAntareNa; na; jJAnayogapadyAsambhavAt / yadi ca abhAvajJAnena abhAvavyavasthA kriyate bhAvajJAnena 5ca bhAvavyavasthA, tadA udakasya bhAvAbhAvI ekakAlau syaataam| atha bhAvajJAnaM bhAvavyavasthAM na karoti abhAvajJAnaM ca abhAvavyavasthAM karoti / aho rAjAjJA naiyAyikapazoH / yadi ca bhAvajJAnaM bhAvavyavasthAM na karoti tadA sarvabhAveSu anaashvaasprsnggH| tatprasaktI amAvasyApyanavasthitiH, tadanavasthitau ca 10tattvopaplavaH syAt / athA'navagataH so'stIti kathaM punarvetsi? atha kAlAntare; tadA na kizcid bAdhyate satyodakasyApi kaalaantr'bhaavopptte| __ atha pratIyamAna eva abhAvaH kathaM tadviSayajJAnasya mithyAtvamupapadyate pratIyamAnasyaiva abhAvasyopapatteH ? naca bhAvAkAre 15pratIyamAne abhAvakalpanA nyAyyA atiprasaGgAt , anyathA rUpAdau pratIyamAne rasAdikalpanA kartavyA / na ca kriyate, tathehApi udakaM pratIyate / nanu pratIyate kintu atathyam / yadyevam udakaprapaJco'yaM dIrghodakaM madhurodakamiti yathA / nanvatra sarvAsu avasthAsu udakaM pratIyate tena tAsu ambhaH prklpyte| yadyevaM 20tadihApi avasthAdayapi udakaM pratIyate satyodakamasatyodakaM c| satyodakajJAne satyodakamavabhAti nA'satyodakamanudakaM vA / tathA asatyodakajJAne'satyodakaM pratibhAti na satyodakamanudakaM vA, svaviSayaparyavasAyinyo hi vuddhayaH ||ch|| __ atha bAdhyamAnatvena mithyAtvamiti cet ; kiM bAdhyate-arthaH, 25jJAnam , ubhayaM vA ? yadyarthasya bAdhA; sa kena bAdhyate ? kiM svayameva AtmAnaM bAdhate, Aho arthAntareNa, jJAnena vA ? yadi Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. nyAyasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / 15 svayameva AtmAnaM bAdhate; tadA vAdhA tena kriyate, jJApyate vA? yadi kriyate; avyatiriktA, vyatiriktA vA ? yadyavyatiriktA; tadA bAdhA kriyate iti AtmA anenotpaadyte| tacca na jAghaTIti svAtmani kriyAvirodhAt / atha vyatiriktA kriyate; tathApi vidyamAnasya kartRtvaM na prtiiymaansthaa'plaapH| 5 atha bAdhA jJApyate; sApyabhinnA, bhinnA vA ? yadyabhinnA; tadA bAdhA tena jJApyate / kimuktaM bhavati? udakaM jJApyate / atha bhinnA; tadA vidyamAnasya jJApakatvaM siddhaM pratIyamAnasya cA'stitvam / atha arthAntareNa bAdhyate; tathApi vidyamAnayorbAdhyabAdhaka-10 bhAvo bhUpAlayoriva, nacaikasya bAdhyabAdhakabhAva upapadyate / bAdhApi tena pratIyamAnasya-kiM kriyate, jJApyate vA ? yadi kriyate; avyatiriktA, vyatiriktA vA ? yadyavyatiriktA; tadA avyatiriktA bAdhA utpaadyte| kimuktaM bhavet ? udkmutpaadyte| tadutpAdane ca tatsaMvido'mithyAtvam / atha vyatiriktotpAdyate;15 tathApi toyasambandhitayopalavdherambhasa upapattirna jAtu devadattasyA'sattve tnnynvyvhaarsiddhiH| atha jJApyate tadA sA'nyatiriktA, vyatiriktA vA ? yadyavyatiriktA jJApyate; tadA bAdhA tena jnyaapyte| kimuktaM bhavati? udakaM jnyaapyte| atha vyatiriktA satI jJApyate; tathApyudakasyeyaM bAdheti anyatantratayA pratibhAsanAt20 nAtyantAbhAvopapattiH / tasmAdarthAntareNApi na baadhoppttiH| atha jJAnena bAdhyate; kiM tadviSayeNa, anyaviSayaNa, nirviSayeNa vA ? yadi tadviSayeNa; tadA tat svarUpaM vidhatte na tu viparyAsayati tadAkAraparyavasitarUpatvAt / atha anyaviSayaM bAdhakam / tadapi na yujyate, yad yadviSayaM tattasyaiva sattAM vidhatte natvanyasya25 vidhAyaka pratiSedhakaM vA / svaviSayaparyavasAyinyo hi buddhyH| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvopaplavasiMhe atha nirviSayeNa bAdhyate; na kizcid vidadhAti pratiSedhati vA nirviSayatvAdeva / atha jJAnaM bAdhyate; tasyApi vAdhA kA?- kiM svarUpavyAvRttirUpA, svarUpApahnavarUpA vA, viSayApahAralakSaNA vA? tadyadi svarUpa 5vyAvRttirUpA bAdhA, tadA sarva bAdhitaM syAt vijJAnasya vijJAnAntareNa nirva( nivartyamAnatvAt / atha svarUpApahavarUpaM(pA); tayuktam : mithyodakavijJAnasyApi anubhUyamAnatvAt / atha viSayApahAralakSaNA bAdhA ucyate; sApi na yuktaa| yathA ca viSayApahAro na zakyate kattuM tathA'nantarameva niveditam / 10 yadi na bAdhyate kimityasau arthakriyAM na karoti bhAvaH? keyam arthakriyA yA tena na sampAdyate puMsAm-kiM vijJAnarUpA, pravRttirUpA,prAptirUpA, sukhaduHkhotpAbhogarUpA vA ? tadyadi vijJAnalakSaNAM na karoti; tayuktam / vijJAnalakSaNAmarthakriyAM karotyeva toyam / atha pravRttirUpAM na karoti; tayuktam ; pravRttirhi 15puruSecchAnuvidhAyinI nArthasvarUpabhAvAbhAvAvanugamayati / puruSo hi kAmataH pravartate vA na vA, nayetAvatA tadabhAvasiddhiH / atha prAptirUpAm arthakriyAM na karoti tenA'sattvam tadapyayuktam; . candrArkagrahanakSatratArakAdeH prAptyabhAve'pi sattvasaMbhavAt / atha sukhaduHkharUpAmarthakriyAM na karoti-kiM darzanajaM sukhaM na karoti 20Aho dehasambandhajam ? tadyadi darzanajaM na karoti tadayuktam ; karotyeva / atha dehasambandhajaM na karoti; tadA candrArkagrahanakSatrAdau vyabhicAraH teSAM dehasambandhajasukhajanakatvaM nAsti, atha ca sattvam / na ca arthakriyA'kartRtvena vastUnAmasatvaM svahetoreva vijJAnajananamAtrasyotpatteH, sahakArivirahAdvA na kroti| 25 kiJca, arthakriyAM na karoti-kimekasya pratipattuH, sarvapratipatRNAM vA ? tayadi ekasya pratipatturarthakriyAM na karoti Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. nyAyasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / 17 tenA'sattvam / tadA candrArkagrahanakSatratArakAdau vyabhicAraH mumUvarthe ca / atha sarvapratipattRNAmarthakriyAM na karoti tenA'sattvam / evaM tarhi sarvabhAvAnAmasattvaprasaGgaH / nahi sarva bhAvAH sarvapuruSArthahetavaH / na ca sarvaSuruSArthakriyAvihInametad ityavagantuM pAryate arvaagvidaa| tasmAt sthitametad avyabhicAripadamA narthakam / [$7. bhramasya smRtitvaM svIkurvatAM prAbhAkarANAM matasya vikalpya nirasanam / anye tu marIcyudakavijJAnasya smRtitvaM pratipadyante / bhrAntirUpatAm / tasya kathaM smRtitvam-kimudakagRhItitvena, gRhItodakagRhItitvena vA, udakagrahaNAnantarakAlabhAvitvena vA, nirviSayatvena vA, 'yamahamadrAkSam ' ityanenA''kAreNa upajAyamAnatvena vA? tadyadi udakagRhItitvena; tadA sarvodakavijJAnAnAM smRtitvprsnggH| atha gRhItodakagRhItitvena smRtitvam / tadA''dyasyApita gRhItodakagRhItitve smRtitvaM prasajyate, gRhItodakagrAhitvAvizeSAt / Adyasya gRhItodakagrAhitvaM nAsti; tadAnIM bhinnaviSayatvam , bhinnaviSayatve ca dvitIyasyApi gRhItagrAhitvaM vihiiyte| atha ekaviSayatvam : AyAtaM tarhi prathamasyApi gRhItagrAhitvam , aviziSTArthagRhItirUpatvAt, prathamottaravijJAnavat / yathA ekanIlasvalakSaNagrAhakayugapadutpannAnekavijJAnAt nIlajJAnarUpatA na bhidyate tathehApi / tathA, dhArAvAhivijJAnAnAM smRtirUpatA prApnoti / tathA, pratyabhijJAnasya ca gRhItagrAhitvena smRtitvaM prsjyte| atha pratyabhijJAnasya gRhItArthanAhitvaM na vidyate; tadA pratyabhijJAnatvaM nivarttate, nayAcaM darzanaM sa2 evAyam' ityupjaayte| tathA, AnumAnikamapi vijJAna(naM) gRhItArthagrAhitvena smRtitvmaapdyte| 3 ta. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvopaplavasiMhe .. atha udakagrahaNottarakAlabhAvitvena smRtitvam / tadA saMskArasya smaraNarUpatA prApnoti, udakagrahaNottarakAlabhAvitvena, rasasaMvedanasya ca / / atha nirviSayatvena smRtirUpatA ucyate; tayuktam ; pUrvo5ditAnubhavAveditArthAkArAvedakatvena udIyamAnAyAH kathaM nirviSayatvam ? atha pUrvAnubhUtArthapratyastamaye sati samAnakAlArthAbhAvAnirviSayatA; tadA codanAjanitavijJAnasya nirviSayatvena smRtitvamApanIpadyate, karttavyatArUpArthasya tdaa'bhaavaat| bhAve vA karttavyarUpatA nopapadyate / tadanupapattau saptatantukriyAyA 10vilopprsnggH| yadi ca nirviSayatvena smRtitvam ; tadA vidyamAnaghaTa-jAtyAdeH smaraNasyAsmRtitvaprasaGgaH / ___atha ' adrAkSam ' ityanenAkAreNopajAyamAnatvena smRtitvam ; tayuktam ; 'ihodakam' ityanenAkAreNopajAyamAnAyAH katham 'adrAkSam' ityevaMrUpatopapadyate ? atha vipramuSita]tA 15anayA bhaGgyA upajAyate / [$ 8. prasaGgAt viprmosspriikssaa|] ko'yaM vipramoSo nAma ? kimanubhavAkArasvIkaraNam , smaraNAkAramadhvaMso vA, apUrvArthagRhItitvaM vA, indriyArthasannikarSajatvaM vA, indriyArthA'sannikarSajatvaM vA ? tadyadi anubhavAkAra20svIkaraNam ; tadA smRtirUpatA nopapadyate / atha smRtirUpatA; tadA'nubhavAkArasvIkaraNaM nopapadyate, smRtyanubhavAkArayoH itretrprihaarsthitilkssnntvaat| atha smaraNAkArapradhvaMsaH tadyuktam vijJAnasya svayaM smRtitvenAbhyupagamAt / pradhvaMso hi avijJAnAtmakaH kathaM smRtirUpatAM vidhatte ? atha apUrvArthaviSayaga(0rthaya)hI25titvaM smRtipramoSa ucyate; tadA atyantA'nanubhUtakanakapanasAdisaMvittInAM smRtiviprmosstvmaapdyte| atha indriyArthasannikarSajatvaM smRtivipramoSa ucyate; tadA saMvittInA(nA) smRtivipra Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. nyAyasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / 19 mosstvprsnggH| atha indriyAsannikarSajatvaM smRtivipramoSa ucyate; tadA codanAjanitavijJAnasya anumAnopamAnavijJAnasya ca smRtivipramoSatvamApadyate / tasmAd yathA yathA vicAryate smRtivipramoSaH tathA tathA nyAyaM na viSahata iti / tasmAt marIcyudakavijJAnasya na smRtivipramoSarUpatA api tu viparIta- 5 khyAtitvaM samyagjJAnatvaM vaa| [$9. vyavasAyAtmakapadasya samAlocanam / ] tathA, vyavasAyAtmakapadamapi nopAdeyamaprame(mapane)yAbhAvAt / nanu sthANvAdike'rthe indriyArthasannikarSAt sAmAnyamAtradarzanAt vizeSAnupalabdhau sandehajJAnamupajAyate tadapanIyate; tasmin sandehajJAne jAte kiMcit pratibhAti Aho na10 pratibhAti ? tadyadi pratibhAti; sa kiM dharmI, dharmo vA ? tadyadi dharmI pratibhAti; sa tAttvikaH, atAttviko vA? yadi tAttvikA; nApaneyatA tdvissyvijnyaansy| atha atAtvikaH; tadA avyabhicAripadena apanItatvAt na vyavasAyAtmakapadamupAdeyam / ____atha dharmaH pratibhAtiH sa sthANutvalakSaNaH, puruSatvalakSaNaH,15 ubhayaM vA? tadyadi sthANutvalakSaNo dharmaH pratibhAti; sa tAttviko'tAttviko vA ? yadi tAttvikaH kathaM tadbuddheH sandeharUpatA, tAsvikArthagRhItirUpatvena satyodakasaMvedanavat ? atha atAttvikA tadA avyabhicAripadena apoditatvAt na vyavasAyAtmakapadamupAdeyam / atha puruSatvalakSaNo dharmaH pratibhAti; asAvapi20 tAttviko'tAtviko vA ? yadi tAttvikaH kathaM tadduhe: sandeharUpatA ? atha atAttvikaH tadA avyabhicAripadena apodi. tatvAt vyavasAyotmakapadaM na saadhiiyH| atha ubhayaM pratibhAti; tadA ubhayostAttvikatvam , atAttvikatvaM vA, atha ekasya tAtvikatvam, anyasya atAttvikatvam ?25 tadyadi ubhayostAttvikatvam tadA tadvijJAnasya tAttvikatvameva, na Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 tattvopaplavasiMhe sandehAtmatA / atha ubhAvapyatAttviko; tadA tadvijJAnasya viparyayarUpatA, na sandehAtmatA / atha ekasya tAttvikatvamanyasyA'-' tAttvikatvam ; tadA tadeva jJAnaM vyabhicAri tadevA'vyabhicAriatAttvikArthagRhItirUpatvAd vyabhicAri, tAttvikArthagRhIti5rUpatvAvyabhicAri / etena dvicandrajJAnamudAditam / tatra hi dravyAkAraH pratibhAti na gunnaakaarH| atha sandigdhArthAkArapratibhAsi sandehajJAnamiti cet ; sa sandigdho'rtho vidyate vA na vA ? tadyadi vidyate; kathaM tatsaMvedanasya sandeharUpatA abAdhitArthagRhItirUpatvAt satyodaka10saMvedanavat ? atha na vidyate; tadA'vyabhicAripadena apoditatvAt vyavasAyAtmakapadamapArthakam / atha na kiMcidapi pratibhAti; na tarhi tasya indriyArthasannikarSajasvim], bhrAntodakavijJAnavat / tasmAd vyavasAyAtmakapadamapi anupAdeyam / [$10. avyapadezyapadasyAsAdhutve lkssnnsaargrnthsyollekhH|] 15 avyapadezyapadaM ca yathA na sAdhIyaH tathA lakSaNasAre draSTavyam // cha / [11. indriyArthasannikotpannapadasya smiikssaa|] tathA, indriyArthasannikarSajatvamapi nopapadyate tdgtybhaavaat| indriyArthasannikarSoM hi vyavahitArthAnupalabdhiliGgo vA, A[varaNaliGgo vA ], tadutpAditaghaTAdijJAnAvaseyo vA ? tadyadi 20vyavahitArthAnupalabdhiliGgaH tadayuktam: tena saha sambandhA'nupapatteH , tadbhAvepyanupalambhasadbhAvadarzanAt / yadabhAve'pi yasya sadbhAvaH sa kathaM tatsadbhAvAvedakaH? atha AvaraNaliGgaH tadayuktam / tena saha saMmatiga(saMga)terabhAvAt , tadbhAve'pi sadbhAvadarzanAt , tadbhAve vA AvaraNA25narthajya(kyAm / tadbhAve tadgatiH katham ? Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. nyAyasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / atha tadbhavakumbhAdijJAnena avagamyate; tayuktam / tadanavagatau tdudbhvtvsyaanvgtH| pizAcaparamANumahezvarakalpo'sau sannikarSaH / kathaM tadAyattatA vedyate jJAne? kathaM ca tad indriyArthasannikarSamAvedayati jJAnam-kiM vijJAnAkAratayA, Aho kAryAkAratayA, indriyArthasannikarSajanyAkAratayA vA? 5 tadyadi jJAnasvabhAvatayA; tayuktam / tadabhAve'pi jJAnAkArasya saMbhava upamAnAdijJAne / atha kAryAtmatayA gamayati tadapyayuktam ; upamAnAnumAnajJAna-marIcinIlajalAdau tasya sdbhaavopptteH| yo yena vinA bhavati sa kathaM tasya jJApako nAma? anyathA sattvAderapi gamakatvaM syAt / ____10 __ atha indriyArthasannikarSajanyAkAratayA saMza(sa)cayatIti cet : asau indriyArthasannikarSajanyAkAraH jJAnAkArAvyatiriktaH, vyatirikto vA ? yadyavyatiriktaH / tadA jJAnAtmatAmAtram, nA''kArAtireko'nyosti vibhAvyamAno'numAnAdijJAneSu ythaa| AkArAntarAtireke vA jJAnarUpatA hiiyte| atha15 vyatiriktaH tasyaiva tarhi gamakatvaM na jJAnAkArastha / tasyApyagamakatvaM tavedanAt / kiJca, tadutpannam indriyArthasannikarSAd vijJAnaM svarUpeNAvagAhanIyam, tato vyAptismaraNam, tadanu parAmarzajJAnam, tato'numeyAvagatiriti / na ca etAvantaM kAlaM vijJAnaM sthitipadaM20 badhnAti, AzubhAvitvena pratyastamitatvAt / atha buDayArUDhena dharmadharminyAyena parikalpyate anumAnam ; tadA avAstavaM prApnoti sugatAnumAnavat // ch|| [6 12. indriyajanyatvasya pratyakSe'saMbhavaprakaTanam / ] tathA, indriyotpAdyatvamapi nopapadyate, indriyotpAdyatvAtirekAnavagateH / vijJAnaM svabhAvatayaiva vedyate, nAkArAntareNa,25 tajjJaptI vA jnyaanaakaarvirhprsnggH| naca jJAnam indriyasambaddhaM . Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMhe dRSTaM yena tad upalabhghamAnam indriyaM gamayati / atha kriyA anyatra karaNasAdhyA dRSTA / saiva gamikA'stu yasyA: karaNasambandho'vagataH / na cAnyasya sambandhe anyasya gamakatvaM kiJcitsAmyAd upapadyate / na jAtu devadattanayananIlasambandhe sati yajJadattendriyaM 5ghaTAdikamartham asati sambandhe karaNatvasAmyAt prakAzayad dRSTam / tathA, arthajanyAkAro'pi vijJAne anenaiva prakAreNa paryudasto veditvyH| [13. arthasyApi pratyakSajanakatvakhaNDanam / ] tathA, artho'pi vijJAnamutpAdayati-anupajAtA'tizayaH, upajAtAtizayo vA, avyatiriktopajAtAtizayo vA, vyati10riktopajAtAtizayo vA? tadyadi anupajAtAtizayaH karoti; tadA sarvadA kuryAt na vA karaNam akaraNaM vA nopavi(pa)yeta tatsvarUpAnAtivRttaH / tathA, avyatiriktopajAtAtizayo'pi na karoti, akaarkaakaarsyaanugtH| ananugatau vA na tarhi tadavyatirikto'tizayaH / atha vyatiriktopajAtAtizayena janyate 15tathApi no[papadyate, akArakAkArAnativRtteH / ativRttI vA AyAtaM kSaNikatvam / tatazca nendriyArthasannikarSajaM vijJAnaM pratyakSalakSaNam / / ch|| [2. mImAMsakasaMmatasya pramANalakSaNasya priikssaa|] ____ anye tu anadhigatArthagantRtvena prmaannlkssnnmbhidhti| te tvayuktavAdino draSTavyAH / kathamayuktavAditA teSAmiti cet; 20ucyate-vibhinnakArakotpAditaikArthavijJAnAnAM yathAvyavasthitakArthagRhItirUpatvA'vizeSe'pi pUrvotpannavijJAnasya prAmANyam nottarasya ityatra niyAmakaM vaktavyam / atha yathAvyavasthitArthagRhItirUpatvAvizeSe'pi pUrvotpannavijJAnasya prAmANyamupapadyate na prathamottaravijJAnasya; tadA anenaiva nyAyena prathamasyAya25prAmANyaM prasaktaM gRhItArthagrAhitvA'vizeSAt / yathA ekanIlasvalakSaNAvabhAsitayugapadutpannAnekanIlavijJAnAnAM nIlaikArtha Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. mImAMsakasaMmatasya pramANalakSaNasya parIkSA / 23 gRhItirUpatAna bhidyate, tathA pUrvAparAtpannavijJAnAnAmapi gRhI. sArthagRhItirUpatA na nivati / athA(tha) niyataviSayatvaM pUrvottaravijJAnayoH-pUrvotpannavijJAnam anadhigatArthAkArasvIkaraNamukhena upAdIyate, uttaraM tu adhigatArthAkAraviSayamupajAyate / yadi gRhItArthaviSayatvam: 5 kathaM pratiniyataviSayatvam ? atha pratiniyataviSayatvam kathaM gRhItArthagrAhitvam , niyataviSayatvagRhItagrAhitvayorvirodhAt ? yadi ca niyataviSayatvam ; tadA ubhayorapi prAmANyam anadhigatArthagantRtvA'vizeSAt / atha ekaviSayatvam / tadA ubhyo| rapi prAmANyamaprAmANyaM vA gRhItagrAhitvA'vizeSAt / so'yaM10 gaDapravezAkSitArakavinirgamanyAyopanipAtaH zrutilAlasAnAM duruttrH| nanvadhigataviSayatve satyapi prAmANyAbhyupagame smRterapi prAmANyamanuSajyate, pramANaphalatA vA / ko'tra nivArayitA? smRtirihopajAyamAnA-AdyAnubhavAveditArthAkAraviSayA vA,15 anyaviSayA vA, nirviSayA vA ? tadyadi pUrvoditAnubhavAveditArthAkAraviSayA; tadA tasyAH pramANaphalatA naiva nivArayituM pAryate gRhItArthagrAhitvAvizeSAt ityuktam / evaM ca smRtisaJakaM saptamaM pramANaM prasaktaM mImAMsakAnAm / - atha pUrvavijJAnAnavadhAritArthaviSayA; yadyevaM kathaM tasyA:20 pramANaphalatvamapanetuM pAryate ? AdyAnubhavasyai(sye)va smRtirUpatA ca na prApnoti / dRSTazrutArthaviSayA hi smRti gRhiitaarthvissyaa| atha nirviSayA iSyate; tadA na gRhItArthagrAhitvena smRteraprAmANyam api tu kezoNDukasaMvedanavanirviSayatvena / api ca,25 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 tatvopaplava siMhe yadi nirviSayA; tadA gRhItArthagrAhiNI katham ? gRhItArthagrAhiNIti cet; ' nirviSayA' iti na vaktavyam / naca nirvipayA - ' mAtaraM pitaraM zuzrUSitavAnaham' 'santi me paMcabhRtyAH ' iti pUrvAnubhavAveditArthAkAra paryavasAyinyo hi smRtayaH, smRti5jJAnena pUrvAnubhavAveditArthAkArasya pratibhAsanAt / atha smRtivijJAnakA pUrvaprabodhaviSayIkRtArthasya pratyastamitatvAnna tadviSayatvam / evaM ca nirviSayatvena smRteraprAmANyaM na gRhItArtha - grAhitvena ityuktam / yadi ca avadhAritArthaviSayaM pramANamapramANamupapAdyate; 10 tadA'numAnajJAnasya aprAmANyamApanapadyeta / tadeva katham ? kathyate yadeva avinAbhAvasambandhagrahaNakAlAvadhAritam agnisvasAmAnyaM liGgAjahadvRttitvena pratyakSeNa tadeva anumAnAdavagacchati, Ahosvit pAvakasvarUpam, matvarthe vA liGgavyApArasamAnakAlInatA ( lInA ) stitvaM vA liGgopasarjanatvaM vA, 15agnivyaktipAratantryaM vA agnitvasAmAnyasya ? tadyadi pUrvAvadhAritasAmAnyaviSayamabhyupeyate; tadA prAmANyaM naiva samAsAdayati gRhItArtha grAhitvena smRtivadeva / tadaprAmANye nAgnimattvavyavasthApapattiH tadanupapattau vA arthApattyA agnivyaktisaMsthitiH / tatazca 'amutrAgniH' 'agnirAnIyatAm' iti sakalalokavyavahAra20 virahaH syAt / atha mA bhUdetadvyavahArahAniriti cetpUrvAvadhAritepyarthe anumAnasyA (sya) prAmANyamabhyupeyate; tadA anadhigatArthagantRvizeSaNamapArthakaM zrotriyANAmiti / atha pAvakasvarUpamanumimISe; tat liGgAjahadUttitvena pUrvamavadhAritaM vA na vA ? yadi pUrvopalabdham ; adhigatArthaviSaya25tvamAyAtamanumAnasya / atha na pUrvopalabdham ; adhyApako'gniH anumAnAttarhi pratIyate, tadabhyupagame tRNajalAdiviSayamapyanumAnaM prasajyate / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. mImAMsakasamatasya pramANalakSaNasya parIkSA / 25 atha matvartho'numIyate; sa pUrvAvadhArito vA, na vA ? yadyavadhAritaH / kathamanadhigatArthagantRvizeSaNamanumAne saMbhavati ? atha naivAvagataH tadAnIM jalatRNAdiviSayamapyanumAna prasajyeta ityuktam / ___ atha liGgavyApArasamAnakAlInAstitvam agnisAmA- 5 nyasya anumIyate; tadanumAnavyApArasamAnakAlInAstitvam agnitvasAmAnyAd vyatiriktam , avyatiriktaM vA ? tadyadi avyatiriktam / tadAnIM pUrvopalabdhAstitvaviSayamevAnumAnam , kathamanadhigatArthagantRvizeSaNamapArthakaM na bhavet ? atha vyatiriktam / tatkiM pUrvopalabdham, anupalabdhaM vA ? yadi pUrvopalabdham ;10 tadviSayatve'numAnasya nA'nadhigatArthagantRvizeSaNamupapadyate / atha nopalabdham / tatkathamanumIyate jalAdikalpaM dhUmena ? ___ atha liGgopasarjanatvamagnitvasAmAnyasya anumAnAt pratIyate; talliGgopasarjanatvam agnitvasAmAnyAd bhinnam , abhinnaM vA ? yadyabhinnam ; pUrvopalabdhA'gnitvasAmAnyaviSayameva15 anumAnaM kathaM prAmANyabhAg bhavati ? atha bhinnam ; tad avinAbhAvisambandhagrahaNakAle liGgavyApakatvena avadhAritaM vA, na vA ? yadyavadhAritam : kathamanadhigatArthaviSayamanumAnam ? atha liGgavyApakatvenAni]vagatam tadA tadviSayatve'numAnasya parikalpyamAne tribhuvanAvedakatvaM dhUmasya kinna parikalpyate, samba-20 ndhAbhAvA'vizeSAt ? atha agnivyaktipAratantryamanumIyate dhUmena agnitvasAmAnyasya iti cet ; tatpAratantryam agnitvasAmAnyasya dhUmavyApakatvena avadhAritaM vA, na vA ? yadyavadhAritam ; punarapi gRhItagrAhitvaM nAtivartate'numAnam / atha nAvadhAritaM dhUma-25 vyApakatvena pAratantrayam agnisAmAnyasya iti cet / kathamanumIyate ityuktaM purastAt / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMhe [$ 1. gotvAdipratipAdakatvena gozabdAdInAmaprAmANyodATanam / ] etena pUrvopalabdhagotvAdipratipAdakatvena gozabdAderaNAmANyamudAditam / tadeva katham ? kathyate-kiM saMketagrahaNakAlAvagatagotvArthavAcakatvam, tadvyatiriktArthavAcakatvaM vA prati5pAdyate gozabdasya ? tadyadi saMketagrahaNakAlAdhikaraNAMtvasvarUpAvedakatvaM jegIyate gozabdasya; tadA viditArthAkArAvedakatvena na mAnatvamAsAdayati goshbdH| atha veditArthAkArAvedakatve'pi prAmANyamAvahati; tadA anadhigatArthagantRvizeSaNasya viSayo vktvyH| atha tayatiriktArthavAcakatvam ; tadA10nImasaMketa(ti)ta evArthaH pratIyate gozabdAt , tatazca svasihAntapratItivirodho durnivAraH / atha gotvamevA'vagamyate gozabdena iti cet tatrApi prapaJcitameva aprAmANyakAraNa(Na) gRhItagrAhitvam / tadaprAmANye na gotvvyvsthitiH| tadanavasthitau naarthaapttyaadhikrnnvyvsthitiH| 15 [$2. arthApatteradhikaraNavyavasthityupapAdakatvasya niSedhaH / ] ito'pi nArthApattyAdhikaraNavyavasthitirupapadyate-kim apattyA pUrvAvadhAritAdhikaraNapratyAyanaM kriyate, Ahosvit apUrvAdhikaraNapratyAyanam ? tadyadi pUrvAvadhAritAdhikaraNaparyavasitA'rthApatti:; tadA pratipAditArthapratipAdakatvena na pramA20Nam / atha adRSTapiNDAvedakatvam / tadA gotvAnyathAnupapattyA gajavAjikalpanApi kAryA / atha pUrvAvadhAritasya idAnIntanamastitvam arthApattyA'vasIyate iti cet tat idAnIntanamastitvaM pUrvAvadhAritA vyatiriktam , avyatiriktaM vA ? tadyadi avyatiriktam / tadA pUrvAvadhAritArthapratipAdakatvena katham 25arthApatteH prAmANyaM vedavido vadanti ? atha arthAntaram ; kathaM gotvAnyathAnupapattyA pratIyate ? tatpratItyabhyupagame vA gajavAjiviSayApi pratipattiH syAt ityasakRt pratipAditam / evaM ca sati yaduktam Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tAthAgatasaMmatasya pramANalakSaNasya parIkSA / 27 " idAnIntanamastitvaM nahi pUrvadhiyA gtm|" [zlokavA0 sUtra 4, zloka 234 ] iti tad bAlavalgitam / [ $ 3. pratyabhijJAnaprAmANyakhaNDanasya sUcanam / ] etena pratyabhijJAnasyApi prAmANyaM pratyuktaM vaditavyam ||ch|| 5 [3. tAthAgatasaMmatasya pramANalakSaNasya parIkSA / ] [$1. anadhigatArthAdhigantRtvetivizeSaNasyApArthakatvapradarzanam / ] tathA, tAthAgatAnAmapi anadhigatArthagantRvizeSaNamapArthakam apohyjnyaanaa'sNbhvaat| nahi pUrvAparakAlabhAvinI vijJAne ekaviSaye sta: , na svalakSaNaikaviSaye, na sAmAnyaikaviSaye,10 khalakSaNasya abhinnaikasvabhAvasya krmvRttynekvijnyaanjnnshktivytirekaat| atha yugapadekaviSayotpannA'nekavijJAnApanodArtham / tadapyayuktam ; eka viSayotpannAnekapuruSasaMvedanasya aprAmANyamApanIpadyeta / atha sAmAnyaikaviSayAnekavijJAnApanodArtha vize-15 SaNamupAdIyate; tadapyayuktam ; na sAmAnye eka vijJAnamasti, nApyanekaM vijJAnaM tasya svayamasaMbhavAt / tadAkAravirahe 'sAmAnyaviSayaM vijJAnam iti pratikarmavyavasthAheturvaktavyaH / tadAkAre vA sAmAnyasya sadAtmatA, atAttvikAkAratAdAtmye vA jJAnAtAttvikasvaprasaGgaH / 20 kiMca, ekaviSaye pravarttamAnayoH ekasyA'prAmANyam , pramApAntaratyAbhAvo vA ? tadyadi aprAmANyam / tadyuktam / aviziSTaikArthagRhItirUpatve ubhayoH prAmANyamaprAmANyaM vA vikalpAnupapatteH, vikalpa bAdhakaviSayotpannA'nekapuruSavijJAnabhedaprasaGgaH / athA'pramANAntaratvam / tadapyanupapannam : kim eka-25 viSayotpAditAnekapratyakSAdijJAnAnAM vyaktinAnAtvaM nopapadyate, Aho AkAranAnAtvam ? tadyadi vyaktinAnAtvaM na jAgha Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 tattvopaplavasiMhe TIti; tadasat; ekanIlotpAditAnekanIlAlokavijJAnAnAM vyaktinAnAtvadarzanAt / atha anekAkAratA nopapadyate; tadyuktam : nIlAlokavijJAnAnAm anekAkArakatvadarzanAt / naca tadutpAdako nIlaprapaJcosti, ekAtmatayA svayamanupagamAt / atha 5ekaviSayatve pratyakSAnumAnavyapadezAnupapatti; tadetadayuktam / bhinnakAraNakAryatvena vyapadezyopa(dezopa)patteH / yathA ekanIlotpannAnekadevadattajJAnAnAM bhinnakAraNakAryatvena [ devadattavijJAnAnAM ] bhinnakartRkAryatvena devadattAdijJAnavyapadeza: tathe hApi ||ch|| 10 [$2. avisaMvAdi jJAnamityasya pramANalakSaNasyApi nirAsa: / ] anye tu "avisaMvAdi jJAnam" [pramANavA0 2.1] pramANamabhidadhati / ko'yamavisaMvAdArthaH - kiM yathAvyavasthitArthagRhItitvam , bAdhArahitatvaM vA, pratIyamAnArthajanyatA vA, pratIyamAnArtha prati pravartakatvaM vA, arthaprApakatvaM vA? tadyadi 15yathAvyavasthitArthagRhItitvam ; tadA'numAnajJAnaM(ne) nopapadyate / atha bAdhArahitatvam ; tadapyanumAnajJAne nopapadyate / atha pratIyamAnArthotpAdyatvam ; tadapyanumAnajJAnasya nopapadyate, sAmAnyAkArasya jnktvvyaavRttH| tathA, rAgAdisaMvedanasyApyavabhAtArthotpAdyatvaM nopapadyate, svAtmotpAdane sAmarthyavyati20rekAt / tathA, yogipratyakSasya ca pratIyamAnArthajanyatA na saMbhavati vyatItA'nAgatayorajanakatvAt , janakatve vA atItA'nAgatatA hIyate / atha pratIyamAnArtha prati pravartakatvamavisaMvAdArthaH / tad viparyayajJAnasyApi pravartakatvaM vidyate / viparItotpannodakavuddhiH pravarttate, na ca tasya avisaMvAdo'sti / 25satyodakajJAne'pi jAte na pravartate kenApi hetunA, tadapi visaMvAdi syAt / 1. koSTakagataH pATho nirarthako bhAti / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tAthAgata saMmatasya pramANalakSaNasya parIkSA | atha arthamApakatvamavisaMvAdaH tatra kim - arthamAtraprApakasvam, Aho avabhAtArthaprApakatvam, tajjAtIyodakaprApakatvaM vA, svotpAdakA'rthaprApakatvaM vA, atha svotpAdakakArakANAM dhruva bhAvitvamavisaMvAdaH 1 yadyarthamAtraprApakatvam : kezoNDukendudrayasaMvedanasyApi avisaMvAditvamApadyate / atha avabhA- 5 tArthaprApakatvam tadA anumAnajJAnasya avisaMvAditvaM na labhyate avabhAtArthA'prApakatvAt / anumAnajJAne hi sAmAnyAkAro'vabhAti, na cAsau prApyate svayamasattvAt / tathA, yogijJAnasya atItAnAgatArthe samutpannasya arthaprApakatvaM na vidyate / tathA rAgAdisaMvedane'pi jAte na avabhAtarAgAdi- 10 prAptirasti / tathA, pratyakSe'pi vijJAne nA'vabhAtArthaprAptirasti, kSaNikatvena astamitasvAt / atha tajjAtIyodakaprApakatvena avisaMvAditvamucyate; tadayuktam; udakatvajAterabhAvAt / 29 atha anudakatvavyAvRttirjAtirityucyate; sA udakavyaktibhyo'vyatiriktA, vyatiriktA vA ? yadyavyatiriktA; tadA vya- 15 ktireva na jAtiH / atha vyatiriktAH sA vastubhUtA, avastubhUtA vA ? yadi vastubhUtA; abhyupetahAniH / atha avastubhUtA; tadgatiH katham ? na ca udakavyaktInAM nAnAtvamupapadyate / yathA ca nopapadyate tathA niveditaM naiyAyikapratyakSalakSaNAdhikAre / atha svotpAdakArthaprApakatvamavisaMvAdakatvam ; tadayuktam ; 20 nayanAlokamanaskArAdeH pratyastamitasvAt / atha svotpAdakakArakANAM dhruvabhAvitvam avisaMvAdastadabhAve tadabhAvaprasaGgAt; yadyevaM kezoNDukavijJAnasyApi dhruvabhAvi kAraNAvisaMvAdo'sti, anyathA AkasmikatvaprasaGgAt / evaM cAvyavasthite yaduktam- " na hayAbhyAmarthaM paricchidya pravarttamAno'rthakriyAyAM 25 visaMvAdyate " iti tadvAlavilasitam / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 tattvopaplavasiMhe [$3. saugatasaMmatAyA mAnameyasaMkhyAyA nirasanam / ] tathA, mAnameyasaMkhyApi saugatamate nopapadyate / tadeva katham ? kathyate-Dhe eva pramANe na mAnAntaramasti / tadvitvaM kiM vyaktibhedena, AkArabhedena, viSayabhedena vA ? yadi vyaktibhe'dena; tadA aparisaMkhyeyatvaM jJAnavyaktInAmAnantyAd - dvitvAnupapattiH / na ca jJAnAnAM bhedo'sti; ajJAnAdvi(ddhi) jJAnaM jJAnAtmatayA bhidyate, jJAnAntarAttu kathaM nivarttate-kiM jJAnAtmatayA, AkArAntareNa vA ? yadi jJAnAkAratayA bhidyate; tadA anyeSAm ajJAnAtmakatvaprasaGgaH rasAderiva / atha AkArAnta10reNa vyAvartate; tadA ajJAnAtmatA tasya utpadyate rasAderiva / atha AkArabhede jJAnayorbhedaH, sopyanupapanna eva; jJAnAkAravyatirekeNa pratyakSAnumAnayornAkArAntaramasti / tadupagame vA jJAnAkAravirahaH syAt / na ca AkArasamUhAtmakaM jJAnam , tasyAbhinnAtmakatvAt / 15 atha viSayabhedena vaividhyamupapAdyate; tadA'numAnajJAnasya viSayArtho vaktavyaH - kim agnyAdiskhalakSaNaviSayam , vidyamAnasAmAnyaviSayam , apAramArthikasAmAnyaviSayaM vA, nirviSayaM vA, khAMzaviSayaM vA ? yadi agnyAdiskhalakSaNaviSayam / tadA pratyakSAnumAnayoH bhedAnupapattiH, abhinnaviSayatvAt / atha Anu20mAnike jJAne agnimAtraM pratIyate, pratyakSe tu tArNAdivizeSAtmatayA pratIyate; yadyevaM skhalakSaNaviSayatvaM nAtivarttate anumAnasya yadi nAma vahereva prapazcatA / atha satsAmAnyaviSayatvam tathApi pratyakSAnumAnayona bhedo'sti, sAmAnyasya skhalakSaNarUpatvAt / na ca satsAmAnyasya vijJAnaviSayatopapadyate, 25nityatvena janakatvAkArArpakatvAnupapatteH / na ca satsAmAnya viSayatve bhrAntatopapadyate / // bhrAntirapyarthasambandhataH pramA" Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tAthAgatasaMmatasya pramANalakSaNasya parIkSA | 31 iti na vaktavyam / atha asatsAmAnyaviSayam; na tarhi tasya bhrAntatA asataH svena rUpeNa vidyamAnatvAt / na ca asad viSayabhAvaM pratipadyate, janakatvA''kArApakatvavyatirekAt / avyatireke vA vastutvaprasaGgaH, tatprasaktau ca pratyakSAnumAnayobhedAnupapattiH / 5 atha nirviSayam ; na tarhi mAnayorbhedo'sti, anumAnajJAnasya viSayA'saMbhavAt / nApi bhrAntatA nirviSayatvAdeva / na ca jJAnasya svasattAmAtreNa bhrAntatA abhrAntatA ca upapadyate, kintu paropadhAnavazAt / atha khAMzaviSayam; tathApi pratyakSAnumAnayorna nAnAtvam ubhayoH svalakSaNaviSayatvAt / na cAnumAna -10 jJAnasya bhrAntatA khAMzasyA'vaJcanAt / " tathA pratyakSasyApi viSayo vaktavyaH - kiM rUpAdikhalakSaNaviSayam, AtmaviSayam ubhayaviSayaM vA ? tadyadi rUpAdimAbAlocakam ; tadayuktam ; tadanavagatau etadgatyabhAvAt / atha jJAnamAtrakAyAvagAhakam ; tadapi nopapadyate, viSayabhAvasya jana-15 her-sskArApakatvena vyavasthiteH / na ca svAtmani janakatvamAkArApakatvaM copapadyate viSayiNamapekSya viSayo bhavati, yathA kAraNamapekSya kArya, kArya vApekSya kAraNaM tathehApi / yadi ca pratyakSajJAnena AtmamAtram AtmasAt kriyate; tadA'numAnepyetadasti pratyakSAnumAnayorbhedAnupapattiH / atha ubhayaM viSayI - 20 kriyate; tadapyayuktam ; ekopalambhasya dvitIyAkAraparihAreNa vyavasthitatvAt / yadi ca rUpagRhItireva jJAnagRhItiH tadA rUpasya jJAnarUpatA, jJAnasya vA rUparUpatA, rUpagRhItervA rUpA'vyavasthApakatvam / ne ca ekasya AkAradvayaM pazyAmaH / - na ca dvitvAvadhAraNA (Na) mihopapadyate / pratyakSaM jJAnam 25 AtmAnaM gRhNadupajAyate nAnumAnaM viSayayati / tathA, anumAnamapi AtmAnamAtmasAtkurvadupajAyate, na pratyakSaM jJAnamava Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplava siMhe dyotayati / evaM dvitva saMkhyAvyavahArAnupapattiH / atha vikalpena drayAvadhAraNamiti cet; tadayuktam ; asAvapi AtmasaMvedanaparyavasitatvAnna dvayaM gRhNAti / grahaNe vA abhyupetahAnam / tadanupapattI ca dve eveti jaDaceSTitam // 32 [ 4. saugata saMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA | ] tathA, " pratyakSaM kalpanApoDhamabhrAntam " [ nyAyavi. 1.4 ] iti na vaktavyam, kalpanApoDhapadasya apohacArthAsaMbhavAt / nanu kalpanaiva apohacA; keyaM kalpanA-kiM guNacalanajAtyAdivizeSaNotpAditaM vijJAnaM kalpanA, Aho smRtyutpAdakaM vi10jJAnaM kalpanA, smRtirUpaM vA smRtyutpAdyaM vA, abhilApasaMsarganirbhAso vA abhilApavatI pratItirvA kalpanA, aspaSTAkArA vA atAttvikArthagRhItirUpA vA svayaM vA'tAttvikI, trirUpAlliGgato'rthadRgvA, atItA'nAgatArthanirbhAsA vA ? 5 tadyadi guNacalanajAtyAdivizeSaNotpAditaM vijJAnaM ka 15lpanA; tatkim avidyamAnaguNacalanajAtyAdivizeSaNotpAdyatvena kalpanA, uta vidyamAnotpAdyatvena ? tadyadi avidyamAnaguNacalana jAtyAdivizeSaNotpAdyatvena kalpanAtvam ; tadyuktam; avidyamAnasya janakatvAbhAvAdeva akalpanAtvam / atha vidyamAnaguNacalanajAtyAdivizeSaNotpAdyatvena kalpanA; 20 tatkiM saviSayaM kalpanAjJAnam, nirviSayaM vA ? tadyadi saviSayaM sat kalpanAjJAnam; tadayuktam ; guNacalanajAtyAdijanyatve'pi na kalpanAtvam arthasAmarthyasamudbhavatvasyA'nativRtteH / atha nirviSayaM sat kalpanA; tadA nirviSayatvameva kalpanAtve kAraNaM na guNacalanajAtyAdivizeSaNajanyatvam / yadi 25ca tannirviSayam; tadA na kalpanAjJAnam, nApyakalpanAjJAnam, jJAnamAtratA syAt / jJAnAtmatayA ca kalpanAtve sarve jJAnaM kalpanAjJAnaM syAt / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saugatasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / atha smRtyutpAdakaM jJAnaM kalpanA; tayuktam : rUpAdidarza nAdapi smRtirutpadyate, na ca kalpanAtvam / " yatsannidhAne yo dRSTaH taddaSTestatau(0taDDanau) smRtiH" iti vacanAt / ___ atha smRtirUpatvena kalpanA; tatrApi kiM gRhItagrAhitvana, nirviSayatvena, apUrvArthagRhItirUpatvena vA ? tadyadi gRhItArtha-5 grAhitvena kalpanAtvam ; tadA prathamAnubhavasyApi kalpanAtvamApadyate gRhItArthagrAhitvAvizeSAt ityuktaM purastAt / atha nirviSayatvena ; tadA na kalpanAkAratA nApyakalpanAkAratA jnyaanaakaarvytirekenn| __athApUrvArthagRhItitvena kalpanAtvam / tadayuktam ; na10 smaterapUrvArthagRhItitvamasti tadbhAvAnna kalpanAtvam / yadi ca apUrvArtha gRhItitvena kalpanAtvam : rUpAdijJAnAnAM klpnaatvmaapdyte| atha smRtyutpAdyatvena kalpanAtvam / tadA rUpAdijJAnasyApi nirvikalpakatvenAbhimatasya smRtyutpAdyatvamasti, tadastu15 kalpanAjJAnam / atha na bhavati tat kalpanAjJAnaM smRtyA bodhasvabhAvatayotpAditaM kalpanAjJAnaM na smaraNAkAratayotpAdyate; tadidaM madvikalpAndolitabuddhaH nirupapattikA'bhidhAnam / na yekasya svabhAvadayamutpazyAmaH / ___atha abhilApasaMsargapratibhAsA pratItiH kalpanA; sa saM-20 sargaH pAramArthikaH, apAramArthiko vA ? yadi pAramArthikaH; na tadA tasya kalpanAtvaM rUpAdijJAnasyeva / atha apAramArthikaH; kathaM tadAbhaM vijJAnam , nairAtmyaprasaGgAt / na cA'tAtvike viSayArthaH kazcillabhyate, janakatvA-''kArArpakatva-sahotpAdasattAmAtravyatirekAt / yadi ca atAttvikArthagRhItirUpam :25 1. sanmati0 pR. 523 / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ topaplavasiMhe 34 tadA viparyayajJAnam / taca avyabhicAripadena apoditam, na kalpanApoDhapadamupAdeyam / atha abhilApavatI pratIti: kalpanA kim-abhilApAtmikA, Aho abhilApotpAdyA, abhilApagRhItirvA ? tayadi 5 abhilApAtmikA; pratItiH katham ? pratItizcet; ' abhilApAtmikA iti na vaktavyam / viruDAkArayostAdAtmyavyatirekAt / atha abhilApotpAdyA; tadA zabdajJAnAnAM kalpanAtvamApadyate / teSAM ca kalpanAtve zabdavyavasthAnupapattiH syAt / abhilApagRhItitvena kalpanAtvam tadA sarvAsAm abhilApa10 gRhItInAm kalpanAtvamApadyate, tatkalpanAtve zabdavyavasthAnupapattiH / [ $ 1. prasaGgAyAtAyA aspaSTatAyA vikalpya dUSaNam / ] atha aspaSTAkArA pratItiH kalpanA ; aspaSTatA kA ? kim avijJAnAtmakatvam, Aho svalakSaNAjanyatvam, atha pratIya15 mAnArthAjanyatvam, pratIyamAnAsatyatA vA, svalakSaNApratibhAsitA vA ? tadyadi avijJAnAtmakatvamaspaSTatA; tadayuktam ; pratItiriha aspaSTAkArA gIyate sA kathaM vijJAnAtmikA bhavitumarhati ? atha svalakSaNAjanyatA aspaSTatA; tadA jJAnAkasmikatvaprasaGgaH / atha pratIyamAnArthAjanyatvam tadA 20 rAgAdisaMvedanasya aspaSTatA prApnoti, rAgAdInAM svAtmasaMvedanotpAdakatvA'yogAt, svAtmotpAdakatvaM vastUnAM na dRSTapUrvam / tathA kezoNDukavijJAnasyA (sya) pratIyamAnakezoNDukotpAdyatvaM na vidyate, tadadbhya (pi) spaSTAbhamupajAyate na tu aspaSTAbham, " na vikalpAnubaddhasya spaSTArthapratibhAsitA " 25 [ pramANavA0 3.283 ] iti vacanAt / atha svalakSaNApratibhAsitvamaspaSTatA ; tadA nirvikalpAbhimatakezoNDukavijJAnasya aspaSTatA prApnoti, tatra svala Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saugatasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA | kSaNasyApratibhAsanAt spaSTAbhaM ca tagIyate / na ca tAthAgate darzane tathAbhUtaM jJAnamasti yat svalakSaNApratibhAsi, sarvasmin jJAne jJAnakA pratibhAsanAt / 35 atha pratIyamAnA satyatA aspaSTatA; tadA kezoNDukeduyavijJAnasya aspaSTatA prApnoti / na ca pratIyamAnasyAsa- 5 tyatA, vijJAna kAryasya pratIyamAnatvAt / na ca tasya visaMvAdo'sti / atha atAttvikArthagRhItirUpA kalpanA tadA kezoNDukavijJAnasyApi kalpanAtvamApadyate / atha svayamatAttvikI ; tadA pratItiH katham ? pratItizced atAttvikI katham ? | 10 atha trirUpAlliGgato'rthadRk kalpanA iti cet; sApi kiM liGgajanyatvena kalpanA, Aho nirviSayatvena ? yadi liGgajanyatvena kalpanAtvam tadA liGgAvagAhaka nirvikalpakavijJAnasyApi kalpanAtvamApadyate / na ca anumeyajJAnasyAvyavadhAnena liGgotpAdyatvamasti / 15 atha nirviSayatvena kalpanAtvam tadapi na yoyujyate ; svAMzaviSayatvAdanumAnajJAnasya / atha svAMzaviSayavyatirikta. viSayo nAsti, nirviSayatvena kalpanAtvamapadizyate ; tadA kezokavijJAnasyApi kalpanAtvamApadyate / atha yat nirvikalpakaM tat vispaSTatayopajAyate / AnumA - 20 tu aspaSTAbhaM tena tat kalpanAjJAnam ; tadayuktam ; aspaSTatA ca yathA na saMbhavati tathA prAgevoktA / nirka [ $ 2. prasaGgAyAtAyA: pratyakSIyaspaSTatAyA vikalpya viDambanam / ] pratyakSajJAnasya ca spaSTatA kA ? kiM khalakSaNajanyatA, Aho svalakSaNapratibhAsitA ? tadyadi khalakSaNajanyatA : kiM pratIya- 25 mAnavalakSaNajanyatA, tadviparItasvalakSaNajanyatA vA ? | 1. kArya - pari0 / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 tatvopaplavasiMhe tadyadi pratItyArUDhakhalakSaNajanyatA : pratItau kimavabhAtikimarthaH, jJAnam, ubhayaM vA ? tadyadi arthaH ; tadayuktam ; apratItAyAM pratItau tadanavabhAsanAt / atha jJAnam na tarhi tad AtmAnamutpAdayati, svAtmani kriyAvyatirekAt / atha ubhayaM pratibhAti tadayuktam ekopalambhasya dvitIyAkAraparihArasthitidharmatvAt / yadi cobhayaM pratibhAti tadA arthavat jJAnenApi jJAnamutpAdyate ityApadyate / taccAyuktam, svAtmani kriyAvirodhAt / 3 atha apratIyamAnakhalakSaNajanyatA ; va (ta) gatiH katham ? 10na pratyakSeNa; apratIyamAnatvAdeva / nApyanumAnena svabhAva-kAryaliGgAnavagateH / na svabhAvAnumAnaM tatkAryatAdAtmye, tadanavagatau tasyA'navagateH / nApi kAryAnumAnam ; tadbhUta kAryAnupalabdheH, pizAcaparamANumahezvarakalpArthotpAditaM kArye nehopalabhyate / atha jJAnameva tasya liGgam ; tadayuktam ; tena saha tasya samba15ndhAnavagatezcinmAtratayaiva na tvanyo'rthaH na ca cit AtmAnaM janayati / samanantarajJAnaM tasya hetuH iti cet; tadayuktam ; tadavagatau na mAnamasti parasantAnajJAnArthakalpaM tadapi na khasaMvedyaM tatkAryajJAnasya tato bhinnatvAt parasantAnajJAnArthavat / nApyanumAnena : tadAyattatAyA anavagatezcinmAtratayaiva AtmA20 namavagAhayati nAnyAyattatayA tato'nyasya pizAcezvare (ra)tulyatvAt / yadi ca samanantaravijJAnotpAdyatvena spaSTatA; tadA'numAnajJAnasyApi samanantarajJAnotpAdyatvena nirvikalpakatvamanuSaktam / " atha svalakSaNapratibhAsitA spaSTatA ; tatra kiM pratibhAti - 25 kim arthaH, jJAnam, ubhayaM vA ? tadyadi artha: : tadayuktam ; aprasiddhAyAH (yAM) prasiddhI tatprasiddhyabhAvAt / atha jJAnam ; tadanumAne'pi pratibhAti tadadbhyastu nirvikalpakam / tannirvi Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saugatasaMmatasya pratyakSalakSaNasya priikssaa| kalpakatve tarhi apohayo mRgyo'dhunA kalpanApoDhapadasya / athobhayaM pratibhAti; tadayuktam ; ekopalambhasya dvitIyAkAraparihArasthitidharmatvAbhyupagamAt / ___ atha atItAnAgatArthagRhItirUpA kalpanAH tatra kimavabhAti-arthaH, tadabhAvo vA, na kiMcidA ? yadyatIto'rthaH prati- 5 bhAti; na tarhi tasya kalpanAtvam vartamAnanIlajJAnavat / nApyarthasya atItatA pratIyamAnatvena nIlajalAdivat / nahi pratIyamAnasya atItatA nAma / yadi ca pratIyamAnasyApi atItatA ucyate tadA sarvasya vuDyupalakSitasya atItatA bhavet / tatazca vartamAnavyavahAravirahaH syAt / 10 atha tabhAvaH pratibhAti : tasyApyatItatA nAsti, svenarUpeNa vidyamAnatvAt / nApi tadviSayavijJAnasya kalpanAtvamupapadyate, abhAvArthasAmarthyena samudbhavAt / asAmarthe vA viSayArthazcintyaH / atha nirviSayam : na tarhi tadatItAnAgatArthavijJAnam atItAnAgatArthopakArarahitamapadizyate / na ca nirvi-15 Sayatve sati savikalpakatvaM nirvikalpakatvaM vA, api tu jJAnAtmatayaiva tasyA'vyavasthitiH / na ca jJAnamAtratayA. tasya savikalpakatvamiSyate sarvajJAnAnAM savikalpakatvaprasaGgAt / yadi ca nirviSayatvena atItAnAgatArthavijJAnasya savikalpakatvamabhyupeyate, nirvikalpakAbhimatakezoNDukavijJAnasyApi saci-20 kalpakatvamApadyate / na ca atItAnAgatavijJAnasya nirviSayatvamasti svAMzaparyavasitatvAt / nApi svAMzavyatirikto'rtho'nyosti ekopalaste(0lambhe)na apohitatvAt / na ca khAMzasya vaJcanopapadyate , tadabhAvAt sarva vijJAnaM savikalpakaM nirvikalpakaM vA vaktavyaM bhedaanupptteH| 25 yadapyuktam- kalpanApoDhaM pratyakSam arthasAmarthyena samu. dravAt rUpAdikhalakSaNavat " iti; tatra kiM pratIyamAnakha Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ta vopaplavasiMhe lakSaNodbhavatvaM vivakSitam , Aho arthamAtrodbhavatvam ? tadyadi pratIyamAnaskhalakSaNodbhavatvaM vivakSitam / tadA rAgAdisaMvedanasya yogipratyakSasya ca pratIyamAnaskhalakSaNodbhavatvaM na labhyate / atha indriyajapratyakSavivakSayA idamapadizyate arthasAmathryena 5samudbhUtatvAditi sAdhanam / tatrApi [pratIyamAnArthasamudbhava ? ]sya bAhayArthanirAkaraNaparatvAt / astu vA bAhayo'rthaH; tathApi kiM tena nimittAtmakena utpAdyate, Aho upAdAnAtmakena ? tadyadi nimittabhUtena utpAdyate ; tadA tadutpAditarUpasya rUparUpatA na prApnoti nimitta10bhUtarUpotpAditajJAnavat / atha upAdAnAtmakena utpAdyate; tadA anayA rItyA rUparUpatA Apadyate jJAnasya rUpotpAditarUpasyeva / tataH sarvam avijJAnAtmakaM jagat syAt / avijJAnAtmake ca jagati maanmeyvyvhaaraabhaavprsnggH| tatpasaktau ca kasyedaM lakSaNaM prastUyate ? atha upAdAnabhUtena rUpeNa 15rUpamutpAdyate nimittAtmakena tu jJAnamiti cet ; tadidaM mahAnubhAvasya darzanam / na hanyabAliza evaM vaktumutsaheta, na hAyekasya anekAkAratA nAma / na cAnekanAmakaraNe meyAdyanyatvamasti / anyatve vA na tahIdaM vaktavyam-" skhaviSayAnantaraviSayasahakAriNendriyajJAnena manovijJAnaM niSpAdyate / tade20vam indriyajJAnasya pratIyamAnArthasamudbhavatvAbhAvaH / dRSTAntazca sAdhanavikala:-na rUpAdikhalakSaNasya rUparUpAvabhAtArthodbhavatvamasti / ___ atha apratIyamAnaskhalakSaNodbhavatvaM me vivakSitam / tadA'tItAnAgatAnumAnavikalpAnAm apratIyamAnArthodbhavatvena nirvi25kalpakatvamApadyate / [$3. ekopalambhasAmarthyAt vikalpikAyA: samudbhava ityAdyuktenirasanam / ] . yadapyanyaduktam-" ekopalambhasAmarthyAd vikalpikAyAH samudbhakA-'idamupalabhe idaM nopalabhe' iti kila ekabhUtalopalambhe Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saugatasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / sati vikalpikA buddhirutpadyate-'idamupalabhe idaM nopalabhyate' ityAdikA" etadapi na yuktam / yathA rUpakhalakSaNasya savikalpakavijJAnajanakatvaM nAsti avikalpakatvAt , tathA vijJAnakhalakSaNamapi savikalpakavijJAnotpAdakatvamativarttate avicArakatvA'vizeSAt / atha avicArakatvA'vizeSe'pi nirvi-5 kalpakavijJAnasya savikalpakavijJAnodayadAnasAmarthya jegIyate; tadA rUpAdikhalakSaNasyApyetadastu, tatazca prtykssaanumaanyobhaidaanuppttiH| [4. pratyakSasAdhana evetyAdevauddhoktasya khaNDanam / ] ___ yadapyanyaduktam-" pratyakSasAdhana eva indriyadhiyaH kalpanAvirahaH / " atha ko'yaM kalpanAviraho nAma ? kiM jJAnakAya-10 tAdAtmyavyavasthitadehaH, tadviparIto vA ? tadyadi jJAnatAdAtmyena vyavasthitaH; tadA pratyakSasAdhanaH kalpanAvirahaH iti / kimuktaM bhavati ? pratyakSasAdhano vijJAnAkAraH pratyakSadhiyaH / na kevalaM pratyakSakalpanAvirahaH pratyakSasAdhanA(noDa)numAnadhiyo'pi pratyakSasAdhana eva, jJAnAkArasya anumAnajJAne'pi bhaavaat|15 atha anumAnajJAnasyApi AtmasaMvittau kalpanArahitatvaM bAhayArthApekSayA kalpanAtmakatvamiti cet ; tadetanmugdhAbhidhAna(na) dunoti mAnasam " kathaM syurvividhAkArAH tadekasya vastunaH / " atha bhedena vyavasthitaH tadgatiH katham ? na khasaMvedyo'sau,20 jJAnAkAravyatirekAt / nApi janakatvA-''kArArpakatvena gRhayate, virahasya sAmarthyavyatirekAt / evaM ca sati yaduktam" pratyakSasAdhana eSa indriyadhiyaH kalpanAvirahaH " iti tadAlavalgitam ||ch|| atha 'gauH' ityAdi jJAnaM kalpanA / kathamasya kalpanAtvam ,25 arthenA'janitatvAt ? / yadi gavAderarthasya gaurityAdijJAnotpAda Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMhe nasAmarthya syAt tadA prathamAkSasannipAtavelAyAmapi kuryAt tadA'tmano'vizeSAt / taduktam" yaH prAgajanako buddharupayogAvizeSataH / sa pazcAdapi tena syAdApAye'pi netradhIH // " 5 atha zabdasmaraNamapekSya utpAdayati ; tadevAstu tadehAnantaraphalatvAd 'gauH' ityAdijJAnasya / taduktam " arthopayoge'pi punaH smArta zabdAnuyojanam / akSadhIyadyapekSeta so'rthoM vyavahito bhavet // " tadetadayuktam / prAthamikajJAnaM 'gauH' itijJAnam , gopiNDA10vagAhini vijJAne 'gauH' itijJAnasaMjJA / tatazca prathamAkSasannipAtajamapi bhavati / evaM ca pUrvAparavijJAnayoH ekaviSayatve ubhayoH 'gauH' itijJAnasaMjJAviSayatvam / nanvekasya kramabhAvivijJAnajanakatvam kim- ekena kharUpeNa, svarUpAntareNa vA ? ekenaiva khabhAvena janayati iti bruumH| 15nanvekakAlInatA pUrvAparavijJAnayoH ekakhabhAvAyattatve sati Apadyate; yadyevam ekanIlotpAditanayanAlokavijJAnAnAm ekadezasambandhitvam ekAkAratA ekavyaktitvamApadyate ekanIlotpAdyatvA'vizeSAt / atha evaMbhUtaM tat tasya svarUpaM yat citrakAryakaraNAtmakam ; yadyevaM mAmake'pi pakSe kramabhAvyaneka20kAryakaraNAtmakameva svarUpaM khahetusAmarthya niyamitasyotpatteH / athavA, yathA tvadIye pakSa manojJAnaM skhalakSaNaviSayaM na ca prathamAkSasannipAtajam api tu indriyajJAnena svaviSayAnantaraviSayasahakAriNA utpAdyate tathA 'gauH' ityAdikamapi jJAnaM prathamAkSajena vijJAnena khaviSayAnantaraviSayasahakAriNA smaraNAdyupahi25tena cotpAdyate iti nirviSayatvAbhAvaH, viSayAntara[sya skhakAraNasAmarthyAnurodhena 'gauH ityAdijJAnajananayogyasyotpatteH Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saugatasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / 41 smaraNamapi samarthamutpannaM sat 'gauH' ityutpAdayati / evaM sati yaduktam- 'yaH prAgajanako buddheH' ityAdi, tat svaparamatamanAlocyaiva jegIyate / na ca jJAnAkAravyatirekeNa vai(vi)kalpAkAro'nyo'sti / kalpanAkAro hi jJAnatAdAtmyena vyavasthitaH / tatazca : kalpanApoDaM pratyakSam / kimuktaM bhavati ? 5 jJAnApoDaM pratyakSam / yo yatvabhAvopanibaddhaH sa nivartamAnaH tamAdAya nivartate / tatazca ajJAnAtmakaM pratyakSaM bhikSaNAM prasaktam // ch|| [65. pratyakSalakSaNagatasya avyabhicAripadasya nirasanam / ] tathA avyabhicAri padamapi nopAdeyam apohayajJAnA'-10 saMbhavAt / nanu mArtaNDapAdasaMghAtotpAditaM vijJAnamapohathamasti / kathaM tadapohyam ? atathyodakaviSayatvAt / yadyatathyodakaviSayam ; kathaM tadapanIyate , atathyodakAkArasya svena rUpeNa vidyamAnatvAt madhurodakadIrghodakAkAravat ? atha tatra madhurodakaM vidyate, svena rUpeNa pratIyamAnatvAt ; tadihApyudakaM15 pratIyate ' udakaM gRhNAmi ' iti vyavahAradarzanAt / satyam , pratibhAti , atathyaM tu pratibhAti / [66. prasaGgAyAtAyA atadhyatAyA vikalpya dRSaNam / ] atathyatA kA ? kiM pratIyamAnasyAbhAvaH , atha pratIyamAna evA'bhAvaH ? yadi pratIyamAnasyAbhAvaH; so'tra nAva-20 bhAti, udakAkAra evA'vabhAti / atha pratIyamAna evA'bhAvaH; sopyanupapanna eva; nahi bhAvAkAre pratIyamAne abhAvakalpanA yuktA, anyathA rasAkAre pratIyamAne rUpAkAraH parikalpayitavyaH / tatazcAlUnavizIrNa jagat syAt / yadi ca abhAvaH pratibhAti : kathaM tadudakajJAnam , mithyA jJAnaM ghocyate abhAva-25 viSayasya svena rUpeNa vidyamAnatvAt ? Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . tattvopaplavasiMhe tadetadudakajJAnam udakaM viSayayati, udakAbhAvam , AtmAnam , na kiMcidvA ? tadyadi udakaM viSayayati; tadA na tasya mi. thyAtvaM madhurodakasaMvedanasyeva / tatra tathyodakaM pratibhAti ; kiM yat pratibhAti tat tathyodakam , Aho yat tathyaM tat 5pratibhAti ? tadyadi yat pratibhAti tat tathyam; ihApyudakaM pratibhAti , prAptA tasyApi tthytaa| __ atha yat tathyaM tat pratibhAti; tasya tathyatA kathaM jJAyatekiM pratItyA, anyathA vA ? yadi pratItyA; ihApi pratItirutpadyate, astu tathyatA / atha pratItimantareNa tathyatA upa10pAdyate; tadA susthitAni vastUni ! sarvavAsiddhiH syAt / atha pratIyate-yadi nAma bAdhyate; 'pratIyate bAdhyate ca ' iti citram / pratIyamAnatvaM ca janakatvA-''kArArpakatvena vyAptam , yaca na janayati nAkAramarpayati yati)nnAvabhAti , yathA rUpajJAne rsH| pratIyate ca atra udakam , janakatvA-''kArArpaka15tvopapattiH, tadupapattau ca na bAdhopapattiH, janakatvA''kArApakatvasya sattvanivandhanatvAt / atha abhAvaM viSayayati; na tarhi udakajJAnarUpatA abhAvagRhItirUpatvAt / nApi tasya mithyAtvam , abhAva viSayatvasyopapatteH / na ca saugatamate abhAve kazcid viSayArtha 20upapadyate janakatvA-''kArApakatvavyatirekAt / udakAkAro hi pratItyutkalitaH, tadabhAvazca aprAtItika ihopapAdyate mugdhbauddhaiH| . atha AtmaviSayam; tathApi vyabhicAritA nopapadyate svAMzasyA'vaJcanAt, nahi jJAnam AtmAnaM visaMvadati / nApi 25tad udakajJAnatvena vyapadezyaM rAgAdisaMvedanavat / nahi nIlAbhaM saMvedanaM rasavijJAnAtmakatvena vyapadizyamAnaM dRSTam / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saugatasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / 43 atha nirviSayam ; na tarhi tadudakajJAnam , udakajJAnatayA tu pratibhAti, tena jAnImo na nirviSayam / yadi ca nirviSayam / kathaM tanmithyAjJAnam ? jJAnamAtrAnurodhena na mithyAjJAnaM nApi samyagjJAnam / na ca bhavatAM pakSe jJAnaM nirAlambanamasti khAMzaparyavasitatvAt / 5 [$ 7. vyabhicAritvasya vikalpya khaNDanam / ] vijJAnasya vyabhicAritA kim - svasattAmAtrAnurodhena, Aho parasattAnurodhena ? tadyadi vasattAnurodhena : tadA sarvavijJAnAnAM vyabhicAritA prApnoti, jJAnarUpatAyAH sarvatra bhAvAt , na kiMcidvijJAnamavyabhicAri syaat| 10 atha parasattAnurodhena vyabhicAritA ucyate kimanupakArakaparasattAnurodhena , Aho upakArakaparasattAnurodhena ? tadyadi anupakArakaparasattAnurodhena vyabhicAritA; tadA sarvasaMvittInAM vyabhicAritA prApnoti , anupakArakaparasattA'vizeSAt / atha upakArakaparasattAnurodhena vyabhicAri abhi-15 dhIyate kiM- karaNabhUtaparopakArakaparasattAnurodhena , Aho karmatApannopakArakaparasattAnurodhena ? tadyadi karaNabhUtaparopakArakasattAnuvedhena; tadA sarvAsAM saMvittInAM mithyAtvamApadyate karaNabhUtaparopakArakasattA'vizeSAt / ___atha karmakArakopakArakaparasattAnuvedhena mithyAtvam / tada-20 yuktam / na tasya mithyAtvaM satyodakajJAnasyeva karmakArakeNa upakriyamANatvAt / [F 8. jJAnagatasya samyaktvasyApi vikalpya vidalanam ! ] tathA samyagjJAnatvamapi katham ? kiM jJAnasattAmAtrAnurodhena, Aho parasattAnurodhena ? tadyadi jJAnasattAmAtrAnurodhena sa-25 myaktvam ; tadA sarvasaMvittInAM samyaktvaM prAmoti jnyaanaakaarsyopptteH| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 tattvopaplavasiMhe atha parasattAnurodhena samyaktvam ; tadA kimanupakArakaparasattAnurodhena, kiMvA upakArakaparasattAnurodhena ? tadyadi anupakArakaparasattAnurodhena samyaktvam ; tadA sarvAsAM saMvitInAM samyaktvamApadyate , anupakArakaparasattA'vizeSAt / atha 5upakArakaparasattAnurodhena kim - karaNabhUtaparopakArakaparasattAnuvadhena, Aho karmatApannopakArakasattAnuvedhena ? tadyadi karaNabhUtaparopakArakasattAnuvedhena , tadA sarvAsAM saMvittInAM samyaktvamApadyate , karaNabhUtaparopakArakasattA'vizeSAt / atha karmatApannaparasattAnuvedhena samyaktvamabhidhIyate; tadA rAgAdi10saMvedanasya samyaktvaM na prApnoti atItAnAgatArthaviSayatve yogijJAnasya ca / yat tat vyabhicAri jJAnam tatkim - vyabhicAribhUtena upAdAnajJAnena janyate, Aho avyabhicAribhUtenopAdAnajJAnena janyate ? tadyadi vyabhicAribhUtena upAdAnajJAnena 15janyate; tadapi vyabhicAribhUtena - prAptA vyabhicAriparaMparA / saMgrAhyamavyabhicAri na labhyate / atha avyabhicAribhUtenopAdAnajJAnena janyate; tad upAdAnakAraNamanukurvadvA upajAyate, ananukurvadvA ? tadyadi upAdAnakAraNAnukAreNotpAdyate; tadA kimApnoti ? avyabhi20cAri svarUpAnukAreNa utpaadyte| katham ? avyabhicArasya jJAnatAdAtmyena vyvsthitH| na ca ekadezAnukAritvamasti upAdAnakAraNasya niravayavatvAt / evaM sarva vijJAnamavyabhicAri prasaktam - apoha yjnyaanaanuppttiH| naca vyabhicArA'vyabhicArI jJAnAd vyatiriktau stH| yathA rasAkAro rUpAkAro 25vA jJAnAkArAd bhinnaH na tathA vyabhicArA'vyabhicArau jJAnAd vyatiriktau / tatazca vyabhicArAkAro'tra nirAkriyate / kimuktaM Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saugatasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / bhavati ? jJAnAkAro'tra niraakriyte| tatazca ajJAnAtmakaM pratyakSaM prasaktaM saugatAnAm / api ca yathA rUpeNa upAdAnabhUtena janyate rUpam tathA jJAnamapi upAdAnabhUtenaiva janyate / ya eva tasya rUpotpAdane AtmA sa eva tasya jJAnotpAdane'pi / nahi tasya jJAnotpA- 5 dane AtmAnyatvam / ___atha nimittabhUtena jJAnamutpAdyate , upAdAnabhUtena rUpamiti cet ; tatkathamekasya anekAkArayogitopapadyate ? na ca saMjJAnyatve meyAnyatvamupapadyate, rUpavad vijJAnasyApi rUparUpatA prApnoti / tatprAptau ca na paralokI AtmA, tadabhAvAnna para-10 lokaH / idamevaM cetasi samAropyAha bhagavAn bRhaspatiH" paralokino'bhAvAt paralokAbhAvaH / " atha rUpopAdAnajanyatvepi jJAnarUpataiva; rUpasyApi jJAnarUpatA prAptA rUpopAdAnajanyatvAt jJAnarUpavat / atha jJAnaM jJAnena upAdAnabhUtena janya]te; rUpamapi tenaiva janyate, nahi 15 tasya rUpopAdAne AtmA'nyatvam / evaM ca__ " tadtadrUpiNobhAvAH tadatadrUpahetujAH / tadrUpAdi kimajJAnaM vijJAnAbhinnahetujam // " atha rUpopAdAnajanyatve vijJAnasya na rUpAtmatA tathA jJAnotpAdana(jJAnopAdAna)janyatve'pi vijJAnasya na jJAna-20 rUpatA, tatazca nairAtmyaprasaGgaH / atha jJAnopAdAnajanyatve jJAnAkAraparikalpanA tathA rUpopAdAnajanyatve rUpAkAratA, AlokopAdAnajenyatvena AlokAkAratA prApnoti; tatazca AkArakadambAtmakaM jJAnaM prasaktam / aniSTaM caitat , adrayarUpatvenA'bhyupagamAt / yat tadrUpotpAdyaM vijJAnaM tatkim - eka-25 1 dikamajJA - pari0 / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMhe dezena rUpotpAdyatvena sthitam , sarvAtmanA vA utpAdyatvena paryavasitam ? tadyadi ekadezena sthitam / tadyuktam ; akhaNDasya ekadezavirahAt / atha sarvAtmanA rUpotpAdyatvena paryavasitam: tadA vijJAnotpAdyaM na prApnoti yathA ekakAraka5samUhotpAdyatvena paryavasitasya kArakasaMghAtasya saMghAtAntarotpAdyatvaM na dRSTam , tatazca vijnyaansNghaataanuppttiH| tathA rUpamapi jJAnam ekadezena kuryAt, sarvAtmanA karaNaparyavasitaM vA ? tadyadi ekadezena karoti tayuktam / akhaNDasya ekadezA'yogAt / atha sarvAtmanA karoti; tadA rUpaM 10sarvAtmanA vijJAnakaraNe paryavasitaM na rUpAntarakaraNe pravartate , yathA ekakArakasAmagrI ekakAryotpAdanaparyavasitA kAryAntarasavitrI na bhavati, tathA rUpamapi rUpAntarotpAdakaM na bhavati, tatazca rUpAntarasya Akasmikatvam kathaM tadA(katvam , tadA'')kasmikatve kAryAnumAnaM vilupyate saugatAnAm / 15 atha anekakAryotpAdakatvena paryavasitaM rUpasvarUpam / tadA ghaTa-saMkhyA sAmAnyAderapi anekAdhikaraNAzritAtmaka rUpam , vRttivikalpadoSAnupapattiH / [9. jAti prativadituM bauddhairdattAnAM dUSaNAnAmekaikazo niraasH|] ito'pi vRttivikalpadoSAmupapattiH - vRttivikalpadoSeNa 20vRttareva nirAkaraNaM kRtam, na ghaTa-saMkhyA-sAmAnyAdeH, tato'nyatvAt / nahi anyasyA'bhAve anyasyAbhAvo'sti asambandhAt / nahi anudakaH kamaNDaluH ityukte kamaNDalorabhAva: pratIyate, kapAlAnAM tadudakasya cA, api tu kamaNDalunA sAkam udakasya vizleSamAnaM pratIyate / 25 nanu naiyAyikaiH vRttimaha ghara-sAmAnyamabhyupeyate, tadabhAve kathaM tasya saMsthitiH ? yadyevaM rUparasavijJAnAnAmapi vRttirabhyu Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saugatasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / 47 peyate naiyAyikaiH , tadabhAve'pi sadbhAvo'bhyupagamyate teSAM bhvdbhiH| atha tAni pratibhAnti vRttyabhAve'pi, tena teSAmabhyupagamaH kriyate; yadyevaM ghaTa-saMkhyA-sAmAnyAderapi svarUpaM pratibhAti abhinnAnugatAtmatayA / na cAnubhUyamAnasya nihavo yuktaH sarvApalApaprasaGgAt / anupalabdhau vA saiva samarthA , alaM vRtti- 5 vikalpadoSeNa / yadyupalabhyate; tadA vRttivikalpadoSo na vaktavyaH / atha nopalabhyate; tathApi na vktvyH| - [$10. dezabhedenA'grahaNAt ityAdeH samAlocya pratividhAnam / ] yadapyuktam- "dezabhedenA'grahaNAt ghaTa-sAmAnyAnupapatti"; tadapyayuktam ; na dezabhedena vastUnAM bhedo'pitu10 AkArabhedena , abhinnAnugatAtmatayA tayoH svarUpamanubhUyate / na dezabhedAgrahaNena khAvayavAdhikaraNena saha tayostAdAtmyaM sihayati asattvaM vA / yadyAkArabhedena grahaNam ; tadA dezabhedenAgrahaNasya aprayojakatvam , AkArabhedagrahaNena svarUpAnyatvasya prabodhitatvAt / atha AkArAnyatvena nAvabodho'sti; sa15 evAstu, asadvyavahArasamarthatvAt , kiM dezabhedAgrahaNena ? vahetoreva niyatadezakAlaniyamitasyotpatterna dezAntarAdau grahaNam , anyathA rUpAderasattvaM syAt itaradezalagnasyA'grahaNAt / [11. nAsti ghaTa-sAmAnyam , tadagrahe prahAt ityasya vibhaJjanam / ] yadapyuktam- " nAsti ghaTa-sAmAnyam , tadgrahe'grahAt "20 kimanena kriyate / kim avayavAdhikaraNA'vyatirekapratipAdanam , Aho asatvapratipAdanam ? tadyadi avyatirekapratipAdanaM kriyate: kasyAtra pakSIkaraNam ? kiM ghaTasAmAnyasya, Aho tadavayavAdhikaraNasya ? tadyadi ghaTasAmAnyasya pakSIkaraNam tatkim - avagatasya ,25 anavagatasya vA ? tadyadi anavagatasya ; tayuktam ; nayanava1 aprayojanakatvam- pariva0 / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMhe gate dharmiNi hetorutthAnamasti / na cAzrayavaikalya(ye) gamakatvam / atha avagatasya ; tadA tenaiva bhinnAkArAvagamena avyatirekapratyAyakasAdhanaM bAdhyate / atha tadavayavAdhikaraNasya pakSIkaraNam ; tatrApi kim - 5svasmAt svarUpAd avyatirekaH sAdhyate, [ Aho parasmAt ] iti ? [ yadi svasmAt svarUpAvyatirekaH sAdhyate;] sihasAdhyatayA smbodhyitvyaaH| atha parasmAdvyatirekaH sAdhyate; sa parAtmA pratipannaH, apratipanno vA ? yadi pratipannaH; sa kim - bhinnAkAratayA avagataH, abhinnAkAratayA vA? tadyadi 10bhinnAkAratayopalabdhaH; tadA'nenaiva bhinnAkArAvagamena abhedapratyAyakaM sAdhanaM bAdhyate / atha abhinnAkAratayA'vagataH; na tarhi parAtmA , idAnI khasmAt svarUpAvyatirekaH sAdhyata iti siddhasAdhyatayA sNbodhyitvyaaH| atha anavagataH; na tarhi ekatvaM rathaturagaviSANayoriva / 15 atha abhAvaH sAdhyaH tatrApi kasya pakSIkaraNam- kiM ghaTasAmAnyasya , Aho tavayavAdhikaraNasya ? tadyadi ghaTasAmAnyasya pakSIkaraNam ; tatkim - avagatasya , anavagatasya vA? yadyavagatasya ; tadA tenaiva sadbhAvAvagamena abhAvahetobarbAdhyamAnatvAt agamakatvam / atha nAvagatam ; kathaM tasya 20pakSIkaraNam khayamanavagatasya pakSIkaraNAyogAt ? atha avayavAdhikaraNasya pakSIkaraNam , ghaTasAmAnya nAstIti pratijJA; tadgrahe'grahAt ityasya hetoH tadabhAvena saha sambandho nAsti / tAdAtmyatadutpattisambandhAbhAve sati kathaM gamakatvam ? 25 tadagrahe'grahAdityasya ko'rthaH ? kim - avayavAdhikaraNagrahaNameva ghaTasAmAnyasya grahaNam , Aho avayavAdhikaraNagrahaNA 1. koSThakagataH pAThaH tADapatre nAsti / anusandhAnabalAt asmAbhiratra prakSiptaH / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saugatasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / 42 nantaraM ghaTa-sAmAnyasya grahaNam , kiM vA ghaTa-sAmAnyasyAgrahaNameva vivakSitam ? tadyadi avayavAdhikaraNagrahaNameva ghaTa-sAmAnyasya grahaNaM vivakSitam ; tadA nAnenAvyatirekA anyatarAsattvaM vA pratipAdyate , yathA nIlatadiyoH ekopalambhe'pi nAnyatarAbhAvaH, avyatireko vA, tathA nIlalohitayoH 5 ekopalambhe'pi nAnyatarAbhAvaH, avyatireko vA / atha avayavAdhikaraNagrahaNAnantaraM ghaTa-sAmAnyagrahaNaM vikakSitam / tadA nAnenAvyatireka: sAdhyate anyatarAsattvaM vA, yathA rUpagrahaNAnantaraM rasasaMvedanaM na tayorekatAM gamayati anyatarAsattvaM vaa| 10 'atha agrahaNameva vivakSitaM ghaTa-sAmAnyasya ; tadA tadagrahe'grahAt' ityetanna vaktavyam , ' agrahAt' ityetAvadastu / nahi anyasthA'grahe tadanupalambhasiddhiH, tatvabhAvavinivRttinibandhanatvAt tadanupalambhasya / na cAyaM vyatirekArtho labhyate, 'tadgrahe'grahAt ' ityasya15 hetoH ghaTasAmAnyasyAgrahaNameca, api tu avayavAdhikaraNagrahaNAnantaraM ghaTa-sAmAnyasya grahaNaM labhyate tatazca viparItasAdhanAda viruddho bhavati / [$ 12. ekapiNDagrahaNakAle upalabdhilakSaNaprAptasyetyAdeH samIkSya prativacanam / ] yadapyabhyadhAyi- "ekapiNDagrahaNakAle upalabdhilakSaNa-20 prAptasya anupalabdharnAsti sAmAnyam |"k ekmAha- nopalabdhaM sAmAnyam / api tu upalandhameva / kathaM jJAyate ? dvitIyAdipiNDadarzane sati pUrve piNDe smRtidarzanAt 'anena sadRzo'sau' evamanusmarati / athavA ekapiNDagrahaNakAle tad upalabdhilakSaNaprAptaM na bhavati tena nopalabhyate / upalabdhilakSaNaprApti-25 riha anekasahakAripiNDopanipAtaH / yadi copalabdhilakSaNa 7 ta. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplayasiMhe prAptam , kathaM nopalabhyate ? atha nopalabhyate ; na tarhi upalabdhilakSaNaprAptam / upalabdhilakSaNaprAptiriha pratyayAntarasAkalya(lyaM) svabhAvavizeSassa(zca) / etacced vidyate; kathamanupalabdhiH? . evaMbhUtasyApyanupalambhe parikalpyamAne sarvavastUnAmanupalambhaprasaGgaH / upalabdhau vA anyat kAraNamanveSTavyam / atha pratyayAntarasAkalyamAnaM vivakSitam , na tatsvabhAvavizeSaH; yadyevam adRzyasyaiva anupalabdhiH na dRzyAnupalabdhirasti / yadi ca anyakArakasAkalyam upalabdhilakSaNaprAtirabhidhIyate; tadApi upalabdhyA bhavitavyam nAnupalabdhyA / itarakAraka10sAkalyaM hi upalambhajananasAmarthyam / taced vidyate; kathamanupalabdhiH ? tasmAdanupalabdhilakSaNaprAptasyaiva anupalabdheH(bdhiH), nopalabdhilakSaNaprAptasya / [6 13. kSIrodakavadvivekenAgrahaNAnnAsti sAmAnyamityukterkhaNDanam / ] yadapyuvAca- "kSIrodakavad vivekenA'grahaNAt nAsti 15sAmAnyam :" tadpyayuktam ; viveko hi AkArAnyatvaM vyaktInAmananugamarUpatA, sAmAnyaM tu anugatAkAram , anayo: sArUpyam / taiH saha sArUpyamasya iti viviktAkArAvagamadarzanAt tathA, kSIrodakayorapi viviktameva grahaNam / tatra kSIrodakayoH ekabhAjananikSepe sati kim - kevalaM kSIraM pratibhAti, 20Aho udakam , ubhayaM vA ? tadyadi kSIrameva pratibhAti; kathaM tad udakAkArAnna viviktaM bhavati ? atha udakaM kevalaM pratibhAti; tadapi kathaM kSIrAnna viviktaM bhavati? __ atha ubhayaM pratibhAti / tadA ubhayoritaretarAkAravivi25ktayorgrahaNaM tAdAtmyavyatirekAt / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saugatasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / [ $ 14. ekatra dRSTo bhedo hi-ityAdeH kArikAyAH prativadanam / ] yadapyanyaduktam "E ekatra dRSTo bhedo hi kacinnAnyatra dRzyate / na tasmAd bhinnamastyanyat sAmAnyaM buddhyabhedataH // [ pramANavA. 3.126 ] 5 ityetadapyayuktam / ekatra dRSTe (STa )sya bhedasya anyatra darzanamastyeva, yathA ghaTavastrAdeH ekAvayavoparidRSTasya avayavAntaralagnasya upalambhAt, tathA sAmAnyamapi bhinnamasti, anugatAkArasya vuddhibhedenAdhyavasIyamAnatvAt / 51 [ $ 15. nityasya krametarAbhyAmityAdeH pratisamAdhAnam / ] 10 yadapyanyaduktam " nityasya krametarAbhyAmarthakriyAkaraNasAmarthya nAstItyasat sAmAnyam ; tadetadayuktam ubhayathApyarthakriyAsampAdanamupapadyate yugapat krameNa ca / nanu kramakartRtvamabhinnasya nopapadyate, kAryasyaikakAlInatA prApnoti ; etaccA'samIcInam yathA bhavatAM pakSe ekaM nIlakhala- 15 : kSaNam anekAkArakArya niyatadezasambandhi janayati nayanA - lokamanaskArAdirUpam, na ca kAryANAm ekAkAratA ekadezasambandhitA vA vidyate ekakhabhAvasamudbhavatve'pi tathA ihApi evaMbhUtaM tatsAmAnyaM yat krametarAbhyAM kAryotpAdAtmakam / nanu yadi krameNa kArya karoti tadA tadeva janakam, tadeva 20 cA'janakam ; satyam, tadevaM janakaM tadeva cA'janakam / nanu janakA'janakayorbhedaprasaGgaH na prasaGagosti, yathA tvadIye pakSe ekaM nIlavalakSaNaM svakAryApekSayA janakam, svakAraNAtmApekSayA tu ajanakam, na tasya svarUpabhedo'sti / atha svakAraNamAtmAnaM ca janayati tadayuktam ; tad A-25 tmAnaM kurvad utpannaM vA kuryAt, anutpannaM vA ? tadyadi utpannaM Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvopaplavasiMhe karoti; tadayuktam ; kRtasya karaNAyogAt / athA'nutpannaM karoti; asataH kaH kArakArthaH ? tathA, svakAraNamapi na janayati itaretarAzrayatvadoSaprasaGgAt / ataH tadeva kArakaM tadeva ca akArakamiti , tathA sAmAnyamapi janakamajanakaM ca / 5 na cArthakriyAkartRtvAbhAve'sattvaM siddhayati, yathA bahe: ayogolakAGgArAvasthAyAM dhUmotpAdakatvAbhAve'pi na nivartate vahnirUpatA, khahetoreva tathAbhUtasyotpattervahnikhabhAvasya dhUmajanakAtmakasya ca, tathA anyadapi kArya svahetunotpAditaM yat vastukhabhAvaM kAryA'janakAtmakaM ca, tathA sAmAnya. 10mapi vastubhUtaM na ca kAryamutpAdayati / nanu yadi kArya notpAdayati , tadastIti kathaM vetsi ? tadupalabdhyA / nanu tadanutpAdyA kathaM tahItirbhavati ? svahetusAmarthya niyamitAyAH tduhiityaatmtyotptteH| naca tadu. tpAdyatvena tahItitvam ; cakSurAderapi saMvedyatvaprasaGgAt / 15na ca viSayAkArayogitvena tahItitva(tvaM) vijJAnAtmanA vyatirekeNa viSayAkArasamAvezAyogAt / yo'sau AkAro viSayArpitaH sa kiM jJAnAkArAd bhinnaH, abhinno vA ? yadi bhinnaH; sa tAttvikaH, atAttviko vA ? yadi tAttvikaH; tadgatiH katham ? kiM svasaMvedyatvena , Aho janakatvAkArArpaka20tvena ? tadyadi svasaMvedyatvena ; tayuktam ; ajJAnAtmatayA sva. saMvedyatvAyogAt / atha janakatvA-''kArArpakatvena; tadA prAptA aakaarprmpraa| atAttvikaH; tadgatirnopapadyate; svasaMvedyatvajanakatvavyatirekAt / atha anyatiriktaH; sa tAttvikaH, atAttviko vA ? 25yadi tAttvikaH; sa jaDAtmA, tadviparIto vA ? yadi jaDAtmA; na tarhi citA saha tAdAtmyam - cicitoH tAdAtmyAnu Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saugatasaMmatasya pratyakSalakSaNasya priikssaa| 53 ppttiH| atha tdvipriitH| tadA jJAnamAtratA syAt / jJAnarUpatA ca sarvajJAnAvadhAraNA( jJAnasAdhAraNA)-pratikarmavyavasthAnupapattiH / atha atAttvikaH; tadA jJAnasyApi atAtvikatvaM prAbhoti / yadi ca vijJAnatAdAtmyena AkArotpattibhavati : vijJAnaM sarvakArakaniSpAyena sAdhAraNam-pratikarma-5 vyavasthAnupapattiH / evaM ca sati yaduktam - " arthena ghaTayatyenA nahi muktvArtharUpatAm / tasmAdarthAdhigateH pramANaM meyarUpatA // " tanmugdhavilasitaM saugatAnAm / ___ tadevaM vRttivikalpAdidUSaNaM sAmAnyAdau na saMbhavati 10 yathA eka rUpam anekakAryotpAdakatvena sAdhAraNam , tathA eka sAmAnyam anekAdhArasAdhAraNam / atha ekarUpaM nAnekaM kArya janayati api tu ekameva ; tatrApi kiM rUpameva kevalamutpAdayati , uta jJAnameva ? tadyadi rUpameva kevalamutpAdayati : tadA rUpasyA'grahaNaM prApnoti vijJA-15 nA'jananAt / atha jJAnameva kevalamutpAdayati tathApi mAnasaM pratyakSaM na prAmoti / svaviSayAnantaraviSayasahakAriNendriyajJAnena yajjanyate tat mAnasaM pratyakSam / na ca svaviSayAnantarabhAvI viSayo'sti rUpAntarAjanakAt / tasmAdekameva rUpaM vijJAna-nIlA-20 dikAryasAdhAraNaM pratipattavyam / cakSurUpAlokAdIni kAraNAni vijJAnamutpAdayanti , tAni kim - ekasvabhAvayuktAni , Aho niyatakhabhAvayuktAni ? tadyadi ekasvabhAvatayA utpAdayati(nti); tadA kArakaikatvaM prA. moti abhinnakhabhAvayogitvAt / atha niyatakhabhAvayuktAni25 1. tulaya-nyAyavi. 19 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 tattvopaplavasiMha jJAnarUpaM kAryaM janayanti; tadA vijJAnasya abhedarUpatA nivartate niyatakhabhAvakArakajanyavAd rUpazabdAdivat / / atha vividhAdapi kAraNAd akhaNDitarUpaM kArya bhavati; evaM ca kAryabhedAt bhinnakAraNAnumAnaM nivartate - ekasvabhA5vAdapi vijJAnAd anekaM nayanAlokAdikAryamutpadyate, anekasmAdapi ekaM bhavati / evaM ca sati niyatakAryadarzane niyatakAraNAnumAnaM nivrtte| ____ atha ekasmAdeva kAraNAdekaM kAryaM bhavati na bahUnAM saMkalitAnAm ekaphalotpAdakatvam / tatazca niyatakAryadarzane ni10yatakAraNAnumAnaM kena nivAryate ? tadetadasamIcInam ; yadyekaM kAraNam ekaM kArya janayati tadA'bhyupagamavirodhaH - " catuWzcittacaittA bhavanti, bodhAdodharUpatA viSayAkAratA" ityaadi| ekameva janayati kim - samAnajAtIyatvena , Aho 15tadAkAratvena, kiM vA pUrvAparakAlabhAvitvena ? tadyadi samAnajAtIyatvena janakatvam / tadA samAnakAlInaM pazcAdutpannamapi janayet / atha tadAkArAnukAritvena janakam / tatrApyetadeva dUSaNam / atha pUrvAparakAlabhAvitvena janakam : na ta_daM vaktavyam ' ekameva janakam ', cakSurUpAlokamanaskArANAM pUrva20kAlabhAvitvA'vizeSAt / evaM ca anekopAdAnotpAdyatvena AkArakadambakasvarUpaM vijJAnaM prasaktam / rUpAdyAkAraparihAre vA vijJAnAkArasyApyanupapattiH / tadanupapatto nairaatmyprsnggH| kiMca, jJAnaM kAyakasvabhAvam , kAraNaikasvabhAvam , ubhayasvabhAvaM vA ? tadyadi kAraNaikasvabhAvam ; tadA kAryarUpatA na 25saMbhavati, tadabhAve na vastutvam , saMskRtAnAM vastutvAbhyupagamAt / nApi kAraNarUpatA upapadyate; anAdhIyamAnA'tizaya Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saugatasaMmatasya pratyakSalakSaNasya priikssaa| 55 tvena jnktvaa'yogaat| atha kAryaikakhabhAvam ; tathApi na sadAsmakam , arthakriyA'karaNe vastutvavirahAt / atha ubhayAtmakam ; ekamanekAtmakaM bhavati ? kena tvaM vipralambhitaH ? nahi ekasya anekanAmakaraNe nAnAtopapadyate / na cAnekanAmakA(ka)raNamupapadyate , nimittasyAvicitratvAt / evaM vijJAnasyA'saMbhave sati 5 santAnAnupapattiH, abhrAntabhrAntadaitasyA'nupapattizca / [$ 16. prasaGgAt bauddhAbhimatasya santAnasya asiddhatvapradarzanam / ] ito'pi santAnasyA'siDiH, vijJAnasya ekatvAt / tadekatvaM ca AkArAntarasyAnupapatteH, upapattau vA jJAnAkAravirahaprasaGgaH / tatpasaktau ca sntaanaa'nuppttiH| 10 ito'pi vijJAnasantAnAnupapatti:- vijJAnam asaddharmAt sadAtmatayA nivarttate , svarUpAntarAttu kathaM vyAvarttate ? kiM sadAsmatayA , Aho AkArAntareNa ? tadyadi sadAtmatayA vyAvartate / tadA rUpAdeH asadAkAratA prApnoti , vAjiviSANayoriva / atha AkArAntareNa nivarttate; tadA jJAnasya asatva-15 bhAvatA prAmoti , turgvissaannvditi| ___ atha vijJAnAkAratayA nivarttate rUpAdibhyo vijJAnam ; sA vijJAnAkAratA satsvabhAvA, asatvabhAvA [vA] ? tadyadi satvabhAvA; tadA jJAnAkAratayA nivarttata iti kimuktaM bhavati? sadAtmatayA nivartate, vijJAna sadAkArayoravyatire-20 kAt / tatazca rUpAderasadAkAratA prApnoti turagaviSANavaditi pUrvoditameva dUSaNamApadyate / atha asatsvabhAvA; tadA kharaviSANavad vijJAnarUpatAM parityajati , tyAge vijJAnasantAnAnupapattiH, tadanupapattau caityavandanAdikriyA'narthakyam / ito'pi vijJAnasantAnAnupapattiH, tadutpAdakavijJAnasya25 pUrvAparasahotpannavijJAnaM prati svarUpAvizeSAt - yadeva pUrvasahotpannavijJAnApekSayA svarUpaM tadeva aparavijJAnApekSayApi Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 tasyopaplavasiMhe svarUpaM vijJAnasya niravayavatvena, tatazca yathA pUrvasahotpannavijJAnasya heturna bhavati, evam aparavijJAnasyApi heturna bhavati- tatsvarUpavyatiriktavyApArAtizayasthAnupalabdheH / . atha pUrvakAlabhAva evAtizayaH, tena tasya hetutvamupa5pAdyate : yavevaM yathA devadattajJAnapUrvakAlabhAvi devadattajJAnakAraNaM tathA sarva puruSajJAnAnAM devadattajJAnakAlotpannAnAM devadattajJAnaM prati hetutvaM prasaktam ; tatprasaktau anekadvIpadezAntaritapuruSAnusyU(nubhUtArthAnusmaraNaM syAt / tathA , svajanabhujaGgamAdau'(mAdAvana)nubhUtepyarthe'nusmaraNaM syAt / tathA, tathAgatAvadAta10jJAnajanyatve devadattajJAnAnAmavadAtatA syAt / tatazca sarve sarvajJAH syuH / atha naiva avadAtatA devadattAdijJAnAnAm , tathAgatAvadAtajJAnopAdAnajanyatve'pi devadattAdijJAnenApi janitatvAt ; tajanyatvenaiva tathAgatajJAnasyApyavadAtarUpatA na prApnoti / tatazvAsAvapi avItarAgaH syAdasarvajJazca / 15 itazca santAnAnupapattiH, vijJAnayoH sahotpAde hetuphalabhAvAnupapatteH / yadaiva kAraNajJAnaM vinazyati tadaiva kAryajJAnaM jAyata iti vaH siddhAntaH / kAraNajJAnasya ca vinAzaH tadutpAda eva / tatazca kAraNajJAnavinAzakAle kAryajJAnaM bhavati / kimuktaM bhavati ? kAraNajJAnotpAdakAla eva bhavati / tatazca 20sahotpannayoH hetuphalabhAvAnupapattiH ekakAlodgatayoH goviSANayoriva / kAraNajJAnasya cAnupapa(nutpannasyotpattivad anutpannasya vinaashprsnggH| tatazca kSaNamapi nopalabhyeta , upalabdhI vA satatopalambhaprasaGgaH, tadAtmabhUtavinAzasya upalambhavighAtAkartRtvAt / vighAtakartRtve vA ekakSaNopalambhasyApi 25anupapattiprasaGgaH / atha ekakSaNopalabhyasvabhAvakaM saMjAtaM tena [na] satatopalabdhiH anupalabdhirvA; yadyevaM dvAdazASTakSaNopa Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 1. saugatasaMmatasya pratyakSalakSaNasya parIkSA / labhyasvabhAvaka saMjAtaM kinna kalpyate ? kiMca, utpAdavinAzayorabhede sati kAryakAraNayoH samaM vinAzaH syAt / yadapyanyaduktam - " mAturudaraniHkrama(niSkramaNAnantaraM yadAyaM jJAnaM tajjJAnAntarapUrvakaM jJAnatvAt dvitIyajJAnavat / " na, asiddhatvAt dRSTAntasya, dvitIyAdijJAnasyApi yathA 5 jJAnapUrvakatvaM nAvagAhayituM pAryate tathA prAgeva Aveditam / kiMca, yadi(di)jJAnatvAt jJAnapUrvakatvAnumAnam , na kilA'vabodhAtmakakAraNamantareNa bodhAtmaka kAryamupapadyate / etaccAvadyam- abodhAtmakAdapi nIlAlokalocanAdikAraNAdupajAyate- tadA garbhAdau yadAcaM vijJAnaM tad matasaMghAtAdeva bhavi-10 Syati na jJAnAntaraM parikalpanIyam / yasyAnantaraM yad bhavati tat tasya kAraNaM nAparidRSTasAmathryam, vijJAnAbhAve vijJAnajanyAkAratA nivRttA na tu jJAnAkAratA, yathA indriyavyApAramantareNopajAyamAne manovijJAne indriyajanyAkAratA nivartate na tu jnyaanaakaartaa| 15 yadi ca sadRzAt sadRzasyotpattiniyamyate tadA dhUmena dahanAnumAnaM na prAmoti, dahanasya dhUmasArUpyamantareNa upaadaankaarnnsvaayogaat| atha rUparUpatA sArUpyamubhayoriti cet ; tadihApi svalakSaNarUpatA sArUpyaM bhUtavijJAnayoH, alaM paralokavijJAnakalpanayA / atha vijJAnarUpatA bhUtAnAM na vi-20 dyate tena teSAmupAdAnakAraNatvaM nAsti vijJAnaM pratItizce(pratIti ce )t : ihApi dhUmarUpatA nAsti dahanasya , nopAdAnakAraNatvam , tadbhAve na dahanAnumAnam / tathA, anubhavajJAnAdanubhavajJAnasyaiva niSpattirabhyupeyA upAdAnakAraNAnukAritvena kAryasya niSpattyabhyupagamAt / na ca25 ekadezAnukAritvamasti tadIjasyA'vicitratvAt / anubhavA8 ta. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 tattvopaplavasiMhe kArAnanukAritve ca jJAnAkAratAvirahaH syAt , anukaroti ca vijJAnarUpatAm , tena kathaM nAnubhavAtmakam ? tadupapattau ca prAptA anubhavaparamparA ityataH smaraNAnupapattiH, tadanupapattau ca anumAnajJAnasyApyanupapattiH, tatazca sarvavyavahAravilopaprasaGgazca 5evaM (0prasaGgaH / evaM ca) na santAnasiddhiH, nApi savikalpakanirvikalpakajJAnadvairAzyamasti , nApi vyabhicArAvyabhicAra- . daividhyamupapadyate saugate mate // 2 // [5. mImAMsakAbhimatasya pratyakSasya niraas:|] tathA, "satsaMprayoge puruSasyendriyANAM buddhijanma tat 10pratyakSam " [ jaimi0 1.1.4 ]; tadapi pratyuktam / katham ? eta. tsUtraM kadAcit lakSaNaparam , kadAcicca kArakasaMkhyApratipAdanaparam, kadAcicAnuvAdaparam / tadyadi lakSaNaparam / tadAvabodhasyAvyabhicAritvaM nAvagantuM pAryate - nAduSTakAraNajanyatvena , nApi pravRttisAmarthyena , nApi bAdhArahitatvena , nAnyathA vA - 15sarva pUrvoditamanusmRtya vaktavyam / nApi indriyArthasamprayogajatvaM vijJAnasyAvabodhasya cArvAgbhAgavidAvagamyate, tadatIndriyatvena tadAyattatA'nadhigateH / nApi indriyajanyatvamavagantuM pAryate, indriyaannaamtiindriytvaadev| atha avabodhAnyathAnupapattyA sannikarSapari20kalpanA kriyate; avabodhasya anyathAnupapattirna bhavati kA'numA ? - . atha kArakasaMkhyArtham ; kiM tena parisaMkhyAtena prayojanam ? AlokAdInAmapi kArakatvAt tAnyapi parisaMkhyeyAni bhavanti / 25 atha anuvAdaparatA; prasiddhasyAnuvAdo nA'prasiddhasya / naca adhyakSaM kvacidviditam / nanu loke viditam ; 'na vidi. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. mImAMsakAbhimatasya pratyakSasya nirAsaH / 59 tam ' iti brUmaH, avybhicaarityaa'nvgtH| nApi satsaMprayogajatvaM viditam , tatazca pratyakSAnadhigatiH, tadanavagato caanuvaadaanuppttiH| itopyanuvAdAnupapattiH prayojanAbhAvAt / nahi prayojanaM vinA anuvAdaH pravartate, anUdya kacit kiMcidvidhIyate prati- 5 Sidhyate vaa| nanvatrApi dharma prati nimittatvaM pratiSidhyate / taduktam" dharma pratyanimittaM pratyakSaM vidyamAnopalambhanatvAt samprayogajatvAca / " tatra kim anyapadArthAvabhAsotpannaM pratyakSaM dharma prati nimittatvena pratiSidhyate, kiM vA dharmAvabhAsotpannam ,10 anutpannaM vA ? tadyadi anyapadArthAvabhAsotpannapratyakSavyAvRttiH kriyate; tadA'vipratipattyA saMbodhayitavyA jaDamatayaH / ___ atha dharmya(mA)vabodhakotpannapratyakSavyAvRttiH kriyate; tadA virodhena pratyavastheyo bhavati - dharmAvabodhakotpannaM pratyakSam , na ca dharmanimittam iti vyAhatamapadizyate, anyathA codanA-15 vacanajanitavijJAnasyApi dharmAvabodhakatvena utpannasyAtannimittatvaM syAt / athAnutpannasya dharmAvabodhakatvaM nAsti; kenAtra pratipadyate - yannotpannaM tad dharmAvabodhakam ? nApi kamaladalAvabodhakaM svayamasattvAt / yadapyuktam - 'satsaMprayogajatvAt' iti , tadapyayuktam :20 satsaMprayogajatvaM yathA na bhavati tathA prAgevoktam / ___ yadapyanyaduktam - "vidyamAnopalambhanatvAt kila pratyakSa vijJAnaM vidyamAnamevabodhayati"; yayevaM na kevalaM pratyakSam api tu sarvapramANotpAdita vijJAnaM vidyamAnAvabodhakam / ____ atha codanAjanitaM vijJAnam avidyamAnakarttavyArthAva-25 bodhakam / yadyavidyamAnam ; kathamavabodhyate ? atha avabodhyate; Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavAghanavat / 60 tattvopaplavasiMhe kathamavidyamAnatA ? avabodhyamAnatvenaiva vidyamAnatA pratyakSapramANAvaboSitArthavaditi / nApyavodhanamavabodhyamantareNa upajAyate pratyakSAvabodhanavat / api ca codanAvacanajanitavijJAnasya mithyAtvamupapadyate, 5avidyamAnaviSayatvAt kezoNDukajJAnavat / kezoNDukavijJAnasyApi pratIyamAnopakArakArthAbhAve mithyAtvam , tadihApi pratIyamAnopakArakArthoM [nA]styeva, kathaM na mithyAtvam ? tadanvaye vA kartavyArthaviSayatvaM pratihIyeta codanAvacasaH / kiMca, codanAjanitaM vijJAnaM kartavyatArthaviSayaM vA , tad10bhAvaviSayam, nirviSayaM vA ? tadyadi karttavyatArthaviSayam; tadA tasya vartamAnataiva pratItyutkalitatvAd vidyamAnatoyAdivat / 1 toyAderapratIyamAnatvaM svasattAdhUmAdagnau sati janakasvAdinA nimittena } etaced vidyate ; kathamavidyamAnatA ? atha tabhAvaviSayam ; tasyApi svena rUpeNa vidyamAnatvAt na kartta15vyatA / atha nirviSayam : na tarhi codanA kartavyAvabodhikA api tu nirviSayA ityevaM vaktavyam / evaMsthite yathA pratyakSaM vidyamAnopalambhakaM tathA anyAnyapi pramANAni / buddhijanma pratyakSam , naca vuddhayavagame pramANamasti / pratyakSAvaseyA sA na bhavati, svayamanabhyupagamAt / anumAnagamyApi 20na bhavati, tathA pratibaddhaliGgAnavagataH / ___ atha arthApattyA pratIyate; kim - ghaTArthAnyathAnupapattyA, Aho tadupAdAnaparityAgAnyathAnupapattyA, ghaTAvabodhAnyathAnupapattyA vA ? tadyadi ghaTArthAnyathAnupapattyA ; tayuktam , na vuddhikAryo ghaTaH, api tu buddhiriha tatkAryA / atha ghaTopA25dAnaparityAgAnyathAnupapattyA buddhiparikalpanA kriyate; tayu 1. koSThakagataH pATho'prastuto bhAti / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. sAMkhyasaMmatasya pratyakSalakSaNasya nirasanam / 61 sam, buddhisvarUpasyAnekakAlAntarAvasthAnAyogAt arthApattenirviSayatvam / kenApi balavatA prerito buddhimantareNa vA tadupallavAdA ghaTopAdAnaparityAgAya ghaTate tena sNdigdhaa'rthaapttiH| naca sambandhagrahaNamantareNa niyatAyAM vuddhau prtipttiruppdyte| arthApattitastu tadnupapattau indriyakalpanApi durghttaa| 5 atha avabodhAnyathAnupapattyA buddhiparikalpanA kriyate; tasyApi vuddhayA saha sambandho nAsti, kathamavabodhayati ? ababodhe cAvagate pratyakSAvagataiva buddhiH nAvabodhagamyA , avabodhabuddhi-vijJAnazabdAnAM paryAyatvAd avabudhyate jJAyata ityeko'rthaH // cha / 10 [6. sAMkhyasaMmatasya pratyakSalakSaNasya nirasanam / ] tathA " zrotrAdivRttiravikalpikA " etadapi pratyuktam : zrotrAdikA(ka)raNAnAM zabdAdiviSayAkAratayA vipariNAmo vRttizabdenAbhidhIyate / sA cAnekaprakArA bhavati - samyarajJAnarUpA viparyayajJAna-saMdeharUpA ca / taduktam- 15 "tamo moho mhaamohstaamisro'ndhtaamisrH|" ityAdi / .. tadyadi zrotrAdivRtteH pratyakSatvam : tadA viparyayAdivRtterapi pratyakSatvaM prAmoti / atha abAdhitapadopAdAnaM kriyate; tat sUtre na zrUyate / bhavatu vA tasya kalpanA, tathApi avyabhicAritvaM jJAtuM na zakyate / tacca naiyAyikapratyakSalakSaNAdhi-20 kAre prapazcitam / yadi ca avyabhicAripadena viparyayarUpA vRttirapodyate tat tadAtmatayA vyavasthitA samyagrUpApi vRttirapoditA bhavati / tatazca saMgrAhayA na labhyate vRttiH / atha samyagrUpA vRttiriha saMgrAhayA; tadA'pohayA na labhyate, vRttInAM svarUpaikatAbhyupagamAt / bhedAnabhyupagame ca25 abhyupetahAnam / nahi bhavatAM pakSe indriyAda bhidyante vRttayaH / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 tattvopaplavasiMhe tacedabhinnam , kathaM vRttInAM bhedaH ? bhedAbhyupagame indriyaikatvaM hIyate / indriyAvyatirekitvaM na vaktavyam / indriyAvyatirekitve'bhyupagamyamAne nIlalohitaghaTAdInAM sarvadA upalambhaH syAt, indriyAvasthAne tavyatiriktAyA vRtteH avasthAna5saMbhavAt , tatsaMbhave ca ghaTAdyanupalambhAnupapattiH / atha vRttisadbhAvepi anupalabdhiH; na kadAcidupalabdhiH syAt, nahi bhavatAM pakSe kiMcidapUrva jAyate pUrva vA nirudvayate / tatazca sarvasyA'stitve upalabdhyanupalabdhI kiMkRte ? sadopalabdhiranupalabdhirvA / nahAyevaM vAdino dvitIyA gati10rasti / kiMca, zabdAdaya upalabhyante kim - anupalabhyasvabhAvA upalabhyante , AhosvidupalabhyasvabhAvA(vA.) ? tadyadi anupalabhyasvabhAvA upalabhyante ; tadA upalabdhiH katham ? yadi anupalabhyasvabhAvAH, katham upalabhyeran ? anyathA AtmAderapyu15palabdhiH syAt / atha upalabhyasvabhAvA upalabhyante ; anupalabdhiH katham ? kiM tenaivAkAreNa, Ahosvid AkArAntareNa ? yadi tenaiva AkAreNa anupalabdhiH; AtmAderapi anupalabdhirna prApnoti, upalabdhau vA bIjAntaraM vacanIyam / atha AkArAntareNa nopa20labhyante ; tathApi upalabhyamAnA-'nupalabhyamAnayoH naikatvam , zabdAtmAkArayoriva , nahi upalabhyasvabhAvAcchandAdanupalabhyasvabhAva AtmA'vyatirikto dRSTaH / atha tasyaivA'bhivyaktasyopalabdhiH; tatsvarUpavadabhivyaktaH sarvadAnava(0dAva)sthAnAt satatopalabdhiprasaGgaH / atha tiro25dhAne sati anupalabdhiH tadA tatsvarUpatAdAtmyAt satatAnupalambhaprasaGgaH, ubhayo'vasthAne samamupalambhA'nupalambhau Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. sAMkhyasaMmatasya pratyakSalakSaNasya nirasanam / syAtAm / tatazca - 'idAnImupalabhe pUrva nopa(pA)labhe' iti vyavahAravirahaH syAt / tathA; 'pUrvamupa(pA)labhe idAnIM nopalabhe ityetadapi na prApnoti / ____ atha avayavopacaye sati upalambhaH; tasya sarvadA bhAvAt srvdoplmbhprsnggH| atha skhalakSaNapuSTau satyAmupalambhaH; 5 tasyAH sarvadA sattvAt satatopalambhaprasaGgaH / atha saMsthAnoskarSe styuplmbhH| tasyApi sarvadA vidyamAnatvAt satatopalabdhiH syAt / tasmAd yena yena nimittena upalambhaparikalpanA, tasya tasya sarvadA bhAvAt satatopalambhaprasaGgaH / atha dezakAlakArakApabandhAdanupalambhaH; tadA tasyApabandhasya sarvadA10 bhAvAd anupalambhA'nuparamaH syAt / tathA , indriyANAmapi karaNarUpatA nopalabhyate phlvaiklyaat| nanu asti vijJAnaM phalam ; na , tasya sarvadA vidyamAnatvAt / sarvadA vidyamAnayoH hetuphalabhAvo nopapadyate, yathA guNAnAM parasparamAtmabhedAnAM vA / nahi AtmA AtmA-15 ntarasya heturbhavati tatphalaM vA, tathA ihApi anAdyantA sattA na kalaM heturvA ucyate / / kiMca, bhUjalAdi aneka kAryam - tatkiM guNatrayAd vyatiriktam, avyatiriktaM vA ? tadyadi vyatiriktam ; tatki . tAttvikam , atAttvikaM vA? tadyadi tAttvikam ; na tarhi 20 guNatrayopAdAnapUrvakam , tato bhinnatvAd AtmasvarUpavat / na ca guNatrayeNa saha anyatamo'pi sambandha upapadyate tadbhinnakAryasya / na mAtrAmAtrikasambandhaH, nApi sahacarasahacarita]bhAvaH, nApi nimitta-ni(nai)mittikabhAvaH, upakAryopakArakabhAvo vaa| __ atha atAttvikam ; kathaM tena guNatrayaM pratIyate, guNatrayeNa25 saha sambandhAnupapatteH ? naca sadasatoH sambandha upapadyate AtmakharaviSANayoriva / tadabhAvAt nAnumAnAd guNatrayaprati Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMhe pattiH / nApi pratyakSeNa guNAvadhAraNam , svayamanabhyupagamAt / taduktam - " guNAnAM paramaM rUpaM na dRSTipathamRcchati / yattu dRSTipathaprAptaM tanmAyeva sutucchakam // " uttadanavagame ca na bhogyena bhokturanumAnam / tatazca nAtmA, na guNatrayam / atha avyatiriktam : tatkim - tAtvikam , atAttvikam vA ? yadi tAttvikam / tadA kAryANAmaparisaMkhyeyatve gunnaanaampyprisNkhyeytaa| tatazca 'trayo guNAH' iti na vaktavyam / 10atha guNAnAM nitvam / tadA kAryasyApi tritvaM prApnoti, AnantyaM hIyate / tathA , kAryasya pratyakSatve guNAnAmapi pratyakSatvam / kiMviSayaM pradhAnAnumAnam ? guNatrayaM pradhAnam, taca upalabdham alam anvayazaktiparimANavaizvarUpyopakAryopakArakAdisAdhanena / atha nopalabhyate pradhAnam : tadvyatiriktaM 15kAryamapi nopalabhyeta, tadabhAvAnna puruSasiddhirupapadyate / atha atAtvikam ; tadA guNatrayasyApi ataatviktvm| tabhAvAt na citsiddhau pramANamasti / tasiddhau paralokino'bhAvAt paralokAbhAvaH / tadevaM pratyakSaM nopapadyate // cha // [7. naiyAyikAbhimatasyAnumAnasya nirasanam / ] 20 atha idAnImanumAnaM vicAryate - kiM punaranumAnam ? "tatpUrvakamanumAnam " [nyAyasU0 1.1.5 ] katham ? kathyate - rasavatIpradeze nayanAdivyApAreNa dahanadhUmayoH sambandhAvadhAraNaM kriyate, tena ca saMskAraH, taduttarakAlaM dvitIyaliGgadarzanam / tadanantaraM vyAptismaraNam , vyAptismaraNAnantaraM parAmarza25jJAnamanumAnaM liGgasacivam / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---- --- ------ - - - - - - ----- 7. naiyAyikAbhimatasyAnumAnasya nirasanam / 65 tadbhAve tasyAbhAvaH tatpUrvakatvAt / nahi kAraNaM vinA kArya loke bhavad dRSTam , pratyakSa ca kAraNaM gIyate tadabhAvAt kathamanumAnakuptiH, kRptI vA kAryA'kasmikatvaprasaGgaH / pratyakSAbhAvamaGgIkRtya uktam - " avinAbhAvasambandhasya grhiitumshkytvaat|" itopi avinAbhAvasambandhagrahaNAnupapattiH - kiM sAmAnyayoH sambandha vadhAraNam , Aho svalakSaNayoH, sAmAnyakhalakSaNayorvA ? tadyadi sAmAnyayoH sambandhAvadhAraNam ; tadyuktam ; sAmAnyAnupapatteH / tadanupapattizca prAgevopapAditA / nApi sAmAnyakhalakSaNayoH, saamaanyaasNbhvaadev| 10 nApi skhalakSaNayoH; dahanadhUmavyaktInAmAnantyAt, a. bhinAnekAnugAminimittA'saMbhavAcca / sadbhAve'pi AnantyasthA'nativRtteH, ativRttau vA bhAvAbhAvaprasaGgaH, tatprasaktI ca vad idAnIM kasya sambandhAvadhAraNam ? dezakAlasvabhAvaviprakarSAca na vyaktInAM sambandhAvadhAra-15 NAya alaM pratyakSam / na ca sambandhigrahaNamantareNa sambandhabuddherupapattiH tadadhikaraNatvAt sambandha-taDayoH / na ca sambandhagrahaNasamaye sarve sambandhino'vabhAnti , apratibhAsanAt / . na ca apratIyamAnasya pratIyamAnatvaM kalpayituM nyAyyam , ati. prasaGgAt / anyathA hi rAsane vijJAne rase pratIyamAne rUpa-20 mapi kalpyaM syAt / ___ atha avinAbhAvasambandhagrahaNakAlopalakSitakatipayavyaktInAM sambandhAvadhAraNam, na sarvAsAmiti cet ; yadyevaM tAsAmeva gamakatvaM nAnyAsAm / nahi anyasya sambandhe anyasya gamakatvamasti, atiprasaGgAt / na jAtu devadattanayanaghaTa-25 sambandhe jAte jalAdI jJAnamutpadyate niyatadezakAlasvabhAvA 9 ta, Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 yogitvAt svabhAva syAt / AtmAnyatve va anyasya sambandhe anyasyA'gamakatvam tadAkAravyatirekAt / avyatirake vA parvate naikavala" dhUmAkArAnupravezaprasaGgaH syAt / tadanupraveze ce na tatsaMviSeigmeyA agnisaMvittirupapadyate, nAlikeradvIpavAsina iva tayoH sambandhAnavagateH / tadanavagatizca anumeyadahanasya pizAcezvaratulyatvAt / pAvakasambandhi saMvittau sambandhabuddherupapattiratiprasaGgAt / tasmAd ghUmA 'liGgAvagama ivA' 6 12 tatvopaplavarsi 10 tAttvikyA dRSTayoM na kenApyutpAdyate iti kinna kazyete ghUma lena "ghUdhUmakharUpaM kimadhunotpannam, cirotpannam, kAraNAdvA jAtam, Akasmikam "mAtrAvadyotakatvena paryavasite Akasmi kamapi svarUpamupapadyate jagato vaizvarUpyadarzanAt / atha Aka15smikatve niyata dezakAla sambandhitvaM na labhyate tanna yuktam, tatsvabhAvasya tasyotpatterAkasmikaniyatadezakAlasambandhAbhAvAnavagateH / evaMbhUtaM tat kAraNaM vinotpannaM yat niyatadezakAla - pratiSThitadeham / evaM ca sthite dhUmopalambhe sati nAnumeyAgnipratipattiH, anupalambhAt / 6 uu 20 [ $ 1. kAryahetukAnumAnanirAsAya kAryazvasya khaNDanam / ] ito'pi nAnumeyapratipattiH, dhUmasya kAryarUpatvA'saMbhavAt / tadanupapattizca sattAvicchedasyAnavagateH / nanu pratyaghuTam / 2 vyatire - dhR / 3. reke yA parvate naikacalaka - 0 / 4. ca 6. sambandhAnavagateH / tadana - 0 7. ti - 0 / 10. buddheta - ghR0 | pyutAyate - ghR0 1 1. tU svabhAva na tat saM - ghR0 / 8. tU / pAva - dhR0 dhR0 / 13. haJca na dhR0 / 16. dhUmadhUma svarUpaM kimadhunAtpannaM cirotpannaM kAraNAdvA jAtamAkasmika - dhru0 / 5. mevA - 0 / / 9. vitta - pR0 0 | 12. mA - 11. titra - 15. lyate 14. dhUnabalena - ghR0 / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. naiyAyikAbhimatasyAnumAnasya nirasanam / 67 kSeNaiva avagamyate ; kiM tat pratyakSaM vidhimukhena upajAyate, Aho pratiSedhamukhena ? tadyadi vidhimukhena upAdIyate; tatkiM dhUmaviSayam, Aho anyaviSayam, nirviSayaM vA ? tadyadi dhUmaviSayam / tadA tatsvarUpAvagAhinA tatsvarUpAstitvaM vidhIyate na tatsvarUpakhaNDanA / atha anyaviSayam ; na tarhi tena 5 tasya khaNDanA vidhIyate tatsvarUpavat, api tu yad yadviSayaM tat tasyaivA'stitvaM vidadhAti / atha nirviSayam : na tarhi tat kiMcid vidadhAti nApi pratiSedhati mUkAndhavadhiratulyatvAt / ____atha pratiSedhamukhena upAdIyate; tadapi kiM dhUmaviSayam , Aho anyaviSayam, nirviSayaM vA ? tadyadi dhUmaviSayam ;10 tadA tatsattopanibaddhaM tatsvarUpAstitva vidhAyakaM na tu vyAvatakam / atha anyaviSayam; anyaviSayaparyavasAyinA na tatsattAkhaNDanA avadyotyate tatsattAvat / atha nirviSayam ; na sat kiMcidviddhAti nApi pratiSedhati muuddhaatmtyotptteH| atha sattAvicchedo hi pradhvaMsaH, so'nena AtmasAt kri-15 yate; nedaM caturasraM vacaH / pradhvaMso hi viSayAntaram , tatro. tpannaM vijJAnaM tatsvarUpAstitvavidhAyakaM na tu kasyacit pratiSadhakam / tasmizca saMvedyamAne na kasyacit khaNDanA'vagamyate khaviSayaparyavasAyIni vijJAnAni svaviSayAstitvavidhAnaparANi / kA kasya khaNDanA ? 20 atha pradhvaMsajJAne dhUmasvarUpaM na pratibhAti , tenAsau tasya khaNDanA iti cet ; yadyevaM trailokyasya khaNDanA, tasmin dhUmadhvaMsajJAne trailokyaM nAvabhAti , trailokyAtmako vA na bhavati dhvNsH| [$ 2. praptaGgAt virodhayavArthasya vikalpya dUSaNam / ] 25 atha dhUmavirodhitvena asau dhUmasya khaNDanA iti cet ; kaH punarasau virodhArtha:? kim - atadAkAratA, Aho asamAna Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tavopaplavasiMhe kAlInatA, tatsadbhAve tasyAnupalambho vA, tajjanyatA vA, tajjanakatvaM vA, bhinnakriyAkartRtvaM vA, bhinnahetutpAdyatvaM vA, AzritAnAzritatvaM vA ? 68 tadyadi tAvad atadAkAratA virodhaH ; tadA trailokyasya 5sA khaNDanA, na kevalaM dhUmasya, trailokyAkAraparihAreNa tatsthiteH / atha asamAnakAlInatA virodhArthaH ; tadA atItAnAgatavarttamAnakAlAnAmanyonyavirodhitvaprasaGgaH / na cAsanA( cAsamAna ) kAlInatA sa svabhAvena ubhayoH svabhAvopapatteH / " 10 atha tatsadbhAve tasyAnupalabdhiH virodhArthaH tadA atidUrAdinimittopanipAte sati tadanupalabdhirdRSTA naca teSAM tatkhaNDanAtmatA | tathA, dIpAbhAve ghaTadhUmAderanupalabdhirdRSTA, na ca sA ghaTadhUmAdeH sattA khaNDitA / atha dUrAdinimittopanipAte yatrAnupalabdhirdRSTA tatropa15labdhirapi punardRSTA, iha tu punaH dhvaMse saMjAte na jAtu dhUmakummAderupalabdhirasti / kena nopalabhyate ? kiM kenApi, Aho sarvajJAtRbhiH / tadyadi kenApi nopalabhyate, tena tadA tasya svarUpakhaNDanA; tadayuktam, dUrA[va] raNAdinimittopanipate sati yathaike tamartha na pazyanti apare pazyanti, evaM sati 20 saMjAte dhvaMse samartham eke nopalabhante anye tu upalapsyanta iti / atha sarvajJAtRbhinapalabhyate ; kAnumA ? ' etadanubhavavikalAH sarve jJAtAra: ; na mAnamasti paracittavRttInAM duranvayatvAt buddhivaicitryasya ca upapatteH / 3 " 25 dhvaMse sati anupalabdhiH kiM - niyatadezakAle, sarvadA vA ? tadyadi niyata dezakAle anupalabdhiH ; tadA na sattApagaHisar, siddhasAdhyatayA ca boDavyA: / atha sarvadeza Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. naiyAyikAbhimatasyAnumAnasya nirasanam / kAle nopalabhyate; tadayuktam, na niyAmakaM kiMcid bIjamasti , na ca vIjamantareNAbhyupagamo yuktH| ___atha dhvaMse sati sarvopAkhyArahitatve kathaM vastutvasaMsthitiH ? kadA sarvopAkhyArahitatvam ? kim upalabdhyavasthAyAm , Aho anupalabdhyavasthAyAm ? tadyadi upalabdhimadhi-5 kRtyocyate; upalabhyate ca sarvopAkhyArahitatvaM ca iti citram / atha anupalabdhyavasthAmaGgIkRtyocyate sarvopAkhyArahitatvam ; tadyuktam , durAvaraNAdinimittopanipAte sati anupalabdhau sarvopAkhyArahitatvaM sattvaM ca ityanekAntaH / yadi ca10 dhvaMse sati atyantAnupalambhaH anupalambhaprapaJco'yaM na tatsvarUpasyAtAvada(tAdava)sthyam , AcaraNAdikRtAnupalambhe yathA / tajjanyatA virodhArthaH; tadA daNDAdinApi janitatvAt tadvirodhitvaprasaGgaH / na ca vyApArAtizayo'sti, taM prati kriyAtirekasya anupalabdhiH (bdheH| atha tajjanakatvaM viro-15 dhArthaH; tayuktam , na ghaTadhUmAtmA tad dhvaMsotpAdyaH taireva anabhyupagamAt / yadi ca tajjanakatvena virodhitvam / tadA abhAvajJAnasya abhAvo virodhI syAt / ____ atha bhinnArthakriyAkatRtvam / tadA sarve sarvasya virodhinaH prApnuvanti / atha bhinnahetUtpAdyatvaM virodhArthaH; tadayuktam ,20 ekena devadattena kumbha-tadvicchedayorutpadyamAnatvAt / yadi ca niyatahetutpAdyatvena viruhatvaM jegIyate sadasato; tadA sarve bhAvA niyatasAmagyA utpAdyA anyonyavirodhino bhveyuH| nityAnityAkArayorvirodhaprasaGgaH, nityAkArastha nirvAjatvAt, bIjavatve vA nityataiva na syAt / . 25 atha AzritAnAzritatvaM virodhArthaH; tadA AtmajJAnayoH virodhitvamApanIpadyate, kumbhApagamastha sarvavirodhitvaM prA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 tattvavasiMhe joti, AzritAnAzritatvasyA'vizeSAt / na ca sambandhamantareNa SaSThI sampadyate, api tu sambandhe sati devadattanayanaturagavyapadezo yathA / atha sambandhamantareNa kumbhAbhAvavyapadezo'bhyupagamyateH tadAstaM gataM vizvaM syAt, sambandhAbhAvasyAvizeSAt / [ $ 3. hetuphalasaMbaMdhAvadhAraNasyAnupapattiprakaTanam / ] ito'pi hetuphalasambandhAvadhAraNaM nopapadyate - kiM nirupacaritakAraNagrahaNAnantaraM gRhyate kAryam, Ahosvid upacaritakAraNagrahaNAnantaram ? yadi nirupacaritakAraNagrahaNAnantaraM 10 gRhyate; tadayuktam, sAmagrathA atIndriyatvena saMvedanAyogAt / atha upacaritakAraNAnantarIyakatvena tad gRhayate tena tasya tat phalam ; tadayuktam, upacaritasya kAraNatvameva na vidyate kathaM tat phalatAM yAti / anyaca, tantUnAM kArya vastu (straM) kim - pUrvAparakAla15 bhAvitvena, Aho pUrvAparagrahaNena ? tayadi pUrvAparakAlabhAvatvena tadA niyatakAraNakAryatvaM na labhyate ambaraphalasya, tatsamAnakAlInA'nekakAryotpAdakAnAM tatpUrvAparakAlabhAvitvA vizeSAt / atha anvayavyatirekayuktasya yasya pUrvakAlabhAvitvaM tat20 kAraNaM tadasti, dhruva bhAvikAryadarzanAt / anvayavyatirekazabdena kimabhidhIyate ? kim - kAraNam, anyadvA ? tadyadi kAraNam ; tadA na kiMcid bAdhyate kAraNAtmatayA tatkAraNam / atha anyat tat na jAnImaH kiM tad iti ? naca pUrvAparabhAva: siddho'tra jJAnamantareNa / jJAnaM vinA na jAne 25 kiM sahotpanna, pUrvAparabhAvotpannI vA anutpannau vA ? atha pUrvAparagrahaNakrameNa pUrvAparotpAda - tadabhAvavyavasthA iti cet tadetadapi grahaNe'pi tulyam / satI sattA saMvedyate Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. naiyAyikAbhimatasyAnumAnasya nirasanam / 71 nA'satI / sahotpannayorapi krameNa grahaNaM dRSTaM goviSANayoH / anutpannayozca gotvaa'stitvyoH| tathA, paTagrahaNAnantaraM tantUnAM grahaNaM dRSTam / tathA, ekameva grahaNaM dRSTam , na ca tayorbhedo'sti, na ca tayorhetuphalabhAvaH / yathA ca bhedo nAsti tathAprAgeva prapazcitam / evaM saMvedanamapi saMvedyAt na bhidyate sadAkAratayA, 5 . na ca tayoH AkArAntaramasti, ekaM hi vastu / ito'pi hetuphalayorvijJAnaM na vedanam , yathA utpannaM vijJAnaM khasaMvedanaM na bhavati, vijnyaanaakaaraatiriktaakaaraantrvirhaat| atha kriyAtirekApAye'pi khasaMvedanamapadizyate; asvasaMvedanaM kiM na vyapadizyate , kriyAtirekAmAvasyA'vizeSAt ? 10 ___tathA, arthasyApi na tadvedanam / atha kathaM tat arthasya vedanaM na bhavati ? kathyate-tat sattAmAtreNa arthasya vedanam , tajanyatayA vA ? tadyadi sattAmAtreNa arthastha vedanam / tadA vizvasya tavedanaM syAt taddehAvizeSAt / atha tajanyatayA tatsaMvedanamudgIyate; tadA nayanAlokezvarAderapi tat saMvedana-15 mApadyate, tarjanyamAnatvopapatteH / na cArthasya vyApArAtireko'sti, kriyAtirekasyAnadhigateH / vyApArAtireke hi niyataphalo'rthaH sthAt / bhavatu: na, adRSTatvAt , ekaM hi idaM phalaM kArakakadambasampAdyam / tatazcArthasaMvedanavat ttsrvkaarksNvednvttvprsnggH| atha kArakAntarasya na tat vedanam ; artha-20 sthApi na tat vedanam / tadabhAvAna hetuphlbhaavaavgmH| tadnavagatau ca na kArya dRSTA kAraNaM pratyeti / / api ca, kArya dRSvA kimayam anumAtA kAraNaM smarati, Aho pratyeti ? tadyadi smarati ; tannAnanubhUtaM sma miishH| atha pratyeti; tatrApi kim upacaritaM pratyeti, Aho25 nirupacaritam ? tadyadi upacaritaM pratyeti; tadayuktam , tena saha . sambandhAnupapatteH, akArakatvena gamakatvAnupapattiH / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vopaplavarsi atha nirupacaritaM pratyeti tatrApi kim - vidyamAnam, avidyamAnaM vA ? tadyadi vidyamAnam tadayuktam, janakatvayogena janakamapadizyate, yathA daNDayogena daNDI, dravyatvayogena dravyam / na bhavatAM pakSe janakatvayuktasya anekakAlAuntarAvasthAna masti, kAryAnekatvaprasaGgAt / atha janakasve satyapi na janayati sarvadaivA'hetuH syAt / atha avidyamAnaM pratyeti ; avidyamAnam, pratyeti ca iti citram / 72 1 kiMca, kArya dRSTvA kAraNaM pratyeti, Aho kAraNapUrvakatyam, kAraNapUrvakaM vA kAryam / tadyadi kAraNaM pratyeti ; tadA 10 etadApadyate - asti kAraNaM kAryAt, yathA asti AtmA kAkasya kAyAt / atha tatkAraNapUrvakatvaM kAryasyAnumIyate ; tatkAraNapUrvakatvam - svakAraNasa tAsambandhaH, satA vA, dharmAntaraM vA ? tadyadi svakAraNasata sambandho'numIyate tadayuktam, tasya 15 pratyakSaviSayatvAt / na ca pratyakSeNa avagamyamAne anumAnaM nyAyyam, hetAvapyanumAnaprasaGgAt / taduktam - " sAmAnye siddhasAdhyatAm (tA), sAmAnyaM samAnatA pratyakSAnumAnaviSayatvena arthasya / " atha sattA'numIyate ; sA'pi pratyakSeNAvagamyate alamanu20 mAnena / ihApyetad draSTavyam - 'sAmAnye siddhasAdhyatA' / athavA siddhasya vidyamAnasya sAdhanam siddhasAdhanam / yathA ca na tau staH tathA prAgeva prapaJcitam / atha kAraNapUrvakatvaM dharmAntaraM tadanumIyate tadapi upalabdhilakSaNaprAsAdhikaraNasthaM pratyakSAvaseyam, na mAnAntaramA25 kAGkSati / na ca anupalabdhikAraNam AvaraNadRrAdi kiMcidasti / anupalabdhau vA ghaTAdAvapyanupalambhaprasaGgaH / taduktam - Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. naiyAyikAbhimatasyAnumAnasya nirasanam / 73. "vizeSe'nugamAbhAva" / vizeSo hi anumAnaikagrAhayo'rthaH tena saha sambandho naavgtH| tadanavagatau na liGgAt liGgA(liGgi)gatiH / naca SaTpadArthavyatiriktaM dharmAntaramasti svayamanabhyupagamAt, abhyupagame vA abhyupetahAnam / yadi ca kAraNapUrvakatvaM dharmAntaraM tadanumIyate liGgAt ; na tarhi 5 kAraNamavagataM digIzvarAdi / atha kAraNapUrvakaM kAryameva pratIyate; tadetat prajJAmAndhaviceSTitam / katham ? tatsvarUpasya pratyakSAvagAhitadehasya kimanumAnena ? atrApi tadeva upanatam - 'sAmAnye siddhasAdhanam samAnaM pratyakSAnumAnaviSayatve sAmAnyamityapadizyate, tasmin10 sAmAnye sAdhyamAne sAdhanavaiphalyamApadyate / kiMca, yadyanumAnAdapi kArya pratyeti; kAraNaM na kenApyavadyotitaM syAt / tadanavadyotane kAlAdivyavahAravirahaH syAt / / tathA, kAraNadarzanena kAryAnumAnamapi na saMbhavati / bhavatAM pakSe kArakANAM sAmagryaM janakam / tacenna pratyakSaM na ca sAdha-15 nAntaraM vidyate tatsvarUpAvedakam / api ca, liGgagrahaNAnantaraM vyAptismaraNam , tadanu parAmarzajJAnam, tato'numeyapratipattiH / na ca etAvantaM kAlaM sAmayyavasthAnamasti / ___ atha kArakaikadezagrahaNe sati kAryamanumimISe; tayuktam , kArakaikadezarUpa(zasyA)janakatvAt / janakatvayoge sati20 janakam ityapadizyate / naca janakatvayuktasya anumeyapratipattikAle avasthAnamasti / na cAkArakaM kArya gamayati atiprsnggaat| / [$ 4. kRtakatvahetukasyAnityatvAnumAnasyApyaghaTamAnatvapradarzanam / ] tathA, kRtakatvena anityatvAnumAnamapi nopapadyate , ani-25 tyatvaM hi svakAraNasattAsambandhaH, sattA vA, dharmAntaraM vA, - 10 ta. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 sattvopaplayasiMha zabddhvaM so vA, zabdasvarUpaM veti / tatra tAvat svakAraNasattAsambandha-sattA-dharmAntarasvarUpapakSe uktameva dUSaNam / __ atha dhvaMso'numIyate; tadayuktam , tena saha sambandhAnavagateH / na zabdasattAkAle taddhvaMso'sti , tadabhAvAna sambandhA5vagatiH, ekasya sambandhAnupapatteH / na cAbhAvasya viSayabhAvo'sti , bhAve vA zabdaliGgaM na bhavet / zabdaliGgasadbhAve vA vijJAnasya abhAvo na viSayaH, tadabhAvAt / etena tapanodayostamityorgamyagamakabhAvaH paryudasto veditavyaH / [8. AtmAnumAnasya niraas:|] 10 [61. naiyAyikAdisaMmatasyAtmAnumAnasya nirAsa:!] tathA, [AtmA ]numAna(na) sukhazeSA(Sa)jJAnAdinA ne saMbhavati, tena saha sambandhAnavagamAt, tadanavagatau ca anumAnAnarthakyam / kiM cAtra sAdhyate ? kim - jJAnasukhAdInAm Azritatvam , Ahosvid AzrayAzritaM vA jJAnasvarUpam ? ta15(a)thAzritatvaM sAdhyate; tadA Atma(mA) naivA'vabodhitaH, tato'nyatvAd Azritatvasya / atha AtmA sAdhyate; tadevaM bhavati - asti AtmA vijJAnAt, naca vyadhikaraNasya gamakatvaM vidyate / atha AzritaM jJAnasvarUpaM sAdhyate; taca pratyakSeNAvagatam / anyo'numAnasya viSayo vaktavyaH / kathaM jJAna20sukhAdi Atmasambandhitvena vyapadizyate - kiM sattAmAtreNa, Aho tajjanyatayA, tajanakatvena vA, tatsamavAyitvena vA, tatsvarUpatAdAtmyAvA ? tadyadi sattAmAtreNa sukhaM vijJAnaM vA Atmano'padizyate; tadA Atmavat sarve bhAvAzcetanAH syuH vijJAnasattA'vizeSAt / tathA , sarve sukhino bhaveyuH, Ananda25sattA'vizeSAt / atha tajjanyatayA vijJAnamAtmano'padizyate; tadA nayanAlokapaTAH cetanAH syuH, tairjanyamAnatvA'vizeSAt / atha tajanakatvena tasya iti cet ; tayuktam, na vijJAnena AtmA utpAdyate bhavatAM pakSe, utpAdane vA smrnnaanuppttiH| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. AtmAnumAnasya nirAsaH / ___ 75 atha AtmasamavAyitvena vijJAnam Atmano'padizyate; na , tadabhAvAt / bhavatu vA, samavAye(yo) hi akhaNDitAtmA srvaatmvstraadisaadhaarnnH| tataH sarve cetanAH syuH / atha vijJAnopalakSitasya nAnyatra saMbhavo'sti; tadayuktam , tad upalakSitasya anyatra saMbhavAt , tatsaMbhavazca tasya ekatvAt / asaMbhave vA samavAyAnekatvaprasaGgaH, asamavAyitvaM vA' SAm / tathA, vijJAnasamavAya AtmanaH samavAyaH kim - sanA mAtreNa, Ahosvid Atmajanakatvena , tajanyatvena , tatsama vAyitvena, AtmasvarUpatAdAtmyAdA ? tadyadi sattAmAtreNa10 AtmanaH samavAyo'padizyate; tadA jJAnasamavAyasattA'vizeSAt sarveSAM jnyaansmvaayitvprsnggH| atha tajanyatvena : tadyuktam, nahi AtmanA samavAyotpAdanaM kriyate nityatvAbhyupagamAt / atha tajjanakatvena AtmanaH samavAyaH; tadanupapanam, Atmano nityatvAt / atha Atmani samavetaH tena15 AtmasamavAyo'bhidhIyate; tayuktam, samavAyAntarAnabhyupagamAt / atha AtmatAdAtmyena varttata iti AtmasamavAyaH ucyate; tadA AtmA vidyate nAnyaH samavAyo'sti tatsvabhAvAnupravezAt / evaM vijJAnAnandAdInAM samavAyasambandhena . na niyatAtmavyapadeza uppdyte| 20 atha AtmatAdAtmyenopajAyamAnaM vijJAnAnandAdikam Atmano'padizyate; tadA vikArI prAmoti anayA bhaGgyA aatmaa| tatazca smrnnaanumaanprtybhijnyaanaanuppttiH| itopi AtmA sukhAdikAryAdhikaraNo'vagantuM na pAyaMte ; kiM tenAtmanA anupajAtAtizayena tApAdi kArya kriyate ,25 Ahosvid upajAtAtizayenApi, kiM vyatiriktopajAtAtizagrena, anyatiriktopajAtAtizayena vA ? tayadi anupa Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMhe jAtAtizayena utpAdyate tApAdi kAryam / tadA sarvadA kuryAt, anupajAtabalasya kAryakAraNAbhyupagamAt, na tApAdi vikala: syAt , samaM sukhAdi kArya prsjyte| atha avyatiriktopajAtAtizayena utpAdyate tApAdi kArya; tadA avyati5riktopajAtAtizaya iti kiM bhaNitaM bhavati ? AtmA upajAyate / tatazca smaraNAnumAnapratyabhijJAnAnupapattiH / atha vyatiriktopajAtAtizayena janyate tApAdi kAryam : sa tenAtmanA saha sambaddho vA, na vA ? yadi na sambaddhaH; sa tasyAtizayaH katham ? 10 atha sambaDaH kim - janakatvena, atha janyatvena, tatsamavAyitvena vA? tadyadi janakatvena sambaddhaH; tadA AtmA tenAtizayena utpadyate iti smrnnaanuppttiH| atha janyatvena; so'pi tena kathamutpAdyate ? kim - anupajAtAti zayena, vyatiriktopajAtAtizayena vA - iti prAptA prazna15 paramparA / atha tatsamavAyitvena; na, tasya sarvasAdhAraNasvAt, tadabhAvAca / .. atha ekakAryajanakatvena sambaddhaH; tadevedaM cintayitumArabdham - kimidaM janakatvaM nAmeti ? kiMca, yadeva anupajAte'tizaye Atmano rUpaM tadeva jAte'pi, tat kathaM kArya kuryAt ? 20atha pUrvarUpasthAtAvasthyam; susthitaM nityatvam ! atha tAdvasthyam / tathApi na karoti kAryam / evaM naiyAyikAdimatena Atmana upabhogasmaraNAdikaM na jAghaTIti / [$ 2. jainamate upabhogAyanupapattiprakaTanena aatmaanumaanniraassuucnaa|] ... yasyApi dehaparimANamAtra AtmA, tasyApi sukhaduHkho25pabhogAnubhavasmaraNAnupapattiH / katham ? upapAdyate - sukhAdikAryam Atmano bhinnam, abhinnam, bhinnAbhinnaM vA? tadyadi Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. AtmAnumAnasya nirAsaH / bhinnam : tatkim - sattAmAtreNa, tajanyatvena , tajjanakatvena, tatsamavAyitvena vA - iti pUrvoktaM dRSaNamanusRtya vaktavyam / atha abhinnaM sukhaduHkhopabhogasmaraNAdikAryamutpadyate ; evaM tarhi AtmA utpadyate / tadutpattau smaraNAnumAnAnupapattiH, sukhAdivad Atmano nAnAtvopapatteH / atha eka eva AtmA; 5 sukhAderapyekatA prAptA / tatazca ekatve anubhavasyaivAvasthAnAd anumAnasmaraNAnupapattiH / atha nAnAtvaM sukhAdInAm ; Atmano'pi tadevApadyate, tavyatirekAt / atha sukhAdibhede'pi AtmA naiva bhidyate ; tadA sukhAditAdAtmyaM na labhyate / atha sukhAditAdAtmyam / tadA ekatA nopapadyate, sukhAdivat10 naanaatmopptteH| ____ atha bhinnAbhinnaM sukhAdi kArya tena noditaM dUSaNamiti cet / katham ? kim AkArAnyatvena , Ahosvit kAryAnyatvena , kAraNAnyatvena vA ? tadyadi AkArAnyatvena Atmano. bhidyate sukhAdikAryam ; tayuktam , AkArAnyatvaM hi anyo-15 nyAkAraparihAreNa khAtmanA vyavasthitam, abhedaparyudAsena bhinnbuddhivissytvenaavsthiterektvaanuppttiH| ekatvaM hi ekasvabhAvatA, ekasvAbhAvye hi nAnAsvabhAvatA nopapadyate , nAnAsvAbhAvye hi ekasvabhAvato(tA) nopapadyate - anyonyAkAraparihAreNa etAvAkArI vyavasthitau / 20 __atha kAraNAnyatvena bhedaparikalpanA; tadayuktam , bhinnAdapi kAraNAdabhinna kArya dRSTam / mRtpiNDadaNDAdyaneka kAraNam akhaNDitaM kArya janayati / tathA ekenApi kAraNena aneka kArya janyamAnaM dRSTaM ghaTAdi / tena na kAraNabhedena vastUnAM bhedaH, nApi kAryabhedena , api tu AkArabhedenaiva bhedaH / sa ca AkArabheda:25 asti sukhAtmanoH, kathamabhedaH ? Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyopapalasiMha kiMca, yenaiva AkAreNa sukham Atmano bhidyate senaiva AkAreNa abhinnam , Ahosvid AkArAntareNa ? tadyadi tenaivAkAreNa abhinnam : tasya tAvadekAntA'bhedaH pratipanno bhavati bhavatA / atha AkArAntareNa abhinnam ; AkArAntaraM isukhaM na bhavati, tadabhede'pi sukhasya bhedAt / / [3. prasaGgAt jainAbhimatasyAnekAntavAdasya nirasanam / ] evaM ca sthite - " tadeva nityaM tadeva cAnityam " ityetannopapadyate, sukhAtmanormedAt / anAdyantA sattA nityA, AghantavatI cA'nityA / 10 tathA-" pararUpatayA'sattvaM kharUpeNa sattvam " ityetadapi na saMbhavati / pararUpeNa na bhAvaH nApyabhAvaH, api tu svena rUpeNa bhAva ekAtmakaH-ekaM hIdaM vastupalabhyate, tacedabhAvaH kimidAnI bhAvo bhaviSyati ? tadyadi pararUpatayA'bhAvaH tadA ghaTasya gha(poTarUpatA prApnoti, yathA pararUpatayA bhAvatve'GgI15kriyamANe pararUpAnupravezaH, tathA abhAvatvepyaGgIkriyamANe pararUpAnupraveza eva / satazca sarva sarvAtmakaM syAt / atha pararUpasyAbhAvaHtadavirodhi tvaikatvaM tasyA'bhAvaH / nahi tasmin sati bhavAn tasyAnupalabdheSTA, anyathA hi AtmanopyabhAvo bhavet / atha AtmasattA'virodhitvena 20svAtmano'bhAvo na bhavatyevaH parasattAvirodhivAt parasyApyabhAvo na bhavati / athAparAkAratayA nopalabhyate tena parasya bhAvo na bhavati; abhAvAkAratayA ca anupalabdheH parasyAbhAvo'pi na bhavet / 1. tatyA-bhAvaH ityanayormadhye lupto nakAro dRzyate / atra kadAcit granthakAreNa pUrva -- tasya na bhAvaH' iti likhitaM syAt / aya ca pazcAt taM nakAraM luptvA kenacit 'tasyA'bhAva ' iti kRtaM syaat| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. AtmAnumAnasya nirAsaH / atha abhAvAkAratayA upalabhyate; tadA bhAvonyo nAsti, abhAvAkArAntaritatvAt - abhAvasvabhAvAvagAhinA'vabodhena abhAva eva dyotito na bhAvaH / yathA sukhAvagAhakena vijJAnena sukhamevA'vadyotitaM na duHkham / atha sukhajJAnena duHkhamapi gRhyate; tadidAnI sukhaduHkhayorekatA prApnoti / tatazca paryAya-5 rUpatayA bhedAbhyupagamo hIyate - abhinnAtmakaM jagat syAt / evaM ca sthite yaduktam____bhAge siMho naro bhAge yo'rtho bhAgavyAtmakaH / tamabhAgaM vibhAgena narasiMhaM pracakSate // " iti, tanna prApnoti vishvsyaa'khnnddruuptvaat| etadapi na10 vaktavyam"eko bhAvaH sarvabhAvavabhAvaH, sarve bhAvA ekbhaavkhbhaavaaH| eko bhAvastattvato yena dRSTaH sarvebhAvAstattvatastena dRssttaaH||" atha paryAyA itaretarAtmanA bhidyante sarvabhAvAnAm ; evaM tarhi bhAvA'bhAvaparyAyayorapi bhedo'stu / imAmeva mUrkhatAM15 digambarANAmaGgIkRtya uktaM sUtrakAreNa-yathA " nagna ! ava(ma)Naka ! durbuddhe ! kAyakezaparAyaNa ! / jIvikArthe'pi cArambhe kena tvamasi shikssitH||"||ch|| [$4. sAMkhyamate'pi bhogaanuppttiprdrshnenaatmaanumaanniraasH|] tathA sAMkhyamatenApi Atmano bhogo naiva sampadyate20 bhogasya Atmani avRtteH / bhogazabdena sukhamabhidhIyate, tatsaMvedanaM vA? tadubhaye buDo vartate nAtmani, evaM ca vyavasthite buddharbhoktRtvaM nAtmanaH / ___atha buddhigatenApi bhogenaiva Atmano bhoktRtvamabhidhIyate; tadA buddhigatena kartRtvena. AtmanaH kartRtvaM prasajyate / tatazca25 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMhe .. "kartA na bhavati" ityetanna vaktavyam / atha Atmani kartRtvasyA'vRtteH akartA ityapadizyate ; bhogasyApyatadvatteH saMbhuga na bhvtyaatmaa| atha asti kartRtvaM yadi nAma aupacArikam , yathA bhRtye 5jayaparAjayau vartamAnau svAmini upacaryete tathA buddhau vartamAna kartRtvaM puMsi upacaryate; yadyevam bhogo'pi buddhau vartamAnaH puruSasyaupacArikaH praaptH| aupacArikopi Atmani na saMbhavati, anyatra mukhyatayA'nabhyupagamAt / bhogA'bhAve ca Atmano mokSacintA na krttvyaa| bandhanavAn mucyate / na cAtmani 10bndhnmsti| bhogo hi bandhanam / sa cAtmani naiva vidyate, sadabhAvAt mokSo'pi nirupapattikaH / tathA, Atmano'stitvaM na siddhayati bhoktRtvasyAbhAve / bhogyena bhokturanumAnam / yathA sUpAdimAnaM bhokavinAbhUtaM dRSTam , tathA pradhAnaM savikAraM bhogyaM tena bhoktA'numIyate; 15etacAyuktam ; Atmano bhoktRtvAbhAve kathaM bhogyena AtmA'numIyate , AtmanA saha bhogyasya sambandhAnavagateH? tadanavagatizca AtmanaH pratyakSAviSayatvAt / tadaviSayatvaM ca 'vizeSe'nugamAbhAvaH' ityuktam / atha pratyakSeNa AtmA avadhAryate; tadA pratyakSaviSayatvena AtmanaH samAnatA pratyakSAnumAnaviSayatvena, 20tatazca siddhsaadhytaa| sUpAdi bhokavinAbhUtaM dRSTam ; tatkim - dehAdivyatiriktabhokavinAbhUtaM dRSTam , Ahosvid dehamAtrabhokavinAbhUtaM dRSTam ? tadyadi dehAdivyatiriktabhokavinAbhUtaM dRSTam ; tadA dRSTAnto'pi dArzantikapratitulyaH, Atmano'tIndriyatvena / 25atha pratyakSeNAvadhArita AtmA; tadA siddha AtmA, kimanumAnena ? Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. AtmAnumAnasya nirAsaH / 81 atha dehamAtra bhokavinAbhUtaM dRSTam / tadA dehavikArANAM bhogayogena nAtmanaH siddhiH| bhavatu vA Atmano bhogaH, tathApi akRta-kRtAbhyAgamanAzadodhaprasaGgaH - akRtasya karmaNaH phalamabhyeti AtmanaH, kRtasya ca karmaNaH phalaM na sampadyate buddhiH / yadi ca akRtasya karmaNaH phalamabhyeti / tadA muktAtmanAmapi 5 tatphalaM syAt , aatmvRttiniymhtorbhaavaat| ttshcaa'kaivlyprsnggH| [5. sAMkhyasaMmatasya kaivalyasyAnupapasikatvopapAdanam / ] itazca kaivalyaM nopapadyate , bhogyabhojakayoravasthAnAt / nahi bhavatAM pakSe sadAtmAnaM parityajati bhogyam / yenAkAreNa10 Atmano bhogyatvevAvasthitam , nahi tadAkArabhativarttate , Asmano bhoktavAkArasya anativRtteH / ativRttau ca AtmocchedaprasaGgaH // cha / [$ 6. vedAntasaMmatasyAnandarUpakaivalyasyAyuktikatApradarzanam / ] yepi AnandarUpamAtmanaH kaivalyamabhidadhati te'pi yukti-15 vAdino na bhavanti / katham ? yadyAtmanaH AnandarUpaM svasaMvedyaM ca; tadA saMsArAvasthAyAmapi tat vedyaM prasaktam / tatazca mokSArthaprayAso nissphlH| __ atha saMsArAvasthAyAM na vedyate anAdimalAvaguNThitamAtmanaH kharUpam , yathA paTAntarite ghaTe ghaTabuddhirna bhavati, evaM malalipse20 Atmani AtmadhuDirna bhavati; tadetadayuktam , dRSTAntadASrTAntikayoH vaiSamyAt-paTAntarite ghaTe ghaTavuddhirna bhavati paTAntardhAne sati indriyeNa sAkaM sambandho nAsti tadbhAvAd ghaTe nendriyajaM vijJAnaM sampadyate / iha tu punaH malAvaguNThanena kasya vyavadhAnaM kriyate ? na vedyavedakayorvyavadhAnaM kriyate / vedyaM vedakaM ca Atma-23 kharUpameva-yathA bauddhAnAM svasaMvedyaM vijJAnam , taca viSayasadbhA 11ta. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 tasvopaplavasiMha ve'pi vedyate tadabhAve'pi vedyate, ya(ta)thAtmanaH svasaMvedyaM svarUpaM malasadbhAve'pi vedyate tadasadbhAve'pi vedyate , malasthA'kiMcitkaratvAd Atmano'rthAntaratvenA'vasthAnAt / atha tAdAtmyena sthitAni malAni; tadA 'malAni apanIyante' kimuktaM 5bhavati ? AtmA'panIyate / tatazca mokSAbhAvaprasaGgaH / / cha / [6 7. mImAMsakamatenApi AtmAnumAnasyAsaMbhavitvaprakaTanam / ] tathA mImAMsakamatenApi AtmAnumAnaM na pravartate, pramANAntarAnavadhAritArthaviSayatvAbhyupagamAt pramANAnAm / niyataviSayANi hi pramANAni pratipadyante - pratyakSAvaseye nAnu10mAnaM pravartate, anumAnAvaseye ca pratyakSaM na pravartate / tatazca itaretaravyAvRttivizeSaviSayANi / tayu(taduktam - " vizeSe'nugamAbhAva: " vizeSo niyatapramANagrAhayo'rthaH, tathAbhUte'rthe'GgIkriyamANe anumaansyaa'nugmaabhaavH| anugamaH sambandhaH, thnnaanuppttiH| 15 arthe(tha) pratyakSAdyavadhAritepyarthe anumAna pravartate ; nanvevaM pratyakSAnumAnasAdhAraNo'rthaH prasaktaH / sAdhAraNatA smaantaa| "sAmAnye siddhasAdhyatA" pratyakSAvagatatvAt / anadhigatArthagantRvizeSaNaM ca apArthakam / athavA , sAmAnye siddhe sAdhanam ityanyo'rthaH / sAmA20nyayoH gamyagamakabhAvo'bhyupagamyate mImAMsakena / naca tat sAmAnyaM vidyate, yathA ca na vidyate tathA prAgevoditam / tatazca siddhasya sAdhanam - vidyamAnasya sAdhanam / naca agnisvamasti / tadabhAve kasyedaM jJApakam ? athavA, siddhaM sAdhanaM siddhasAdhanam ityanyo'rthaH / vidya25mAnaM sAdhanam / naca dhUmatvasAmAnyamasti / taca(ttva)vidyamAnaM . sAmAnyam / kathaM sAmAnya sAdhanaM bhavitumarhati ? Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. tAthAgatasaMmatasyAnumAnasya nirAsaH / 83 athavA, siddhasAdhanam - jJAtamanumAnaM sAdhanaM bhavati, na ca dhUmatvaM jJAtaM khayamasattvAt , athavA grahaNopAyAbhAvAt tasya anusyUtaM rUpam / naca tat AtmanyanusyUtam / nApi ekasyAM vyaktau api tu bahISu vyaktiSu / naca bahRyo vyaktaya upalabhyante, api tu ekaiva dhUmavyaktirupalabhyate / naca e- 5 kasyAM vyaktI anugatAtmatayA sAmAnyasaMvittirasti / nacAkArAntarasAmAnyam // cha / [9. tAthAgatasaMmatasyAnumAnasya nirAsa:] tathA, tAthAgatAnAmapi anumAnaM na pravartate smbndhaanvgteH| tadanavagatizca - kiM sAmAnyayoH sambandhAvadhAraNam ,10 Ahosvit sAmAnyaskhalakSaNayoH, svalakSaNayorvA? tadyadi sAmAnyayoH sambandhAvadhAraNaM kriyate ; tadayuktam, sAmAnyasyA'saMbhavAnna tayoH smbndhH| nApi sAmAnyaskhalakSaNayoH sambandhAvadhAraNaM kriyate, sAmAnyasyA'sattvAt / atha skhalakSaNayoH sambandhAvadhAraNam ; tatrApi kim a-15 rthayoH, jJAnayoH, jJAnArthayorvA ? tadyadi arthayoH sambandhAvadhAraNam ; taddahanadhUmayohe tuphalabhAvajJAnaM kiM sattAmAtreNa, Ahosvit tadAkArayogitvena, tajjanyatvena vA, sAmastyena vA ? tadyadi sattAmAtreNa dahanadhUmasaMvedanamapadizyate; na kevalaM taddahanasya tat saMvedanam, trailokyasya tatsaMvedanaM prasaktam, upa-20 kAravinirmuktasya sattA'vizeSAt / [61. prasaGgAt jJAnasya viSayAkAratvaM vicArya tatkhaNDanam / ] atha taddahanAkArayogitvena tasya saMvedanamabhidhIyate; yathA dahanena khanirbhAsamutpAditaM tathA gandhAkAroparaktagandhAdijJAnenApi svanirbhAsamutpAditam / tatazca jJAnAkAraM tadutpadyate25 iti yuktaM bhavati gandhAdyAkAram, tatazca anekAkArayogitve sati pratikarmavyavasthA na labhyate / atha gandhAdijJAnaM na gandhA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 tattvopaplavasiMhe dyAkAramarpayati dahanajJAne; tadAnI jJAnAkArArpakatvamapi na labhyate, jJAnatAdAtmyavyavasthito'sau gandhAkAraH tadanarpakatve jJAnAkAro'pi nArpitaH syAt / tatazca dahana vijJAnam avijJAnam / niravayavaM ca gandhAdijJAnam , naikadezena AkArApakatvam / 5atha nirAkAraM gandhAdijJAnam ; pratikarmavyavasthA tarhi na labhyate , tasya dahanajJAnasyApi nirAkAratA'stu / kiMca, dahanAkArayogitvena yadi dahanasaMvedanam ; tadA pUrvavijJAnAkArayogitvena pUrvavijJAnasyApi tavedanaM prAptam, tadAkArayogitvAt tadutpAdyatvAca / atha tathA(dA)kArayo. 10gitve tadutpAdyatve ca tasya tavedanaM na bhavati; viSayasyApi tarhi tavedanaM kim , iha vyasya visaMvAdAt ? atha tadvijJAnaM viditam iti kRtvA na vedyate jJAnAntareNa ; evaM viSayasyApi tabedanaM na prAmoti puruSAntarAvadhAryamANasya / / api ca, yadi dahanAkArayogitvena dahanasya tavedanam : 15vastutvAkArayogitvena nayanAderapi tatsaMvedanaM prasaktam / atha nayanAderasAdhAraNAkArArpakatvaM na vidyate; tena teSAM tatsaMvedanaM na bhavati , nIlasya svabhavanadezakAlasvabhAvAnarpakatvAt khkaarnnklaapotpaadysvbhaavaanrpktvaacc| tadarpakatvaM ca nIlAkArayogitA syAt tatkAraNajanyatvaM ca / ekakAlInatve ekakA20raNajanyatve ca hetuphala bhAvAnupapattiH sahotpannayorgoviSANa yoriva / atha asAdhAraNAkAratayA nopajAyate api tu nIla"mAtra praticchAyatayaiva upajAyate; yadyevaM nayanAdikhalakSaNAkAratayA upajAyamAnaM nayanAdeH tadahaNaM bhavet / api ca, dahanAkAratA dahanavijJAnAt kiM bhinnA , abhinnA 25vA ? yadi bhinnA : sA kiM tAttvikI , AhosvidatAttvikI ? tathadi tAttvikI; tadgatiH katham ? na svasaMvedyatvena nApi Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. tAthAgatasaMmatasyAnumAnasya nirAsaH / 85 janakatvA-''kArArpakatvena / svasaMvedyA na bhavati vijJAnakArya(kAya)vyatirekAt / nApi janakatvA''kArArpakatvena gRhayate / artho hi AkAramarpayati na vissyaakaartaa| tadAkArArpakatve vA prAptA aakaarprmpraa| atha atAtvikI viSayAkAratA; sA atAttvikatvena asaMviditadehA kathaM matikarmaniyAmikA 5 bhavati ? __ atha avyatiriktA; sA kiM tAttvikI, Ahosvid atAttvikI ? yadi tAttvikI ; sA kiM jaDAtmikA, Ahosvit citsvabhAvA ? tadyadi jaDAtmikA; tadA jJAnA'vyatirekitvaM na saMbhavati cidacidorekatvAyogAdanyonyaparihAra-10 sthitidharmatvena / atha cidAtmikA; tadA paribhASAmAtraM bhidyate - jJAnaM viSayAkAra iti / atha atAttvikI; tadA jJAnasyApyatAtvikatvam / na ca jJAnavyatiriktA viSayAkAratA nAsti, api tu jJAnasvarUpameva viSayAkAratAtkamapadizyate / taca nayanArthAlokasAdhAraNa utpAdyatvena samaM saMvedanaM prasaktaM15 sarvakArakANAm / [ $2. dRSTAntIbhUtasyAdarzasya mukharUpatAsvIkArArthasya vikalpya nirasanam / ] yadapyuktaM kenApi - " AdarzamaNDalaM mukharUpatAM svIkaroti na ca AdarzarUpatAM parityajati tathA jJAnamapi viSayarUpatAM svIkurvanna vijJAnarUpatAM tyajati" tadapyayuktam ,20 AdarzamaNDalasya mukharUpatAsvIkaraNArtho vaktavyaH - kiM mukhatAdAtmyam , Ahosvid aviraladezotpAdaH ? tadyadi tAdAtmyam ; kathaM na AdarzarUpatAM jahAti ? ekaM hi idaM vastu-tattAdAtmye mukham Adarzo vaa| atha aviraladezotpAdo mukhasya svIkaraNam tadAnIm AkArasyApi svIkaraNam aviraladezo-25 1. kAyA --- ityevaM parimArjitam / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 tattvopaplavasiMha tpAda eva prAptaH, tatazca nAkAreNa pratikarmavyavasthA kriyate / anavagatarUpeNaiva ca sthiteH| dahanajJAnaM yadi sAkAraM tathApi dahanagrahaNaM na bhavati / ito'pi dahanagrahaNaM na bhavati / kiM tad avagatam , anavigatam , tatkiM jJAnAntaravedyam, khasaMviditaM vA ? yadi jJAnAntaravedyam : tadayuktam , na jJAnaM jJAnAntara vedyaM bhvtpne| atha khasaMvedyam / tadyuktam , viSayadRSTAntabalena nirAkRtaM naiyaayikaiH| atha anavagatam, na tarhi tad dahanasya grahaNam / " apratyakSopalambhasya nArthadRSTiH prasiddhayati" iti nyAyAt / 10 api ca yat tat dahanagrahaNam - tatra kimavabhAti - kim arthaH, jJAnam , ubhayaM vA ? yadi arthaH pratibhAti / tadyuktam , asaMviditAyAM saMvittau tatsaMvittyayogAt / atha jJAnam : [na] tarhi dahanadhUmayoH sambandho'vagataH tatsaMvittipUrvakatvAt sambandhabuddheH / atha ubhayaM pratibhAti; tayuktam , 15ekopalambhasyA(sya) dvitIyAkAraparihArasthitidharmatvAt / na ca dahanajJAne jJAnArthAkArau pratIyete api tu dahanasyaiva pratibhAsanAt / atha dahanotpAdyatvena tat dahanasya saMvedanam ; kathaM tat daddanenotpAdyate ? kim atajananasvabhAvena, tajjananasvabhA20vena vA ? yadi atajananasvabhAvena; atajananasvabhAvaH kathamasau tajanayet ? __ atha tajananasvabhAvaH; na tarhi dahanAdu dhUmasyotpattiH, dahanasya dahanajJAnotpAdakasvAbhAvyena dhUmotpAdakatvAyogAt / atha tenaiva svabhAvena dhUmamutpAdayati ; prAptA vijJAnasyApi 25dhUmarUpatA, dhUmasya vA vijJAnarUpatA, abhinnAtmotpAdyate , bhedakaM ca na bIjamasti / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. tAthAgatasaMmatasyAnumAnasya nirAsaH / 87 atha svabhAvAntareNa janayati; [na] ekasya svabhAvadvayAbhAvAt - svabhAvadvaye ca ekatAnupapannA / tatazca dahanena dhUmotpAdanaM kriyate na tadA svajJAnamutpAdayati / jJAnaM vinA kena hetuphalAvadhAraNaM kriyate? atha dahano dahanajJAnamutpAdyati; na tarhi dahanasya dhUmotpAdakatvam , tadabhAvAt na bAhayArthayo- 5 hetuphalabhAvAvadhAraNaM dahanAdijJAnena zakyate kartum / [$3. kAryAnumAnanirAsAya dahanadhUmayorhetuphalabhAvAnupapattepunarupakramaH / ] ito'pi dahanadhUmayoH hetuphlbhaavaanuppttiH| yathA avicalitadahanasvarUpasya pUrvAparAnekakAryAvirbhAvakatvaM na pratipadyate bhavadbhiH tathA anAyattavikArasya yugapadutpannAnekakAryA-10 virbhAvakatvamapi na pratyetavyam / atha abhyupagamyate yugapadanekakAryotpAdakatvaM yugapadanekakAryotpAdanazaktiyuktasyotpatteH; yadyevam - kramabhAvyanekakAryAvirbhAvakatvasyotpatteH ayugapadekaM kArya vidhyAt / viddhAtyeva iti cet; idamApekSikatvaM yat kramabhAvyanekakAryajanakAtmakaM svarUpam / eta-15 dabhyupagame abhyupethaanmaapdyte| atha avicalitarUpeNa pUrvAparakArya na janyate; tadA yugapadapi na kuryAt anaayttvikaarH| tatazca na dahanAda dhuumsyotpttiH|| ___ atha ekameva tena jvalanena janyate; kiM tadekam - vijJAnam, dhUmo vA ? tadyadi vijJAnameva janyate; na tarhi dhUmaM20 dRSTA agni(gniH) prtiiy[te']tvyaapaarlbdhjnmvttvaat| atha dhUma eva utpAdyate ; tadA tadvijJAnaM vinA kena hetuphalabhAvo'vagamyate ? ito'pi dahanasya dhUmAvirbhAvakatvaM na jAghaTIti - kiM nimittabhUtena dhUmotpAdanaM kriyate, kiM vA upAdAnabhUtena ?25 tadyadi nimittabhUtenotpAdyate; tadA dhUmarUpatA na prApnoti upAdAnaM vinaa| Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 tazvopaplavasiMhe ___atha upAdAnabhUtenotpAdanaM kriyate; nanu asamAnajAtIyaM kathamupAdAnakAraNaM bhavet ? abhyupagame vA dehendriyasaMghAtAdeva garbhAdau vijJAnaM bhaviSyati alaM prlokvijnyaanklpnyaa| 5. atha samAlajAtIyena vijJAnena vinA na vijJAnasya udgatiH iti cet ; evaM tarhi dhUmasyApi asamAnajAtIyAt dahanAt kathamutpatti ? atha rUparUpatayA vahveH samAnajAtIyatvam ; evaM dehAderapi samAnajAtIyatvaM svalakSaNarUpatayA / idameva cetasi samAropya uktam- " zarIrAdeva iti bRhaspatiH" / 10 atha jJAnarUpatayA na samAnajAtIyatvaM dehasya; dahanasthApi dhUmarUpatayA'samAnajAtIyatvam / niyatakAraNajanyAkAratayA niyatadezakAla svabhAvatayA ca sarve bhAvAH anyonyavyAvRttatanavaH / na ca teSAm anyonyAkArAnugamo'sti , nApyekajAtyanugamaH / taduktam15 " sarve bhAvAH svabhAvena svasvabhAvavyavasthitaH / __svabhAvaparabhAvAbhyAM yasmAd vyaavRttibhaaginH||" tatazca bhinnajAtIyAt sarva jAyamAnaM dRSTam , na samAnajAtIyAdbhavat kiMcid dRSTapUrvam / evaM ca bhinnajAtIyaM dehAdikaM garbhAdau vijJAnamutpAdayiSyati / tatazca na paralokaH 20prsiddhyti| atha samAnajAtIya vijJAnaM vinA vijJAnaM notpadyate; tadA na kasyacidutpattiH syAt, samAlajAtIyakAraNAsaMbhavAt / tatazca kAryAnumAnaM hIyate / ito'pi dahanadhUmayoH hetuphalabhAvAvadhAraNaM kartuM naiva za25kyate - kim ekena jJAnena dahanadhUmayohetuphalabhAvAvadhAraNaM kriyate, Ahosvit pratiniyatena jJAnena ? tadyadi ekaM jJAnam Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. tAthAgatasaMmatasyAnumAnasya nirAsaH / 89 ubhayAvagAhakaM gIyate; tadA jJAnasya akSaNikatvamApadyate dhamahetorvA / atha pratiniyatena jJAnena pUrvAparAvadhAraNaM kriyate ; tadyuktam , dhUmAvagAhakena vijJAnena tatsattAmAtra pradyotyate / tatsvarUpamAtraparyavasAyinA tatsvarUpAstitvaM vidhIyate taduktam- 5 " sAmAnye siddhsaadhytaa"| sAmAnye dhUmAstitvamAtre dhUmajJAnasya prAmANyamasti / "vishesse'nugmaabhaavH"| vizeSe bhede dahanena saha pUrvAparavikalpo(lpe) anugamAbhAvaH vyApArAbhAvaH / na zaknoti dhUmajJAnamavagantum - 'kimetad dhUmasvarUpaM dahanAt pUrva saha 10 pazcAdvA jAtam ?' dhUmajJAnasya dahanAtmA pizAcatulyatayA vyavasthitaH - yathA dhUmajJAnaM pizAcAdisvarUpaM na viSayayati tena saha pUrvAparasahabhAvaM na zaknoti sthApayituM dhUmasya; dahanasyApi dhUmajJAnena svarUpaM nAvasitam, tena saha pUrvAparasahabhAvena dhUmajJAnaM dhUmasvarUpaM nAvagantuM zaknoti / 15 __ atha yadyapi dhUmajJAnaM dahanasya svarUpaM na viSayayati tathApi svajJAnena dahanasvarUpaM viSayIkriyate, pizAcAdestu svarUpaM na kenApyavasitam, tena saha pUrvAparabhAvo nAvagamyate dhUmasya; tadetadayuktam, dahanajJAnenApi dahanAstitvamAtramavasitam , na tu dhUmena saha pUrvAparasahavikalpaH / satI sattA dahanajJAnena 20 pradyotyate / sA tu dhUmAt kim - pUrva saha pazcAdvA cirotpannA pratyayotpannA anutpannA vA ? nAyaM dahanajJAnavyApArasya viSayaH api tu tatsattAmAtrapratibaddhaM tadastitvaM vidadhAti / pizA- .. co'pi svajJAnenAvagataH / kathaM ? jJAyate, so'pi svajJAnAvagAhitadeho'stu - yadi nAma tena saha dhUmajJAnaM pUrvAparasahabhAvaM25 na zaknoti prakAzayituM dhUmasya / 12 ta. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasvopaplavasiMhe ito'pi dahanadhUmayorhetuphalabhAvAvadhAraNaM na zakyate kartum / dhUmajJAnasattAkAle dhUmasattA na vidyate jvalanajJAnasattAkAle jvalanasattA na vidyte| na(nA)vidyamAnasyA(sya) grahaNaM nAma, anyathAgrAhi(thA'grAhaya)kezoNDukasyApi grahaNaM 5syAt / ___ atha kezoNDukasya sarvadA sattA na vidyate - na jJAnakAle nApi pUrvam , dahanAdestu pUrva sattA vidyate / yadi nAma 'jJAnakAle nAsti pUrva tu vidyate' iti ; suvyAhRtametat ! gRhItikAle nAsti gRhItestu pUrvamasti, gRhItimantareNa susthitAni 10vastUni ! atha jJAnajanakatvena pUrva vidyate; tajjanakatvaM kenA'va gamyate, vijJAnasya khatanudyotakatvena paryavasiteH ? tatazca pizAcakalpau dahanadhUmAkArI, tayorhetuphalabhAvAvadhAraNAya na pratyakSam / atha jJAnAvalIDhatadAkArAnyathAnupapattyA tayoH svarUpa15vyavasthA kriyate; tadayuktam, AkAro hi prAgevApoditaH, na ca AkArArthayoH pratibandho'vadhAritaH, tadanavadhAraNe katham AkAro'tha gamayati ? evaM tAvadarthajanyatvaM na zakyate jJAnasyAvadhArayitum / nApyarthasya arthajanyatvam / evaM hetuphalabhAvAnavadhAraNAt kathaM dhUmaM dRSTvA anuminoti agnim / 20 [$4. vikalpya viSayAsaMbhavadarzanenAnumAnasya niraas:|] api ca , AnumAnikaM jJAnaM kiMviSayam - kiM agyAdikhalakSaNaviSayam, Ahosvid vastusU(bhU)tasAmAnyaviSaya[ma] , [avastubhUtasAmAnyaviSayaM vA], vikalpaviSayam, khAMzaviSayam , nirviSayaM vA ? 25 tadyadi skhalakSaNaviSayam ; tadA pratyakSAnumAnayorbhedo na prAmoti, khalakSaNaviSayatvena spaSTAkAratAnumAnajJAnasyApi prasajyate, 'aspaSTAbham' ca bhavadbhiH pratipadyate na tvanyaiH / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. tAthAgatasaMmatasyAnumAnasya nirAsaH / anye tu vadanti - "skhalakSaNameva spaSTAkAram / yadi nAma pratyakSagrAhayaM svalakSaNaM vispaSTam anumAnanAyam avispaSTam , svalakSaNasyaivAyaM bhedaH / eko'gniH pratyakSajananayogyaH anyo'gniH anumAnajananayogyaH / pratyakSajananayogye'gnau Anu mAnikaM jJAnaM yadi bhavati - bhavati pratyakSAnumAnayorbhedaH kadA-5. cit , yAvatA AnumAnikajJAnajananayogyo'gniH anya eva / atha svalakSaNaviSayasAmyAd abhedparikalpanA pratyakSAnumAnayoH; yadyevam - gandharasAdijJAnAnAM svalakSaNaviSayasAmyAt sarveSAmabhedaH prAnoti - sarva gandhajJAnaM rasajJAnaM vA vaktavyam / atha khalakSaNaviSayatve satyapi avAntarabheda-10 vikSayA gandhAdijJAnamapadizyate; yadyevam - satyapi agniviSayatve pratyakSAnumAnajJAnayoH avAntarabhedavivakSayA pratyakSAnumAnajJAnavyapadezaH / atha karaNabhedena gandhAdijJAnAni bhidyante : tadA pratyakSAnumAnayoH karaNabhedopapatteH bhedo'stu / evaM ca yaduktam- " skhalakSaNaviSayAnumAnaM bhavati " tanmUDho-15 ktam , agniprapaJcasya pratibhAsanAt / .. atha vastubhUtasAmAnyaviSayam ; na , tadabhAvAd vijJAnajanakatvAsaMbhavAca / na ca janakatvamantareNa viSayArtha upalabhyate / atha avstubhuutsaamaanyvissym| taduktam - " vaikalpikaM20 sAmAnya buddhayupadarzitarUpam " etadapi na yuktam , avidyamAnaM sAmAnyaM kathaM buddheviSayabhAvaM pratipadyate ? kim - sattAmAtreNa, sahotpAdana vA, janakatvA''kArArpakatvena vA ? sarvasyAsaMbhave viSayArtho bhaNanIyaH / yadi ca janakatvAdyabhAve'pi buddhau pratibhAti sAmAnyam ; tadA rUpAderapi jana-25 katvaM na kalpanIyam - rUpaM vijJAnamakurvat pratyakSaM syAt / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMhe yadapi " dRzyavikalpyAvarthAvekIkRtya tadadhyavasAyena pravartate " ityuktam / dRzyaM bAhyaM rUpAdikhalakSaNam , vi. kalpa:(pyaH) vuddhisamAropitAkAraH / kiM puneranayoH ekIkarapAm ? kim - abhedena utpAdanam , kiMvA abhedena avadhAraNam , 5Ahosvit saMghaTanA kriyate ? tadyadi abhedena utpAdanam ; sadasatorabhedena utpAdanaM hatatrapAhate nAnyo vaktumarhati / abhedenotpAdane ca bhAvasyAbhAvaprasaGgaH, sAmAnyasya vA vastutvaM prApnoti, tadvastutve svalakSaNaviSayamanumAnam / pratyakSA'numAnayorbhedabIjamanveSTavyam / 10 atha ekIkaraNam - ekatvena pratIyamAnatvaM dRzyavikalpyayoH; taduktaM(tadayuktam), kim eka eva AkAraH pratibhAti, Ahosvid AkAradvayam ? tadyadi eka eva AkAraH pratibhAti; talki dRzyAkAraH, Ahosvid vikalpAkAraH ? tadyadi dRzyAkAraH pratibhAti; tadA 15svalakSaNaviSayameva anumAna prsjyte| atha vikalpAkAraH pratibhAti; tasya sarvopAkhyArahitatvena pratibhAsAviSayatvAdvApyetad vaktavyam - svalakSaNameSa .. .. 20 ... kArAvyatiriktAvyatirikto vA ? yadyavyatiriktaH tadA svalakSaNaviSayamanumAna prAptam / samAropitaM ca sAmAnya pratIyate iti na vaktavyam / tAttvikaM ca sAmAnyaM prsjyte| "dRzyA]tAttvikatvaprasaGgo vA / atha vyatirikto vikalpAkAraH: tarhi na vaktavyam - tadAropadvAreNa pratIyate svala25kSaNavikalpAkArAntaritatvAt / atha ghaTanA kriyate svalakSaNena sAmAnyasya; tadasat, sadasatorghaTanA'yogAt / satorghaTanA dRSTA yathA cakSurghaTayoH / 1.' evaM AkAra: ' ityataH vyatiriktAvyatiri' ityantaM pRSTam / 2. ghaTanA - ghR0 / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. tAthAgatasaMmatasyAnumAnasya nirAsaH / atha sAmAnyaskhalakSaNAkAradvayaM pratIyate; evaM tarhi anyonyavilakSaNI sAmAnyaskhalakSaNAkArau pratIyete / tatazca na vaktavyam - "dRzyavikalpA(lpyA)varthAvekIkRtya tathyavasAyena pravarttate" iti / yadi ca viviktamAkAravayaM pratibhAti ; tadA skhalakSaNaviSayamanumAna prasaktam / tadviSayatve mAnayorbhedakAraNaM 5 vaktavyam / sarvopAkhyAvinirmuktasya ca sAmAnyasya pratIyamAnatvaM nopapadyate / anyacca , dhUmotpAdite agnivijJAne anagnivyavacchedarUpaM sAmAnyaM pratibhAtIti vyapadizyate, ajalavyavacchedena pratibhAtIti kiM nAbhyupagamyate ? nA'jalavyavacchedena janyate, nApi10 anagnivyavacchedena , tadanutpattI pratikarmaniyamAnupapattiH / atha nirviSayam AnumAnikaM jJAnam ; tayuktam , svAMzaviSayatvAt / nahi bhavatAM pakSe nirAlambanaM kiMcid vijJAnamasti, aatmaavgaahktvenotptteH| yadi ca nirAlambanaM jJAnam ; ka pravarttata nivarseta vA puruSaH ? agatiH syAt / atha dahanena15 tadutpAditam iti kRtvA dahanAntikamupasarpati; evaM dhUmajJAnotpAde'pi yAyAt / atha khAMzaviSayamanumAnam ; tadA pratyakSAnumAnayorbhedAnupapattiH, pratIyamAnajJAnasya skhalakSaNAtmakatvAt / [$ 5. jJAnayoH hetuphalabhAvAvadhAraNasyAzakyatvapratipAdanam / ] 20 atha jJAnayoH hetuphalabhAvAvadhAraNaM kriyate; tadapyayuktam , jJAnayorapi hetuphalabhAvAvadhAraNaM na zakyate kartum - kAryajJAnaM hi khasaMvitparyavasitaM na jnyaanaantrmaatmsaatkroti| tadakaraNe 'kena niva(vartitaM mama svarUpam' ityetat kathaM vetti , tadbhinnajJAnasya pizAcatulyatvAt ? tatra(na) jJAnaM jJAnA-25 ntarAd bhidyate / tadbhade kathaM hetuphalabhAvaH, svAtmani kriyAvirodhAt ? Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMhe [ $ 6. prasaGgAd vijJAnavAdikRtAvayavinirAkaraNasya prtivaadH| ] thApi yuktirapadiSTA - vijJAnamAtrasthitAyakyavinirAkaraNaparA vRttyanupapattyAdirUpA - " na kilA avayavI ekadezena vartate , nApi srvaatmnaa| ekadezavRttyabhyupagame hi avayavino bhedaprasaMgaH / atha sarvAtmanA vartate; tarhi anyatrAvRttiprasaMgaH" ityAdikA ; sApi na yuktiyuktaa| katham ? kim ekadezazabdena avayavI abhidhIyate, avayavo vA ? yadi avayavyabhidhIyate / tadA ekadezenaiva sarvatra varttata iti brUmaH, svakAraNAnniyamitasya tthaabhuutsyotptteH|| 10 atha avayavo'bhidhIyate tadekadezazabdena ; tadA na ekadezena avayavI vartate , ava[va]sya avayave vRttyayogAt / bhavatu vA avayaveSu vRtterabhAvo'vayavinaH , tathApi asattvaM na siddhayati , taddehopalambhasya tadastitvavidhAnaparatvAt / yathA 'anudakaH kamaNDaluH' ityukte sati udakakamaNDalusambandhA15bhAvaH pratIyate, na tu kamaNDalorabhAvaH , tadudakasya vA / [7. prasaGgAdanupalabdhipadArthasya vicaarH|] atha avayavina upalabdhireva nAsti; sA kiM dRzyAnupalabdhiH, Ahosvid adRzyAnupalabdhiH ? yadi dRzyAnupalabdhiH; sA nopapadyate / dRzyazabdena kimapadizyate ? upalabdhilakSa20NaprAso'rtho'bhidhIyate / upalabdhilakSaNaprAptizca pratyayAntara sAkalyaM khabhAvavizeSazca / etaced vidyate; kathamanupalambhaH ? upalabdhikArakasAkalye sati upalabdhyA bhavitavyam , nAnupalabdhyA, tatkhabhAvanibandhanatvAttadupalabdheH / upalabdhilakSaNaprAtasya yadi anupalambhaH, anupalabdhilakSaNaprAptasya tarhi upa25lambhaH syAt, aniSTaM caitat / yadi ca ghaTaviviktabhUtalopalambha eva ghaTasthAnupalambhaH; tadA bhUtalasyApyupalambho na bhavet, tasyApyupalabdhilakSaNa Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9, tAthAgatasaMmatasyAnumAnasya nirAsaH / prAptatvAt / atha upalabdhilakSaNaprAptamupalabhyate bhUtalam ; ghaTasthApi uplbdhiprsNgH| atha bhUtalajJAne ghaTasvarUpaM nAvabhAti , tena tasyAnupalambhaH, ghaTAbhAvavyavahAraH kriyate; tayuktam ; ghaTAvaSTabdhe'pi bhUtale bhUtalajJAne ghaTo nAvabhAti , tatrApi ghttaabhaavvyvhaarprsktiH| 5 tathA jJAnasyApi upalabdhilakSaNaprAsasya saMvedanaM na bhavet / tatazca sarvasthAsaMvedane nAnupalabdhiH , upalabdhereva yato'nupalabdhiH / yadi ca bhUtalAyupalabdhireva ghaTAnupalabdhiH; pizAcAderapi saivaa'nuplbdhirstu| bhavatu, ko doSaH ? pizAcAbhAva-10 vinizcayaH syAt / atha na bhavati pizAcAbhAvavinizcayaH kumbhAbhAvavinizcayAbhAvaprasaMga: syAt / atha nirAlambanajJAnaM dRzyasyA'nupalabdhiH; nahi bhavatAM pakSe nirAlambanajJAnamasti khAMzaparyavasitatvAt / atha adRzyAnupalambhaH avayavyanupalambhaH; so'pi ta-15 tsattAM na vyAvarttayati , yathA upalabhyamAnatvaM vastukharUpam , tathA anupalabhyamAnatvamapi vastusvarUpameva / yathA kAryastha svakAraNAjanakatvaM vastusvarUpaM tathA anupalabhyamAnatvamapi vstusvruupmev| nahi svakAraNAjanakatve vastusvarUpamativartate / tathA avayavyapi kAryAjanakatve'pi na svarUpa hAsyati , svahe-20 toreva kaaryaajnkaatmksyotptteH| [$ 8. aghayavinirAkaraNe prayuktasya raktAraktatvaprasaJjanarUpasya sAdhanasya nirAsa: / ] yadapi sAdhanemanyadupadiSTam - raktAraktaprasaMgarUpam / tadapyasat, raktatA nAma kA avayavina: ? kiM nIlaguNAtmakatvam ,25 Ahosvit nIlaguNAdhikaraNatvam, nIlaguNAdhikaraNadravyasaMyogitvaM vA, tadaviraladezotpAdo vA ? Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMhe yadi tAvannIlaguNAtmakatvaM raktatA; tadayuktam, sphaTikapaTAderanIlAtmakatvAt / atha nIlaguNAdhikaraNatvaM raktatA; sAbhyanupapannA , sphaTikapaTAderavadAtarUpayogitvAt / atha nIlaguNAdhikaraNadravyasaMyogitvaM raktatA; sA sva5yamanabhyupagatA kathamavayavinaM vyAvarttayati ? atha pareNa iSTA; yatheSTA tathA'virodhitvenA'bhyupagatA, nahi saMyogAvayavinovirodho'bhyupagamyate pareNa yathAkRtakatvA'nityatvayoH, sA'viruhA kathamavayavinaM viparyAsayati ? raktatAdhikaraNazva, nAsti ca' ityasaMgatam / yathA-nAsti zabdaH kRtakatvAt-tAhagetat / 10 atha raktatA nAsti ghaTasya ; tathApi asatvaM na siddhayati / raktatAbhAve tu abhAvaH kathaM bhavet ? tadabhAve vijnyaanaabhaavprsNgH| atha ekasya viruddhAvetau raktatA'raktatAkArau; keneSTau viruddhatayA ? nIladravyasaMyogo hi raktatA, tadabhAvo'raktatA, 15tau ca arthAntarabhUtau / na ca tayorbhede avayavino bhed upapadyate , tAbhyAM tasya bhinnatvAt / na ca anyasya bhede anyasya bheda upapadyate , vijJAnabhedaprasaMgAt / yadi ca raktAraktabhedena avayavI bhidyate tadA avayavidvayaM syAt, nA'satvam , vijJAnA'vyatirekitvaM vaa| 20 atha avirala dezotpAdo raktatA nIladravyapaTayoH; tathApi asattvaM na siddhayati, saMskRtAnAM sattyAbhyupagamAt / [ $9, avayavinirAkaraNe prayuktasya AvRtAnAvRtatvaprasaGgasya khaNDanam / ] yacAnyat sAdhanamuktam - AvRtA'nAvRtaprasaMgarUpam - " ekasminnavayave AvRte AvRtaH, anAvRte anAvRtaH 7 ; tdet25dyuktm| tadyadi avayavAvaraNe avayavI AvRto'nAvRto vAsbhyupagamyate paraiH, tadvayavAnAmatIndriyatve'pi hi upalambhAbhyu Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. tAthAgatasaMmatasyAnumAnasya nirAsaH pagamAt / na ca avayavAnAmAvRtatve'nAvRtatve vA avayavyAvRto'nAvRto vaa| api tu yadA vastrAdyAvaraNena devadattendriyaghaTasambandhavighAtaH kriyate tadA 'AvRtaH' itypdishyte| yasya tu vastrAdinA''varaNena devadattendriya-ghaTasambandhavighAto na kriyate , tadapekSayA anaavRtvypdeshH| yathA bhavatpakSe 5 khakAraNAnutpAdakatvena ajanakatvamabhidhIyate, na ca svarUpabhedamAsAdayati ||ch|| [6 10. avayavinirAkaraNa prayuktasya calAcalatvakRtasya avayavibhedaprasaGgasya prtyaadeshH|] yadapi aparamabhihitam - calAcalatvasAdhanam - " ava-10 yave calati calatyavayavI, avayavAntare cA'calati na calati - tatazcalAcalatve avayavino bhedaprasaMgaH "; tadetadyuktam , calanasya svayamanabhyupagamAt / tadbhAve kathaM tena avayavI bhidyate ? atha calanaM vidyate; tarhi idaM vaktavyam - svaviSayalakSaNam, calanarUpArthasya utpatteH / atha pareNeSTaM calanam iti kRtvA vyapa-15 dizyate; satyam , iSTaM pareNa / na tu avayave calati avayavinazvalanamiSTam , tato bhinnatvAt / nApyavayavAntarasyAcalane avayavino'calanamiSyate, tasyAnyatvAt / api tu calanayuktaH calatIti vyapadizyate / calanavikalo niSkampa ityabhidhIyate / atha tadeva dravyam upajAtakriya calati anupajAta-20 kriyaM ca na calati ; satyam , tadeva calati , tadeva na calati / natva(nva)vayavino bhedaH prasajyate; na prasaMgaH, calanasya tato'nyathA(nyatvAt) / calAcalavyapadezazca anyopAdhikRtaH / yathA bhavatpakSe jJAnaM kArya kAraNaM ca vyapadizyate - svakAryApekSayA kAraNam , svakAraNApekSayA kAryam, na ca tasya bhedo'sti,25 tathA avayavicalAcalatvena na bhedo dRzyate / 13 ta. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 tattvopaplavasiMhe [ $ 11. avayavinirAkaraNe prayuktasya 'sarvAvayavagrahaNena' ityAdi vikalpajAlasya nirAsa: ] yadapyuktam - " kiM sarvAvayavagrahaNena avayavI gRhayate, kiM vA katipayAvayavagrahaNena gRhayate ? yadi ca sarvAvayava5 grahaNena gRhayate tadA madhyabhAga- parabhAgA'grahaNe avayavyagrahaNaprasaMga: / atha katipayA'vayavagrahaNe avayavigrahaNamabhyupagamyate ; tadA karAMhnigrahaNe avayavigrahaNaM syAt / atha avayavagrahaNamantareNa avayavigrahaNam tadA sarvadA grahaNaM syAt / " tadetat sarvamayuktam, na sarvAvayava grahaNapUrvakamavayavigrahaNam, 10 nApi katipayAvayavagrahaNapUrvakamavayavino grahaNam, api tu taddehendriyasannikarSA lokAdisAkalye sati upalambhaH / anyathA hi avayavagrahaNapUrvake grahaNe'bhyupagamyamAne avadhatryAderanupalambhaH syAt / [$ 12. avayavinirAkaraNaparAyA: ' yatra bhinne na tadddhiH ' ityAdiyukteH khaNDanam / ] avayavinirAkaraNaparaM sAdhanam - {{ yatra bhinnena tadbuddhirdhiyA ca na sA / tad ghaTaM tu saMvRtisat paramArthasadanyathA 15 yadapyanyaduktam - 35 tatra yadi avaruraNe ghaTe ghaTabuddhirna bhavati ghaTasyA'para20 mArthasattvam : nIle'pi pratyastamite nIlabuddhirna bhavati nIlasvA'stamitatvAt tadA nIlamapi aparamArthasat prAptam / tathA, vijJAnamastamupagataM na vedyate tadapyaparamArthasat prApnoti / atha prAktane vijJAne nIlAntare pratyastamite jJAnAntaraM vedyate nIlAntaraM ca, na tu ghaTe'varugNe ghaTAntaraM vedyate ; tat kim - 25 utpannaM na vedyate, Ahosvidanutpannam ? tadyadi utpannaM na gRhayate ; tatrApi hi vijJAnotpAdana samarthamutpannaM na gRhyate, tadviparItaM vA ? Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAthAgatasaMmatasyAnumAnasya nirAsaH tadyadi vijJAnotpAdana samarthamutpannaM na gRhayate ; tadayuktam, yadi vijJAnotpAdana samarthamutpannaM ghaTajAtam, tadavazyaM gRhayate anyathA nIlasyApyagrahaNaM syAt / atha vijJAnajanakotpannasyAgrahaNam ; tadA nIlasyApyanayA vRttyA'grahaNe tasyApyaparamArthasattvaM syAt / 99 atha anutpannaghaTajAtaM na vedyate tena tasya aparamArthasattvama: nIla-jhAne api anutpanne na vedya ( ye ) te tayorapi aparamArthasatvamApadyate / 5 atha avaruraNe ghaTe ghaTAntaraM na prAdurbhavati vijJAnajanakaM kapAlAvasthAyAm ; yadyevaM nirvikalpake rUpajJAne naSTe nAnyanni - 10 vikalpakaM rUpajJAnaM jAyate savikalpakAvasthAyAm / tathA, sthUle nIle naSTe nAnyat sthUlaM nIlAntaraM bhavati sUkSmanIlotpAdakAle | atha tatra nIlarUpatA'nugatA jJAnarUpatA vA'nugatA ; yadyevam ihApi kapAlaghaTayoH svalakSaNarUpatA'nugatA / yadapyuktam - " dhiyA ca na sA - dhiyA buddhA vive- 15 cyamAne na sA ghaTabuddhirbhavati nIlabuddhistu bhavati " ; tadetadayuktam, kiMbhUtayA buddhayA vivecyate - kiM nirAlambanayA, Ahosvit sAlambanayA ? tadyadi nirAlambanayA vivecyate : tadA vivecanIyArthI vaktavyaH / yadi ca nirAlambanayA vivecyamAnasya asattvam ; tadA'nayA rItyA nIlAderapya sattvamApanI 20 padyate / na ca nirAlambanamatirasti / atha sAlambanayA ghaTo vivecyate sA kim AtmAlambanA, Ahosvit svakAyavyatiriktAlambanA ? tadyadi svakAyAlambanA satI ghaTasya vivecikA; tadA vivecanIyArthI vaktavyaH / yadi nAma svakAyamAtrAvabhAsA samutpannA ; ghaTasyAs-25 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ' tattvopaplavasiMhe sattve kimAyAtam ? atha tasyAM buddhau ghaTo [nA]vabhAti tena tasyA'sattvam ; anayA bhaGgayA nIlAderapi asattvamApadyate / atha svakAyavyatiriktArthAlambanayA ghaTo vivecyate; kiM [ghaTAlambanayA] ghaTo vivecyate, ghaTavyatiriktArthAlambanayA vA? itadyadi ghaTAlambanayA vivecyate ; tatrApi vivecanArtho vktvyH| tayA kiM kriyate-kiM ghaTasthA'sattvaM pradyotyate, Ahosvit sattvam , ubhayaM vA, na kiMcidvA? tadyadi asattvam ; tadayuktam , nahi anyaviSayA satI etasya prabodhikA bhavitumarhati atiprasaMgAt, na jAtu rUpaviSayavijJAna(naM) rasasthApanAya alm| 10 atha sattvaM pradyotyate ; tathApi sttvm| sa(saM)vRtisattve vA nIlAderapi sNvRtisttvprsNgH| atha ubhayaM pratibhAti; na, tabhAvasya aviSayatvAt / yathA vijJAnasya viSayatAM na yAti tathA prAgeva prapazcitam / kiMca, ubhayaM pradyotayantyA bhAvo'pi prdyortitstyaa| tatpradyotane ca kathaM ghaTasya saMvRtisattvam ? 15 atha na kiMcidapi pradyotyate tayA; kathaM tarhi ghaTaviSayA sA apadizyate ? atha ghaTabhinnArthaviSayA sA; tatra vartamAnA na kumbhasya astitvavidhAyikA, na vyaavrtikaa| atha tasyAM buddhau kumbho na pratibhAti tena tasya saMvRtisattvam / yadyevam-buddhiviSayo'pi buddhyantare na pratibhAti, 20tasyApyAyAtaM saMvRtisattvam / sarvajJAnAni ca itaretarajJAne na pratibhAnti - sarveSAM saMvRtisattvaM prAptam / na caitdbhyupgmyte| [$ 13. vijJAnavAdinA sAdhitasya bAhyArthavilopasya nirAsa::] yadapyanyatsAdhanamapadiSTaM bAhyArthApahave - " na kila vijJAnamasaMviditam arthasya vedanam / yadyaviditamarthavedanaM tadA'25jAte'pi jJAne'rthoM vedyaH syAt, santAnAntarajJAne ca jAte 1 -yA-ghRSTam Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. tAthAgatasaMmatasyAnumAnasya nirAsaH / 101 devadattavedyaH so'rthaH syAt, na caitadupapadyate / tathA khasantatipatite parokSajJAne jAte'rtho na vedyaH syAt / atha jJAnAntaraviditamarthasya vedanam: tadapi jJAnAntaraviditam ityAyAtamAndhyaM jagataH / atha svasaMviditaM tadarthasya vedanam: tatazca sahopalambhAd ekopalambhato vA bAhyArthavilopaH prAptaH " / 5 tadetadayuktam / yattAvaduktam- 'jJAnAntara viditaM yadi jJAnam arthasya vedanaM tadA aniSThA prApnoti / etadanabhyupagamenaiva paryudastam / api tu aviditameva jJAnam arthasya vedanam / nanu ajAte'pi jJAne artho vedyaH syAt ; na vedyaH, vedanasyAbhAvAd artho na vedyate, na tu vedanavedanasyAbhAvAdartho na vedyate / 10 yadbhyanyaduktam- 'santAnAntarajAte ca jJAne so'rtho vedyaH syAt ' ; tadvyayuktam, devadattasantatipatite jAte devadattasya sosrtho'parokSaH, na tu santAnAntarapatite jJAne, anyathA hi santAnAntara patitaM vijJAnaM svasaMviditarUpaM jAtam / tasmin jAte so'rthI devadattasyA'parokSaH syAt / 15 api ca, rUpajJAnaM kiM rUpagRhItyAtmakam, Ahosvid agRhItyAtmakam ? tadyadi rUpagRhItyAtmakam ; tadA gRhItameva rUpaM jJAnaM jJAnAntaravedyaM bhavatu svasaMvedyaM vA, na jJAnagrahaNapurassaramarthasya grahaNam / atha rUpagRhItisvabhAvakaM na bhavati rUpajJAnam ; evaM tarhi 20 svasaMvedyaM bhavatu vyatiriktasaMvedaka saMvedyaM vA bhavatu avedyaM vA, na rUpasya pratyakSatA, yathA rasajJAnasvasaMvedyatve'pi na rUpasya pratyakSatA tadvat rUpajJAnasadbhAve'pi na rUpasya pratyakSatA rUpagRhItisvabhAvatayA'nupapatteH / 1 atrAnusvAraH pazcAlluptI dRzyate / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 tattvopaplavasiMhe [ $ 14. bAhyArthavilopAyopayuktasya sahopalambhasAdhanasya vikalpya dUSaNam / ] ' yadapyuktam - 'svasaMvedyatve sahopalambhAd vijJAnArthayoraikyam etadapyapanItaM draSTavyam, svasaMvedyatvA'saMbhavAdeva / na ca sahopalambhAd arthasyA'bhAvaH siddhyati avyatireko vA / sahopalambho hi jJAnaikadharmaH, athaikadharmaH, ubhayadharmo vA ? tadyadi jJAnaikadharmaH tadA sahazabdArtho nopapadyate / jJAnaikadharmatve ca jJAnasyaivAstitvasthApakaM nArthasya vyatirekAbhAvAvedakaM sahopalambhasAdhanam ataddharmatvAt / atha athaikadharmaH saho10 palambha:; atrApi sahazabdArtho vaktavyaH / athaikadharmatve vA arthasyaiva sattAM vyavasthApayati, tatazca viparItasAdhanAd viruddhaH / atha ubhayadharmaH kathamubhayadharmatve anyataralopaH ? anyataralopazcet; nobhayadharmatA upapadyate / ' ubhayadharmatA ca anya15 taralopazca iti vyAhatamapadizyate / ubhayadharmatve ca 'arthasyaiva vilopo na jJAnasya ' ityatra niyAmakaM vaktavyam / tacca nAsti / na ca upalambho'nyatarasadbhAvaM vyAvarttayati, sadbhAve'pi dRSTatvAt yathA jJAne / api ca kasyAtra pakSIkaraNam - kiM vijJAnasya, uta 20 arthasya ? tadyadi jJAnaM pakSayasi tasya kiM sAdhyate - abhAva:, avyatireko vA ? tadyadi abhAvaH ; sa kiM jJAnasya, uta arthasyeti ? yadi jJAnasya tadA abhyupetahAnam, hetozca pakSadharmatA na labhyate / atha arthasya ; tadA asambaddhatvam - jJAnaM pakSayasi artho nAstIti vyAhatamapadizyate, sahopalambhasya 25ca vyadhikaraNatvam / atha avyatirekaH sAdhyate ; sa kiM jJAnasya, Ahosvid arthasya ? tayadi arthasya tadA'sambaddhAbhidhAtRtvam jJAnaM Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. tAthAgatasaMmatasyAnumAnasya nirAsaH 103 pakSayasi, arthasya cA'vyatirekapratipAdanaM karosi iti byAhatamapadizyate, arthAvyatireko hi arthadharmaH / atha jJAnasyaiva avyatirekapratipAdanaM kriyate; tatkiM svasmAtsvarUpAvyatiriktam , Ahosvit pararUpAvyatiriktam ? tadyadi svasmAt svarUpAvyatiriktaM jJAnam ; tadA / avivAdena smbodhyitvyaaH| atha parasmAdvyatirekapratipAdanaM kriyate ; sa parAtmA tAtvikaH, atAttviko vA ? tadyadi atAttvikaH; tato'vyatiriktaM jJAnamapi atAttvikaM bhavet / atha tAttvikaH; sopyavadhAritadeho vA , anavadhAritadeho10 ghA? tadyadi avadhAritadehaH; sa kiM bhinnAkAratayA avagataH, abhinnAkAratayA vA ? yadi bhinnAkAratayA avadhAritaH; tadA bhinnAkArAvagAhakavijJAnadUSitapakSatvena sahopalambhahetorasiddhatA kAlAtyayApadiSTatA vaa| atha abhinnasvabhAvatayA'vadhAritaH; na tarhi parAtmA ,15 'parAtmA ca abhinnasvabhAvatayA'vadhAritaH' iti ca vyAghAtaH / kiMca, abhinnasvabhAvatayA yadi prAgevA'vagAhitaH; tadA kiM tatra sahopalambhasAdhanena prayojanam ? niSpAditakriye karmaNi sAdhanaM sA[dha?]nanyAyamatipatati / ___atha anavadhAritadehaH sa parAtmA'stIti kathaM jAnISe ?20 na ca avadhAritAnavadhAritAkArayoH ekatvaM bahuvido vadanti / anavadhAritAkAraikatve ca jJAnasyApyasaMvedanaM prasaktam / api ca sahopalambhaH kiM jJAnayoH, uta arthayoH, jJAnArthayoH vA ? tadyadi jJAnayoH sahopalambhaH; tadA na dvitIyasyAbhAvo'vyatireko vA sithati, asiddhazca hetuH, dRSTA-25 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 tattvopaplavasiMhe ntazca sAdhanavikalaH - dvicandrajJAne [na] jJAnayoH sahopalabhosti / atha arthayoH ; tadA'siDo hetu:, na cAnyatarArthalopaH / lope vA anyatarasiddhau bAhyArthavyavasthitiH / atha jJAnArthayoH sahopalambhaH ; tathApi hetorasiddhatA, dRSTAntazca sAdhanavikalaH / 1 atha sahopalambhAt ityasyAyamartha: - ekopalambhAt / ekopalambhena jJAnArthayorekatA upapAdyate / nanu ekopalambhAd ityasya ko'rthaH - kiM jJAnArthayo: eka eva upalambha:, uta ekasyaivopalambha:, Ahosvid ekenaiva upa10lambha iti / tadyadi jJAnArthayoH eka eva upalambha iti na tarhi arthAbhAvasiddhiH / saMvedyamAnatvena vijJAnasattAvad arthasattA'pi susthitA / asiDocyayaM hetuH nIlAdAvanekopalambhasaMbhavAt / anaikAntikoSyayaM hetuH yasmAdanekanIlalohitAdyAkArANAm ekopalambhe'pi nAnyatamavyAvRttiH abhedo vA dRSTaH / 15 atha ekasyaiva upalambhaH ekopalambhaH tadekaM kiM vijJAnAtmakam, Ahosvid jJAnAtmakam ? tadyadi vijJAnAtmakam ; tadasat, nIla maNi- kumbhAdervijJAnotpAdakatvena kharUpamavadhAryate na tu vijJAnAtmatayA yasmAd 'anena utpAditaM vijJAnam' 'atra mamotpannam ' ityevaM pravadanti santaH na tu 'idameva jJAnam' ityevaM 20 vaktAro bhavanti / yathA hi vastutvena pratIyamAnaM nIla- jalAdikam ekopalambhAnurodhena nAvastusvena pratipadyate tathA avijJAnAtmakatayA adhyavasIyamAnaM na vijJAnAtmatayA vyavasthApayituM pAryate, anyathA vastutvahAniprasaMgAt, atha (thA) vijJAnAtmatayA tadekamavadhAryate tadeSTasiddherasiddhi:, siddhasAdhyatA ca syAt / 25 adha ekenaivopalambha:; sopyanupapanna eva, jalacandrArkAdiH bahubhirupalabhyamAnatvAt // cha // 5 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. tAthAgatasaMmatasyAnumAnasya nirAsaH / 105 [ $ 15, avayavinirAkaraNadvArA sthApitasya kSaNikatvasyotthApanam / ] yadapyuktam - "avayavinirAkaraNe kSaNikatvam - yadi hi kila akSaNiko bhavati bhAvaH tadA bhavati avayavA'vayavibhAvaH, tadabhAve tatva(tasyA')bhAvAt / atha kathaM tasyAbhAvaH? sthAyino'rthakriyA'karaNAt / tadeva katham ? kathyate - kiM yena 5 khabhAvena AdyAmarthakriyAM karoti kiM tenaiva khabhAvena uttarottarANyapi kAryANi karoti, atha samAsAditasvabhAvAntaraH karoti ? yadi tenaiva karoti; tadA ekakAlayogitvaM sarvakAryANAM prasajyate, kramakaraNaM hIyate tasya / na yakasvabhAvAyatto vastUnAM kAlavikalpo nAma / vikalpe vA ekakhabhAvAyattatAmati-10 kAmanti / atha svabhAvAntarApattau janayati ; svabhAvAntarApattizca pUrvAkAraparihAranAntarIyakarUpA / tadaparityAge na AkArAntarAnupravezo'sti, AkArayoH ekatvAyogAt / atha pUrvAkAraparihAraH; tadA etadeva kSaNikatvaM yat puurvaaprkaarykaarnnm| " tadetadayuktam / yadi krameNa kArya na karoti yugapadapi kathaM15 . karoti ? ekaM nIlaskhalakSaNamanekaM vijJAnanIlAdikaM kArya karoti iti vaH siddhaantH| tadaneka kArya kima(kimeke)nAkAreNa karoti, AkArabhedena vA ? tad yadyekena karoti; tadA''yAtA sarvakAryANAmekAkArarUpatA ekatvam , ekasya cAnekatvamApadyate / atha AkArabhedenAnekakArya janayati : AkArabhedAt20 tadekatvaM vyAvarttate, yavyAvRttau naikamanekaM kAryaM karoti / atha itthaMbhUtaM svahetubhyastadudgataM yadanekayugapatkAryakaraNAtmakam / yadyevaM mamApi kramabhAvyanekakAryakaraNAtmakaM samudrutaM svhetubhyH| 14 ta. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMhe [$ 16. kSaNikatvasthApanAya prayuktasya vinAzahetvabhAvasya vinAzaM vikalpya dUSaNam / yadapyanyaduktam - " vinAzahetvabhAvAt kSINako bhAvaH" tadanupapannam ; katham ? te idaM praSTavyAH - vinAzosti vA, na vA? utadyadi nAsti; kasya sahetukatvaM nirhetukatvaM vA vicArayanti manISiNaH / nahi vandhyAsutasyAbhAve sahetukatvaM nirhetukatvaM vA vicArayanti sntH| ___atha vidyate vinAzaH; sa vastusvabhAvAnubandhI vA, vicchinnotpanno vA? tadyadi vastusvabhAvAnuvandhI; na tarhi 10nirhetukatvam , vastuno vA nirhetukatvaprasaMgaH, satsvabhAvAnubandhitvavyatirekaprasaMgo vaa| ___ atha vyatiriktaH tasya nirhetukatve kopapattiH ? sahetukatve niytdeshkaalyogitvenoplbdhiH| yadi nAma nirhetuko vinAzaH vastUnAM kSaNikatve kimAyAtam , vastubhyo'rthAntara15tvAt ? [$ 17. kSaNikatvopayoginaH vinAzanirhetukatvasya vikalpapaJcakena prativadanam / ] atha nirhetukatve vastUtpattyanantaramAtmAnaM samAsAdyati vinAzaH; tayuktam / atra paMca pakSA bhavanti - vastUtpattaH 20pUrvam , saha vA, anantaraM vA, kAlAntare vA bhavanam , na vA bhavanam ? tadyadi pUrvabhavanam ; tadA bhAvodbhavAnupapattiH / atha saha ; tadA bhAvAnupalambhaprasaMgaH / tatsadbhAvopalambhe vA satatopalambhaprasaMgaH, abhAvasthA'kiMcitkaratvAt / tathA'nantarabhUte'pi vinAze satatopalambhaprasaMga eva / atha kAlAntare 25bhavanam : na tarhi kSaNikatvaM vastUnAM vinAzasya nirhetukatve satyapi / atha naiva bhavanaM vinAzasya tadA sarvabhAvAnAM nityasvamApadyate, vinAzasyA'saMbhavAt / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. tAthAgatasaMmatasyAnumAnasya nirAsaH 107 atha sahetuke vinAze nAvazyaMbhAvo vinAzasya , vastre rAgavat kAraNavyApAraparAdhInavRttitvAt , tadbhAve tasyAbhAvaH kathaM bhavet ? tadayuktam , khahetoreva dhruvabhAvivinAzAhasyotpatteH / bhavatu vA'bhAvasyAnudgamaH na kshcidvirodhH| na tu nirmokSaprasaMgo guNAnAM vinAzAnutpatteH; nedamasmadvirodheSu 5 rAjate, mokSaparikapatyakaraNAt / ___ atha kRtakasya nityatvaM prApnoti vinAzAsaMbhave sati ; sAvadhikA sattA anityA, niravadhikA tu nityA, tatkathaM kRtakasya nityatvaM vinAzAsaMbhave sati ? bhavatu vA nityatvam, na doSo'sti / 10 [$ 18. pratyakSagrAhyatvena upapAditasya kSaNikatvasya khaNDanam / ] yadapyapadiSTam - " pratyakSeNa kSaNikatvaM vastUnAM viSayIkriyate, atItAnAgatakAlavikalA vastusattA vartamAnakAlAliGgitA pratyakSeNa AtmasAtkriyate "-tadetadyuktam , atItAnAgatavartamAnakAlAnAM kiM pratIyamAnAvyatirekitvam , vyati-15 rekitvaM vA ? tadyadi anyatirekitvam ; tadA kAlatrayAnumataM vastUpalabdham / atha vyatirekitvam : vastvavagame na atItAnAgatavartamAnakAlAvagatirasti / vastumAtropalabdhestadastitvaM siddham , tabhAvazca niSpramANakaH / atha sa eva bhAvo'bhAvA; bhAvo'nyastarhi vaktavyaH,20 abhAvasya sarvopAkhyAvinivRttilakSaNatvAt / atha kAlAntare tasya anyo'bhAvaH tasyAkiMcitkaratvAt sattAkhaNDanaM prati / athAparakAryAkartRtvaM kAlAntare tadabhAvaH; tayuktam , sarvAparakAryakartRtvamekasya pratyakSAt pratyabhijJAnena ca pUrvoditAnubhavAveditA sattA AtmasAtkriyate saiva sattA pratyabhi-25 jJAnena AtmasAtkriyate / kathaM punarvetsIti cet, pratyabhijJA Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 tattvopaplavasiMha nAdeva jAnImaH / saiva sattA pratibhAti / AdyAnubhavepi sA sattA pratibhAti / kuto'vagatA ? evaM jJAnayorapi hetuphalabhAvAvadhAraNaM na zakyate kartum , tadabhAvAnna kAryAnumAnam // cha // [$ 19. bauddhasaMmatasya svabhAvAnumAnasya niraas:|] 5 tathA svabhAvAnumAnasyApi na sambandhAvadhAraNamupapadyate, tabhAvAt / bhinnayoH sambandha(Da)yoH sambandho dRSTaH, nahathekasya sambandha upapadyate / kiMca, kRtakatvena anityatvAnumAnaM kriyate - kimavagatena, anavagatena vA ? tadyadi anavagatena : tatkathaM svayamanu (manava) 10gataM sAdhanaM bhavitumarhati ? athAvagatena; tasyAM kRtakatvAvagatau anityatvaM pratibhAti vA, na vA? yadi na pratibhAti ; kathaM pratibhAsamAnA'pratibhAsamAnayostAdAtmyam ? atha pratibhAti; kimanumAnena ? niSpAditakriye karmaNi sAdhanAnarthakyam , anyathA hi kRtakatvapratipattAvapi anumAnamupAdeyaM syAt / 15 atha kRtakatvaM pratipannamiti kRtvA nAnumAnamupAdIyate; tatsvabhAvAnuvandhyanityatvamapyavagatam , kimanumAnena ? avagate ca anityatve yat sAdhanamupAdIyate tat kadAcidanityatApratipattyartham , kadAcicca nityatAsamAropavyavacchedArtham , kadAcitva(ttva)nityatAvyavahArArtham ? 20 tadyadi anityatApratipattyartham : sA jJAtaiva, vyarthaH pryaasH| ___atha samAropavyavacchedArtham ; samAropavyavacchedaH anityatvAvyatiriktaH, vyatirikto vA ? tadyadyavyatiriktaH; asAvapi anityatvAvagamenaivAvagatatvAnna saadhnaantrmpeksste| 25 atha vyatiriktaH; sa kiM vastubhUtaH, avastubhUto vA ? tadyadi vastubhUtaH ; tena saha zabdagatakRtakatvasya tAdAtmyAnupapattiH / tAdAtmye vA tadavagamenaivAvagamAt naanumaanmpeksste| Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. SaDidhArthApattiprAmANyasya nirAsaH / 109 atha avastubhUtaH sa kiM kriyate, jJApyate vA ? tadyadi kriyate; tadayuktam, sarvopAkhyAvinirmuktasya karaNAyogAt, karaNe vA vstutvprsNgH| atha jJApyate ; tena saha kRtakatvasya sambandhavyatirekAt, avyatireke vA tasya vastutvaM kRtakatvAsattvaM vaa| 5 ____ atha anityatAbyavahAraH kriyate - yo hi kRtakatvaM jAnanapi anityatAvyavahAraM na karoti sa hi atra vyavahAryate; so'pi vyavahAraH anityatvAvyatiriktaH, vyatirikto vA ? yadyavyatiriktaH ; asAvapi pratipanna evAnumAnikaH / atha vyatiriktaH sa kiM kRtakatvena utpAdyate , jJApyate10 vA? yadi utpAdyate; tadA na zandotpAdakahetUnAmanumAnatvam / atha jJApyate ; tena sAkaM sambandho'bhidheyaH / na tAdAtmyalakSaNaH, jJApyAda bhinnatvAt / atha tadutpattilakSaNaH; sopyanupapanna eva - kiM vyavahAreNa utpAdyate ghaTaH, ghaTena vA utpAdyate vyavahAraH ? na tAvaduH15 vyavahAreNa utpAdyate ghaTaH; Adau ghaTasattA tadnu vyvhaarH| atha ghaTenotpAdyate vyavahAraH; tadA kAraNAnumAnam , na svabhA. vaanumaanm| tacca svayameva paryudastam // cha / ___ [ 10. SaDDidhArthApattiprAmANyasya nirAsa: / ] evamarthApatyAdInAmapyaprAmANyam / kiM punaH arthApa-20 yAdeH svarUpam ? kathaM vA prAmANyam ? tatra darzanArthApattestAvat svarUpaM vyutpAdyate - rUpadarzanAnyathAnupapattyA ckssuHprtipttiH| tathA, anumAnapUrvikA - anumAnAdagnitvapratipatyanyathAnupapattyA - agnivyktiprtipttiH| abhAvapUrvikA arthApattiH - jIvati devadattaH gehe nAsti - gehAbhAvAnyathAnu-25 papattyA bahirbhAvapratipattiH / tathA, AgamaparvikA arthApattiH Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 tattvopaplavasiMhe zabdArthapratipattyanyathAnupapattyA shbdaarthsmbndhnitytaaprtipttiH| tathA arthApattipUrvikA arthApattiH - zabdArthasambandhanityatApratipattiH / tathA , upamAnapUrvikA arthApattiH - gavayapiNDagrahaNAnantaraM gehAvasthitagopiNDe gogavayasAdRzyAvacchinne pratipattirupamAnAt piNDAvacchinne vA sAdRzye, tasya piNDasya vAhadohaprasavasAmarthyam arthApatyA prtyeti| eSA SaT prkaaraa'rthaapttiH| iyaM caanuppnnaa| yaduktam - 'rUpadarzanAnyathAnupapatyA cakSurindriyaM pratIyate / tdyuktm| cakSurindriyAnvayavyatireka10sambandhAvadhAraNamantareNa anyakAraNaparihAreNa niyatakAraNapratipattiH arthApattyA'nupapannA - cakSurAdikaraNasya pizAcAditulyatvAt na tadvagatiH, avagatau vA arthApattyanupapattiH / yadapyuktam - ' anyathopapadyate ' iti / atra kA'numA ? athavA rUpAdijJAnasyaiva dharmitvaM karaNapUrvakamiti sAdhyo dharmaH 15kAryatvAt rathAdivat / __ evaM sarvArthApattiviSayatvena prayogavyutpAdanaM kAryam / pratyakSapUrvakatvAca arthApatteH tadbhAve tadbhAvAt // cha / [11. upamAnaprAmANyasya niraas:|] tathA, upamAnamapi saMbhavati kAnanagatagavayapiNDadarzanA20nantaraM gehAvasthitagopiNDe gavayasAdRzyAvacchedena yadvijJAnaM tad upamAnaphalam / gopiNDAvacchinne sAdRzye vA yad vijJAnaM tadvA upamAnaphalaM gavayapiNDajJAnamutpAdanam / tadetadayuktam , pratyakSamUlamupamAnam , tadpagame tasyApyapagamAt / atha kimidaM gogavayasAdRzyaM yad gopiNDagrahaNakAle nA25vagatam upamAnAvagamyate ? kim avayavAnAM saMsthAnam , kiM vA viSANAdyavayavA vA, sAmAnyaM vA, atha dharmAntaram ? tadyadi avayavAnAM saMsthAnaM sAdRzyam / tadupalabdhilakSaNaprAsaM Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. upamAnaprAmANyasya nirAsaH / 111 " vA na vA ? tathadi upalabdhilakSaNaprAptam avagataM tarhi / avagatapUrva yad bhavati gavaya piNDadarzanAnantaraM tat smaraNAnnAtiricyate / atha upalabdhilakSaNaprAptamapi nopalabhyate ; tadA gavayapiNDespi tasya grahaNaM nAsti / tadagrahaNe piNDamAtragrahaNe sati 5 bhavati 'madIyA gauH anena sadRzI ' iti, tadAsva ( zva) viSayamapi syAt ' madIyo'nena sadRzaH ' iti / atha anupalabdhilakSaNaprAsam; tarhi tasya kacidapi grahaNam, tatazca mahiSyAdidarzane'pi ' madIyA gauranena sadRzI, azvo vA madIyo'nena sadRza: ' ityu[pa]plavaH syAt / 10 atha viSANAdyavayavAH sAdRzyazabdavAcyAH; te ca avagatA eva teSu yadbhavati uttarakAlaM vijJAnaM tat smRtirUpatA matipatati / atha gogavayasAmAnyaM sAdRzyazabdavAcyam: taccAnupapannam, yathA ca na saMbhavati tathA prAgeva Aveditam / bhavatu 15 nAma, kiM tadupalabdhilakSaNaprAptaM vA - pUrvavadvibhajya dUSaNaM vaktavyam / atha dharmAntaram ; tadapi aindriyakam, atIndriyaM vA ? tayadi aindriyakam tadA tasya pUrvopalambhe sati uttarakAlabhAvi yat tasya vijJAnaM na tat smaraNAkAratAM parityajati / 20 ( atha tadupalabdhilakSaNa [ma] prAptam ; na tarhi tasya kacidapi grahaNam / tadagrahaNe na gavayadarzane sati madIyA gauranena sadRzI ' ityAdijJAnena zakyate bhavitum / bhavane vA gavaya(yA) darzane'pi syAt / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 tattvopaplavasiMhe [$ 1. naiyAyikasaMmatasya upamAnasvarUpasya khaNDanam / ] . anye tu anyathA upamAnaM vyAcakSate vipazcita: - " gogavayasAdRzyaM svjnyaanvishissttmupmaanm| saMjJAsaMjJisambandhapratipattiH upamAnaphalam / " etaccA'samIcInam / prAgeva vane5caravacanAdavagataM gosadRzo gavaya iti / ko'rthaH ? gosadRzasya gavaya iti nAma / evaM ca sarvameva saMjJAsaMjJisambandhAvadhAraNaM kRtam , nopamAnaM kalpanIyam / atha saMplavanyAyena kalpyate; bhavatu, tathApi saMjJI vidyate saMjJA tu na vidyate / kopamAnaM parikalpyeta ? 10 [62. saMzApratipattiviSayakamatadvayasya niraasH|] eke vadanti - " svayamuccArya saMjJA pratyeti / " tadayuktam , saMjJAkAle sAdRzyajJAnasya anvsthitH| anye tu - " buddha yupasthApitA saMjJA pratyeti " evamAmananti / tadayuktam / avidyamAnasya viSayArthatA na labhyate15' na sattAmAtreNa janakatvena vA ' ityAdinA prAgeva upapAditam / pratyakSapUrvakaM ca upamAnamudgIyate / tadabhAve tatkathaM bhavedavyabhicAraH yena vijJAnotpAdakatvena upamAnatA, taccAvyabhicAritvaM na zakyaM(kya)vijJAnamiti pUrvamevAvaditam // cha / [12. abhAvapramANasya niraas:|] apare tu abhAvAkhyaM pramANaM sadupalambhakapramANapazcakavyAvRttirUpaM vyAharanti abhAvaviSayam / tatkimavagatam, anavagataM vA ? yadi avagatam tatkenAvagatam - kiM meyavyAvRttyA , mAnavyAvRttyA vA, sadupalambhakena vA ? tadyadi 25meyavyAvRttyA : tadgatiH katham ? atha mAnavyAvRttyA ; tadA itaretarAzrayatvaM duruttaramApadyate / 20 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. abhAvapramANasya niraasH| 13. sNbhvaitiyprmaannyorniraasH| 113 atha samAnavyAvRttyA avadhAryate ; saiva jJAtumArabdhA-- kathaM jJApikA bhavati ? na ca ekA jJApyA anyA jJApikA bhavati sadupalambhakapramANamAtrApagamasya jJApakatveneSTatvAd aniSThAdoSaprasaMgAca-sApi jJApikA kathaM jJAtA ityaadinaa| atha sadupalambhakena avagamyate; hIyate tarhi abhAvAkhyaM 5 pramANam , meyAbhAvAvagame'pi tadevA'stu / atha anavagatameva meyAbhAve'nugamaM karoti ; yadyevaM devadattasya dezAntare vinAze jAte devadattopalambhakapramANapaJcakavyAvRttau devadattAbhAvanizcayaH syAt, na tu bhavati prabhusamAnasyApi / atha vastubhUtanimittAntaravaikalye sati na bhavati :10 tadevAstu tannAntarIyatvAt tadgateH / abhAvasya ca pratyakSapramANagrAhayatAM pratipAdayanti naiyAyikAH / sambandhazca viSayaviSayibhAvalakSaNaH vizeSaNavizeSyabhAvalakSaNo vaa| [ 13. saMbhavaiti prmaannyorniraas:|] 15 saMbhavastha anumAne'ntarIbhAvasambandhaikanimittamardane (?) sati arthAntare pratipattiranumAnam // ch|| aitiyasya cAgame antarbhAvaH / tasya ca prAmANyaM na saMbhavati, nAnumAnAntargatasya nApi khatantrasya / [14. zabdaprAmANyasya nirAsa: / ] 20 [$ 1. vAcakatvena zabdaprAmANyaM svIkurvatAM matasyohalanam / ] eke vadanti - " vAcakatvena gozabdasya prAmANyam / " taccAsamIcInam , zabdArthago(yoH) sambandhavyatirekAt / na tAvattAdAtmyalakSaNaH, tayorAkArabhedAt / nApi tadutpatti lakSaNaH; arthApAyapi zabdodayadarzanAt / 15 ta. 25 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 tattvopaplavasiMhe nApi sAmayikaH zabdArthayoH sambandhaH; zabdArthavyaktInAmAnantyAd abhinnaikanimittasya cA'saMbhavAt / na ca saMketitazabdasya arthapratipattikAle avasthAnaM ' vidyate / nacArthapratyAyaka:(ka)zabdasya saMketo'vagataH, samayakaraNakAle tada5bhAvAt / na ca khakAryasambandhamantareNa pUrvazabdasambandhaM khAsArUpyAd (?) vAcakam atiprasaMgAt / nApi sva( svA)bhAvikaH zabdArthayoH sambandhaH; tadgatyabhAvAt na pratyakSeNa nApi anumAnena / - atha arthApattyA'numIyate; sApyanupapannA, pratyakSAdi10pUrvikA hi arthApattiH, pratyakSAdyabhAve tasyApya( tasyA apya ). bhaavH| na sA anumAnAd bhidyate arthApattiH / na ca anumAnagrAhyaH zabdArthayoH sambandho bhavadbhiH prtipaadyte| naca tadanumAnamasti / na ca nityasambandhasya vijJAnagamaka(najanaka)tvamihopapadyate uktanyAyAt / 15 evaM ca sati sambandhamantareNa padAnAM vAcakatvaM na yujyte| tadavAcakatve ca tatpUrvakavAkyasyApi vAcakatvaM na labhyate / atha kathaM na labhyate ? prasiddhapadapadArthasambandhapUrvakaM hi vAkyaM vAcakatvena gIyate / tadaprasiddhI vAkyasyApi vAcakatvaM na saMgacchate / evaM cA'vAcakatve vedavAkyAnAM kathaM prAmANyam ? 20 atha aprasiddhapadapadArthapUrvakamapi vAkyaM vAcakatvena ugIyate; tadA sarvapramAtRNAM vedopalambhe sati vedArthapratipattiH syaat| kiMca, adRSTaviSaye vedavAkyAnAM prAmANyaM kathaM vetsi? vedaikadezatvena iti cet ;na, arthavadevavAkyena na vya(arthavAdavAkyena vya)bhicArAt - " grAvANa: plavante Adityo vaiSNava iti 25catuHSaSTivarNAnAloDya prajApatiH papau" ityAdinA ||ch|| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. zabdaprAmANyasya nirAsaH / [$2. Aptoktatvena zabdaM pramANIkurvatAM matasya niraas:|] anye tu Aptoktatvena prAmANyamuzanti / AptA: sAkSAkRtadharmANaH / tairyaduktaM samaMmAptaM tatkilAvisaMvAdakam / " kSINadoSo'nRtaM vAkyaM na brUyAd' hevasaMbhavAt " / tadetadayuktam , Aptasya atyantA'pratyakSatayA tadAyattatAyA 5 andhigteH| vItarAgajJApakaM ca anumAnaM na vidyate tasya aprmaanntvaat| bhavatu vA Aptoktatvam ; prAmANye kimAyAtam ? kiM sattAmAtreNa prAmANya [m], vijJAnajanakatvena vA ? yadi sattAmAtreNa ; tayuktam ; akArakasya praamaannyaa'yogaat| 10 atha vijJAnajanakatvena prAmANyam ; tatkim ekalasya, sahakArikAraNopacaritasya vA ? tadyadi ekalasya tadyuktam , svayamanabhyupagamAt , kramayogapadyAsaMbhavAca / atha sahakArika(kA)raNopacaritena janyate; yadyevaM tadA sahakArikAraNaM duSTamapyabhyeti, tadanurodhena viparItamapi jJAnaM15 janayati Aptoktatve stypi| yathA abhinavakambalasambandhinaM mANavakaM dRSTA pravaktA vAkyamuccArayati - navakambalako'yaM mANavakaH iti; zrotA tu adharmamanaHkSobhAdinA nimitena navatvasaMkhyAyuktakambalasambandhinaM pratipadyate / tathA pratAraNavuddhayA navatvasaMkhyAyuktakambalasambandhI mANavaka ityukte20 avadAtakarmAnurodhena pratipattA abhinavakambalasambandhinaM pratyati , tathA vedavAkyAnAmapi avadAtetarakarmAnuvedhena viparItArthAvabodhotpAdakatvamupapadyate / tathA, bhUtopaghAtacetovika(kA)ramanaHkSobhAdinA vA nimittena // cha / 1 zamamArge-Ti. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 tattvopaplavasiMhe " [$ 3. apauruSeyatvena vedasya prAmANyaM svIkurvatAM matasya vyudAsaH / ] anye tu kumatimatAnusAriNo vadanti - " vedasya prAmANyamanyathA - apauruSeyatvena / puruSA hi rAgAdiviparItacetaso viSarItamupapAdayanti na ca vedavidhAtRsaMbhavo'sti / taduktamveda: asmaryamANakarttR[ka] tvAt vyomAdivat / vedavedhaso'pagame tadAyattA doSA vyapagatA bhavanti / te hi vidhAtRsattAnuvarttinaH tadava (pa) game kathamavatiSTheran / teSAmapAye kathamapramANamAzaMkyate vedaH / yaduktam - 10 " doSAH santi na santIti pauruSeyeSu yujyate / vede kartturabhAvAttu doSAzaMkaiva nAsti naH // " [ tavasaM0 kA0 2895 ] " codanAjanitA vuddhiH pramANaM doSavarjitaiH / kAraNairjanyamAnatvAt liGgAsokkAkSabuddhivat // " [ zlokavA. sU. 2. zlo. 184 ] naca codanAjanitaM vijJAnaM sandigdham, kiMsvit ityanenA15kAreNAnupajAyamAnatvAt / nacedaM bhrAntaM dezAntarAdAvabAdhyamAnatvAt / yat dezAntarAdau vAdhyate tat mithyA, yathA marIcinicaye ambujJAnam, kAlAntare ca bAdhA yathA AraktapaDhe hATakavijJAnamityevamAdi, nacedaM bhrAntaM tathA, tasmAdavitatham / 39 20 yattAvaduktam - 'nityo vedaH kartrasmaraNAt ' ; tadayuktam, kUpArAmAdibhiranaikAntikatvAt / teSAM hi karttA na smaryate atha ca anityatvam / atha dezakAlocchedAt tatra karturasmaraNam ; evaM tarhi avizeSAbhihite'rthe vizeSamicchato hetvantaraM nAma nigrahasthAnam / 25 athavA satyapi vizeSaNopAdAne heto: vipakSagamanaM na nivArayituM pAryate, yathA kRtakatvavizeSaNopAdAne'pi na Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. zabdaprAmANyasya nirAsaH / 117 prameyatvasya vyAvRttirasti / atha kRtakatvam / tadeva gamakaM vyAvRttatvAt / na hathekasya vyAvRttau anyasya vyAvRttirastyati. prasaMgAt / kiMca, sAdhyaviruddha heto:(tau) kiM vizeSaNopAdanam , tadviparIte vA ? tadyadi viruddha ; tadA'narthaka vizeSaNopAdA- 5 nam / atha aviruddhepyevameva - nahi vizeSaNena viruddhasvabhAvatA vyAvarttate, yathA kRtakatvavizeSaNopAdAne'pi na cAkSuSatvasya zabde vRttilAbhaH / tathA dezaku(kA)locchedAbhAvavizeSaNopAdAne'pi asmaryamANakartR[ka]tvasya na vipakSAda vyAvRttirasti / asiddhopyayaM hetuH yasmAtsmaranti eva kartAraM10 kaannaadaaH| tathA laukikA api bahulaM vaktAro bhavanti - 'brahmaNA vedAH praNItA:' iti / api ca kimazeSajanasmaraNanivRttiriha hetutvena vivakSitA, Ahosvit katipayapuruSasmaraNavinivRttiH ? tadyadi sakalajanasmaraNavinivRttiH; tadA'siddhA, avadhArayitumazakyatvAca arvaagbhaagvidbhiH| ava-15 dhAraNe vA ta eva sarvajJAH syuH arvAgbhAgavido na bhveyuH| . atha katipayapuruSApekSayA; tadAnaikAntiko hetuH, vidyamAnakartRkeSvapi kartA na smaryate kaizcit / anyacca , katipayaiH puruSairna smaryate - arthAdApadyate - puruSAntarasmaryamANakartRko vedaH, vizeSapratiSedhasya zeSAbhyanujJA-20 viSayatvAt / na ca puruSajanyatvena vedasyA'prAmANyam , api tu puruSadoSotpAdyatvena / ataH sa eva apaneyaH na purussvyaapaarH| atha puruSasya doSAdhikaraNatve tajanyatve doSajanyatvamapyAzaMkthata iti cet / yadyevam indriyANAmapi doSAdhikaraNatvena tadutpAditavijJAnAnAmaprAmANyaM samAzaMkyata iti sarvatra prA-25 mANyAnAsvA(zvAsaH syAt / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 tattvopaplavasiMhe na ca asmaryamANakarttRkatvena vedazabdAnAmapauruSeyatvasaMsiddhi:, anyathApi asmaryamANakartRkatvamupapadyate kenApi vidagdhamatinA vedasandohamutpAdya AtmA apahUyate - 'nAhaM vedAnAM vidhAtA' iti / 5 bhavatu vA apauruSeyo veda: : prAmANye kimAyAtam ? atha puruSavyAvRttyA taddoSavyAvRttinibandhanaM prAmANyam: tadvyAvRttyA tadguNavyAvRttinibandhanamaprAmANyaM kinneSyate ? atha puruSagataguNadoSavyAvRttau nisargaguNAnuvedhena prAmANyamiSyate : puruSaguNadoSavyAvRttau nisargadoSAnuvedhena aprAmANyaM kinna 10 gIyate ? api ca yathA apauruSeyatve satyapi rAgAdidoSasambandhitA upalabhyate, tathA vede'pi bhaviSyati / kiMca, apauruSeyatvena karttRdoSApagamaH kRtaH, zrotRdoSAstu kenApanIyante / tathA hi - arthapratipattau tAnapekSya viparItAM pratipattimabhinirvarttayiSyati / tatazca nityAnAmapi karttRkarmaNAM 15duSTasahakArikAraNAnuvedhena viparyayAdijJAnahetutvamupapadyate na vAkyAnAM pramANapratilambhaH / yadapyuktam - ' dezAntarAdAvabAdhyamAnatvAt pramANaM codanAjanitA buddhi:'- tadayuktam, smRterbAdhArahitatve'pi apramANatvAt / 20 kiMca, bAdhAzabdena viparItavijJAnamapadizyate tacca notpadyate kiM codanAjanitavijJAnasya yathArthatvena uta tadutpAdakakAraNavaikalyena iti sandihyate / api ca, bAdhArahitatve'pyaprAmANyaM dRSTaM - bAdhakavijJA* notpatteH pUrvam / bAdhApyupajAyamAnA kAlavikalpena upajAyate25 kvacidardhamAsena kacinmAsavyavadhAnena kacicca advayatrayavyava Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. zabdaprAmANyasya nirAsaH / 119 dhAnena, anyatra tu kArakavaikalyAnnaiva saMpatsyate / nacaitAvatA pramANaM codanAjanitA buddhi: / I kiMca, bAdhArahitatvamapi kim-azeSapuruSApekSayA, katipayapuruSApekSayA vA ? yadyazeSapuruSApekSayA; tadAvagantuM na zakyate, paracittavRttInAM duranvayatvAt / atha katipaya puruSApekSayA bAdhA- 5 rahitatvam ; tadA'naikAntiko hetuH - yathA asatyodake jAtodakabuddhi: tasmAddezAt dezAntaraM yadA prayAti tatraiva dazArdhatAmupayAti, naca tasya bAdhakaM vijJAnamutpannam / kimetAvatA tat pramANaM bhavatu ? athavA codanAjanitavijJAnasya nirviSayatvameva bhrAntatvam, codanAjanitavijJAnasamAnakAlIna karttavyatArUpA - 10 rthasyA'saMbhavAt / saMbhave vA codanAvacaso vaikalyam, vitAnakriyAvilopaH / atha na vidyate karttavyatArUpo'rthaH kathaM codanAvacanodbhUtaM vijJAnaM na mithyA ? anyathA kezoNDuka saMvido mithyAtvaM na bhavet / atha tasyA [ : ] pratIyamAnArthA'saMbhavena mithyAtvam ; tadihApi tadevAstu | 15 atha codanAjanitavijJAnArthasya punaH sadbhAvo bhavati tena tasya yathArthatvam / na tu kezoNDukavijJAnasya kadAcidapi sadbhA vo'sti / so'yaM viSabhakSaNena paraM pratyAyayati tapasvI / codanArthasya pazcAdbhavanaM tadvijJAnAnupayogi, tasmin kAle jJAnasya astamitatvAt vijJAnakAle ca arthasya (sthA) saMbhavAt / 20 athavA, iyameva bAdhA yaduta asaMbhAvyamAnArthasya pratipAdakatvaM yathA tantu turi-kArakopanipAte sati vastrAdikAryamupajAyamAnaM dRSTam / punaH paTArthine upadezo dIyate - 'tantUnAmupAdAnaM kuruSva' iti / na tvevaM saptatantvavadAtakarmaNoH sAdhyasAdhanasambandhAvadhAraNam, nApUrvam, yenAtra upadezasya sAphalyaM bhavati 125 evaM tAvaduktena nyAyena zabdAnAM vAcakatvena prAmANyaM na yujyate / 1. maraNam - di0 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 tattvopaplavasiMhe [64. vivakSAsUcakatvena zabdaprAmANyaM svIkurvatAM matasya khaNDanam / ] atha vivakSAsUcakatvena liGgabhUtasya prAmANyam / taduktam" vivakSAprabhavA hi zabdAH tAmeva saMsUcayeyuH" iti / tadetadayuktam , yathA hetuphalabhAvo nAsti saugate mate 5tathA prAgeva prapaJcitam // cha / [$ 5. sAdhupadAdarthapratipattiM varNayatAM vaiyAkaraNAnAM matasya nirAsaH / ] anye tu sAdhupadazabdAdarthapratipattiM varNayanti / sAdhutvaM ca lkssnnyogitven| lakSaNaM ca sUtrANyeva, lakSyaM gaurityAdipadam / atha kimidaM nAma yallakSaNena paramarSigaditena sUtrakalApena 10lakSyate ? kiM gakArAdayo varNAH, varNebhyo'rthAntaraM vA padaM sphoTarUpam ? tadyadi varNAH; te kiM nityAH santaH padasaMjJA bhavanti, uta upajananadharmakA: ? tadyadi nityAH kUTasthAH santo varNAH padasaMjJA bhavanti : tatra kiM vyastAH, samuditA vA ? tadyadi vyastAH; sanAtanA ete padasaMjJA bhavanti , tadA gavaNenaiva 15kevalena go'rthapratipAdanaM kriyate , okAreNa vA arthapratipAdanaM kriyte| tatazca pUrvAparavarNocAraNAnarthakyam / na cAtraikasmin varNe vibhaktyantatA asti , api tu varNakadamyake vibhaktyutpAdAbhyupagamAt / atha samuditAnAM pdsNjnyaa| tadyu(du)ktam - "bahUnAM saMghA20tazabdavAcyatvam, na hathekasmin saMghAtazabdaprayogo'sti , api tu gakAraukAravisarjanIyeSu samudAyazabdaH prayujyate / " tadayuktam, varNAnAM nAnAtA vidyte| varNo hi avarNAt varNAtmatayA vyAvarttate varNAntarAttu kathaM vyAvartate ? kiM varNAkAratayA avarNAtmatayA vA ? tadyadi varNAkAratayA vyAvarttate : 25tadA'nyeSAM varNarUpatA na prAbhoti nIratIrAderiva / atha avarNAsmatayA vyAvarttate / tadA[s]varNAtmatA vyAvarttate uktAnAmiva , Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. zabdaprAmANyasya nirAsaH / 121 tatazcaika eva varNAtmA jagati saMjAtaH / tasya go'rthavAcakatvaM na yujyate supavibhattyanupapatteH / ___ nApi varNAnAM nityatvapratyAyakaM pramANamasti , evaM pratyakSAdInAmaprAmANyapratipAdanAt / tIvramandAtmatayA gavarNasya nAnAtvopalabdhaH gakAro'pi bhedavAn na gakAre(re) 5 ktvm| atha vyaJakavazena tIvramandAdivuDerutpattiH na gavarNasya bhedo'sti; tadayuktam , gavarNa eva pratIyate tIvramandAdyAtmatayA na vyaJjakAni gavarNabuddhirvA / yadi vyaJjakabhedena tInamandAdibhedaparikRptiH kriyate gavarNAtmA tu na bhidyate; tadA10 gakArAdivibhAgo'pi vyaJakabhedanibandhano'bhyupagantavyaH , varNAtmA tveka eva / tatazca gavArthapratipattina prApnoti ekasmin varNe supvibhttynupptteH| kiMca, bhinnAkAratayA pratIyamAnasya yadyekatvamabhyupagamyate ; nAneka jagat syAt, abhinnAtmake ca jagati mAna-15 meyavyavasthaiva hiiyte| na ca nityasya anupajAtavikArasya vijJAnodayadAnasAmarthyamasti / __ atha kriyate ; kimanupajAtAtizayena vA, avyatiriktopajAtAtizayena vA, vyatiriktopajAtAtizayena vA? tadyadi anupajAtAtizayena kriyate ; tadA sarvadA kuryAt eka-20 smin vA kAle kuryAt taddehamAtrAnubandhenA(na)' kAlavilambanAyogAt / atha avyatiriktopajAtAtizayena kriyate; tathApi sanAtanA varNAH, avyatiriktAtizayakaraNapakSe sa evopajAyate , phlaanisspttikrnnkhruupaa'ntivRtteH|| 1. yadyatra 'nAkAla ' ityeva zuddhaH pAThaH syAt tadA ISatkAlArthakam 'A' padaM sandhigataM bodhyam / 25 16 ta. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 tattvopaplavasiMhe atha vyatiriktopajAtAtizayena kriyate; tasyAtizayaH katham ? yo yasya kenApi sambandhana na saM(ndhena saMbandhyate sa tasyAtizayaH / yadi ca antarhitavarNasmaraNaviziSTo'ntyo varNaH padam tasyApi smaraNakAle tirohitatvAdavAcakatvam5" tasya vyaJjakAnAM kSaNikatvAt kSaNopalabdhiH iti vacanAt / yadi varNA vyaJjakairvyajyante tadA samAnadezAvasthitaM samAnendriyagrAhayANAM pratiniyatavyaJjakatveneSTam ekAntargatodakakanakAdInAM vadanti vaizeSikAH / (2) atha anityA varNAH padasaMjJA bhavantIti cet ; tatrApi kiM 10vyastAH, samastA vA ? tadyadi vyastAH; tadA gakAraukAravisarjanIyAnyatame varNe na vibhattyutpAdo'sti , utpAde vA eko varNaH vAcakaH syAt - varNAntarocAraNAnarthakyam / ___ atha varNasamudAyaH padam ; pratikSaNadhvaMsinAM samudAyArthI vaktavyaH, bahUnAmavasthitarUpANAM samudAyo loke dRSTaH, na ca 15varNAnAM bhUyastvamasti uktAnnyAyAt / kiMca antyavarNagrahaNAnantaraM pUrvavarNasmaraNam , pUrvavarNasmaraNAnantaram antyavarNe jJAnam , tatazcAsya arthapratipattikAle padaM [na] vidyate tenA'padikA'rthapratipattiH syAt / na ca kAryarUpatA varNAnAM vidyte| satI sattA sNvedyte| 20vijJAnotpatteH pUrva vedyasya sattA, pazcAvijJAnam / tadvedyaM kimadhunotpannaM viSayatAM yAti, cirotpannam , anutpannaM vA ? nAlamAlocayituM jJAnam, tatsvarUpamAtrAstitva vidhAyakatvena tdutptteH| na ca tatkAraNaM vidyate / nanu prayatnAdikaM vidyate; tada25yuktam , teSAM prayatnAdInAM svarUpaM kathaM gRhayate - kiM sattAmAtreNa, kArakatvena vA ? tadyadi sattAmAtreNa tadA janakaM rUpaM na syAt / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. zabdaprAmANyasya nirAsaH / 123 atha kArakatvena gRhayate; kim Atmajanakatvena , Ahosvid anyajanakatvena ? tadyadi Atmajanakatvena gRhayate; tadAtmA tenotpAdyate na varNaH / atha anyajanakatvena avadhAyete; tadA anyasya sattA siddhaa| tA(nahayA)kSiptAnyasadbhAva eva sadbhAvo'syAdhyavasIyate, tataH tatsamAnakAlI. 5 natvena hetuphlbhaavaa'siddhiH| kiMca, pUrvAparabhAvena hetuphalabhAvaH, kiM vA pUrvAparagrahaNena ? tadyadi pUrvAparabhAvena hetuphalabhAvaH tadA jJAnaM vinA ' asti' kathaM jJAyate ? jJAnAbhAvenA'jJAne kiM pUrvotpannau sahotpannau vA ? atha pUrvAparagrahaNena hetuphalabhAvavyavasthA10 iti; tayuktam , aniyataM grahaNaM dRSTam - kArya dRSTA kAraNaM gRhNAti , kAraNaM dRSTvA kArya gRhNAti , ubhayaM ca yugapat gRhnnaati| evaM ca sthite na hetuphalabhAvavinizcayo'sti / tadabhAvAnnAsnityA varNAH padaM bhavitumarhati / ___ atha varNebhyo'rthAntarabhUtaM padaM varNavyaGgyasphoTarUpamabhyu-15 pgmyte| varNAnAM kila arthapratyAyakatvaM vyastasamastAnAM saMbhavati, asti ca sA arthapratipattiH tena arthAntarabhUtaM varNebhyaH padaM vidmaH / abhinnAkArA ca pratipattirvarNeSvanupapannA tena varNebhyo bhinnam abhinnAkAraM padamadhyavasIyate / yattAvaduktam - " arthapratipattyanyathAnupapattyA padamava-20 gamyate " tadayuktam , arthApatteH prAmANyameva nAsti / yathA ca na vidyate tathA prAgeva prapazcitam / na ca padena saha pratibaddhA arthapratipattiH avagatapUrvA yena anyakAraNaparihAreNa padaM bodhayati / pratyakSaM ca pramANameva na bhavati / kathaM tat padapratipAdanAya alam ? na ca nityasya vijJAnAdyarthakriyAkaraNa-25 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 tattvopaplavasiMhe sAmarthyamasti / evaM lakSyabhUtaM padaM na vidyate / tadabhAvAnniviSayaM pAramArtha(marSa) lakSaNamiti / api ca, yAni lakSaNaparANi sUtrANi teSAM lakSaNaM vidyate , na vA? yadi vidyate / tatrApi anyad atrApi anyad 5ityaniSThAyAM ca na kiMcit padaM jJAnaM(taM) syAt / atha na vidyate ; kimevaM tarhi teSAM sAdhutvaM na vidyate ? atha lakSaNAbhAve'pi teSAM sAdhutvaM vidyate; evaM gAvIgoNI-goputtaliketyevamAdInAmapi apabhraMsA(zA)nAM lakSaNAbhAve'pi sAdhutvaM bhaviSyati / atha lakSaNAbhAvAnna gAvyA10dInAM sAdhutvam / tadA sUtrapadAnAmapi tadbhAvAdeva asAdhutvam / api ca, yadi nAma lakSaNavikalatA zabdasya; tadA kiM bhavati ? kimuccArayiturmukhabhaGgaH saMpadyate, zabdasya vA avAcakatvam, arthasya vA rUpaviparyAso jAyate , kiM vA apazabdapratipAditArthasya arthakriyAkartRtvaM hIyate, apazabdo15ccAraNe sati amaGgalodayo vA bhavati ? / tadyadi tAvat pravakamukhabhaGgo bhavati gAvIzabdoccAraNe sati; tadaite bahulaM gAvIzabdoccAraNaM kurvANAH samupalabhyante pravaktAraH, na ca teSAM mukhabhaGgaH samupalabhyate / atha gAvIzabdasya vAcakatvaM nopapadyate; tadayuktam , 20gAvIzabdena bahulaM vyAharanti prmaataarH| atha go'rthapratipitsUnAM gAvIzabdazravaNAnantaraM gozabda smRtirupajAyate sa ca gavAdyarthavAcaka iti cet ; tadayuktam, mlecchAdInAM sAdhuzabdaparijJAnAbhAvAt kathaM tadviSayA smRti: ? tadabhAve na go'rthapratipattiH syAt / 25 atha ardhastha rUpaviparyAso bhvti| tadyuktam , na gAvIzabdena abhidhIyamAnasya gorUpatA vyAvarttamAnA dRSTA / atha Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. zabdaprAmANyasya nirAsaH / 125 arthakriyAkartRtvaM hIyate; tadyuktam, gAvIzabdena abhidhIyamAnasya vAhadohaprasavasAmarthya nAtivartate gopiNDasya / atha gAvIzabdoccAraNAdamaGgalodayo bhavati , na tu vAcakatvaM nirAkriyate asAdhuzabdasya / taduktam - " apazabdonumAnena vAcakaH kaizcidiSyate / 5 vAcakatyA'vizeSe'pi niyamaH puNyapApayoH // " tadayuktam , tena saha pratibandhAbhAvAt / na cApostitvagrAhaka(?) pramANamasti / anyathaiva kAle ca na mlecchitivyamiti niyamo'bhyupagamyate / na ca zuddham , anyatra paNDitAnAmapi vyavahArodyadAnadarzanAt / 10 tadevamupaputeSveva tattveSu avicAritaramaNIyAH sarve vyavahArA ghaTanta iti / ye yAtA nahi gocaraM suraguroH buddhervikalpA dRDhAH, prApyante nanu te'pi yatra vimale paakhnndddrpcchidi| bhazrIjayarAzidevagurubhiH sRSTo mahArthodayaH - 15 tattvopallavasiMha eSa iti yaH khyAtiM parAM yasthiti // pAkhaNDakhaNDanAbhijJA jnyaanodddhivivrditaaH| jayarAzerjayantIha vikalpA vAdijiSNavaH // cha / saMvat 1349 mArga0 vadi 11 zanI dhavalakake mahaM0 narapAlena tattvopallavagranthapustikA lekhIti / bhadraM // wwwvvvvm 20 17ta. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvopaplavasiMhasya pariziSTAni 127 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. tattvopaplavasiMhasya zabdasUcI* 58. 13 50. 7 akartR 80.2 anupalabdhikAraNa 72.25 akAraka 52. 4 anupalabhyasvabhAva akRta-kRtAbhyAgamanAzadoSa 81. 3 anupalambha 69. 11 akSaNika 105. 2 anubhava 57. 24 akSaNikatva anubhavAkArAnanukArita 57. 26 akSadhI 40. 8 anumAtR 71. 23 agnisavitti 66. 5 ___ anumAna 10. 22; 21. 22, 24. ajanaka 51. 21 23, 24, 25. 8; 30.12; ajJAna 11. 14 36. 10,39. 16 atajananasvabhAva 86. 20 -dRSTa-sAmAnyatodRSTa 8.14 snsttrr 13. 41 -aprAmANya 24. 10 atAdAmyavyavasthita -anumAnajJAnasya viSayArthaH 30. 15 atizaya 75, 25; 122. 3 -saMbhavasyAnumAne'ntarbhAvaH 113. 16 atItatA 37.8 anumAna ( naiyAyika) atyantAbhAva -pratyakSAbhAve'numAnAbhAvaH 65. 1 aduSTakAraNajanyatva -avinAbhAvasaMbandhagrahaNAnupapatteranumAadRzya nAbhAvaH adhyakSAtmaka kAryatvApratipateranumAnasyAbhAvaH 66.21 adhyakSa 58. 26 -hetuphalavandhAnavadhAraNAdanumAnAbhAyaH anadhigatArthagantu 27.8; 82. 17 anAdyantA ( sattA) -kAraNena kAryAnumAnasya niSedhaH 73. 14 anAvRta 97.2 -kRtakatvena anityatvAnumAnasya niSedhaH anityatAvyavahAra 73. 25 anityatva 73. 25 -AtmAnumAnaniSedhaH 74.10 anityatvAnumAna 108. 8 anumAna ( bauddha) aniSThA -sAmAnyayoH sAmAnyasvalakSaNayozca saMbaManiSThopaplava dhAnavadhAraNAdanumAnAbhAvaH 83. 12 anugatAkAra 4. 10; 51. 8 -sbalakSaNayoH saMbaMdhAnavadhAraNAdanumAanugama 82. 13 nAbhAvaH 83.15 anugamAbhAva -hetuphalabhAvAnupapattiprakaTanam 87. 8; anupajAtAtizaya 90. 1; 88, 24 anupalabdhi 49. 21; 50.3; 68.25, -viSayAbhAvAdanumAnAbhAvaH 90.21 94.17 -jJAnayorapi hetuphalabhAvAnupapattiH --dRzyAnupalabdhi 94, 17 90. 21 -adRzyAnupalabdhi 94.18 -svabhAvAnumAnakhaNDana 108.5 *asmin pariziSTe sthUlAGkAH pRSTasUcakAH sUkSmAzca paMktiyUcakAH / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 tattvopaplavasiMhasya anumeyapratipatti 6.6, 21; 73. 17 anuvAdapara 58, 12 anuvAdaparatA 58. 25 anuvAdAnupapatti anekakAlAntarAvasthAna 72.4 anekAnta 69. 10 anekAntabAda 78.6 anaikAntika 104. 13, 117. 177 abhrAntatA 31. 8 abhrAntabhrAntadvaita amaGgalodaya ambaraphala 70. 16 ayogolakAGgArAvasthA 14. 24; 37.5, 85.3 artha 22.8 anyAvayavI anyathAnupapatti 90. 14 anyatarAsattva 49. 3 anyonyavirodhivaprasA 68, 7 anyonyAkArAnugama 88. 13 anvayavyatireka 70. 20 apadikArthapratipatti 122. 17 aparamArthasattva apazabda 125. 5 apohyajJAna 13. 16, 27, 9, 41. 10 apauruSeya apauruSeyatva apratIyamAnasvalakSaNajanyatA aprasiddhapadapadArthapUrvaka abAdhitapada 61. 18 abAliza 38. 16 abodhAtmaka abhAva 42. 17; 107. 21; 48, 15; 78.12 -itaretarAbhAva -prAgabhAva -pradhaMsAbhAva -atyantAbhAva abhAva (pramANa) 112, 21 abhAvajJAna 14. 6 abhAvavyavasthA abhAvasvabhAva 79. 2 abhAvahetu 48. 18 abhAvAkAratA abhilApa 34. 3 abhrAnta 32.6 -anupajAtAtizayaH -upajAtAtizayaH 22. 9 -avyatirekopajAtAtizayaH -vyatirekopajAtAtizayaH arthakriyA 29, 25. 55. 2 -vijJAnarUpA 16. 11 -pravRttirUpA 16.11 -prAptirUpA 16. 11 -sukhaduHkhotpAdarUpA arthakriyAkartatva 125. 1 arthakriyAkartRtvAbhAva 52. 5 arthajanyAkAra arthadharma 103. 2 arthavAdavAkya . 114. 23 arthasya vedanam 71. 11 -sattAmAtreNa 71. 13 -tajjanyatayA 71. 14 arthAntara 12. 25 arthAntarasattA 10. 15 arthApatti 24. 1860. 21, 109. 25; 114. 10,123. 21 -darzanArthApatti 109. 21 -anumAnapUrvikA 109. 23 -abhAvapUrvikA 109. 24 -AgamapUrvikA -arthApattipUrvikA -upamAnapUrvikA 110. 3 arthApatyAdhikaraNavyavasthiti 26. 15 arvAgbhAgavid 58. 16 avadAtatA 56. 11 avadAtetarakarmAnuvedha 115. 22 avabodha 58. 19 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. zabdasUcI 131 avabodhana 60.2 avabodhabuddhi 61.8 avayava 94. 7: 98. 7 avayavAdhikaraNa 48. 4,49.2 avayavAdhikaraNA'vyatireka 47. 21 avayavI 94. 7; 95. 25; 96. 18,97. 11, 98.3 / avayavopacaya avAntaragaNikAkAra 5. 17; 8. 7 avidyamAna 9. 12. avidyamAnakartavyArthAvabodhaka 59. 25 avinAbhAvasambandha 24. 11; 65. 6 -svalakSaNayoH 65. 11 -sAmAnyayoH -sAmAnyasvalakSaNayoH avinAbhAvisambandhagrahaNa 25. 16 avisaMvAda 29. 1 avisaMvAdaka avisaMvAdijJAna 28. 11 avyatirikta 52. 24 avyatiriktajAtAtizayaH 75. 27 avyatireka 48. 5,49. 3; 102. -pratIyamAnArthajanyatva 34, 19 -pratIyamAnasatyatA --svalakSaNApratibhAsitA 34. 26 asmaryamANakartRkatva A Akasmikatva 46. 13 AkAra ( viSayArpita) 52, 16 AkAra 62. 18 AkArakadambakasvarUpa 54. 20 AkArabheda 77. 25 AkArabhedagrahaNa 47. 14 AkArAntara 62. 19 Atman 62, 14, 63. 15; 72. 10; -jJAnasya 103. 3 -arthasya 102. 27 avyatirekapratipAdana 103. 3 avyapadezya 20, 25 avyabhicAri 2.6 3. 25; 11. 18, 41. 10; 44. 17 avyabhicAritA 3. 9; 4. 22, 9. 5 avyabhicAritva 28;9. 17; 61. 19 / asatvam ( pararUpatayA) 78. 10 asAdhuzanda 125. 4 asAmAnyAtmaka asiddha 103. 25, 117. 10 asiddhatA 103. 13 aspaSTatA 34, 13 -avijJAnAtmaka -svalakSaNajanyatva 34. 18 -AnandarUpa, svasaMvedya 81. 16 -dehapariNAmI 76. 24 --anumAna 74. 11 -AtmAntaHkaraNasaMbaMdha -AtmamanaHsaMnikarSa AtmasattA 9.15, 78. 19 AtmasaMvidrUpA AtmAnumAna -naiyAyikasamatasya niSedhaH 74. 10 -jainamatenAtmAnumAnAnupapattiH 76. 24 -sAMkhyamatenApi anupapattiH 79 20 --mImAMsakamatenApi anupapattiH 82. 7 AdarzamaNDala 85, 18 AdarzarUpatA 85. 19 AdyajJAna AnumAnikajJAna 90.21 -svalakSaNaviSayaka 90.26 -vabhUtasAmAnyaviSayaka -avastubhUtasAmAnyaviSayaka 91. 20 --vikalpaviSayaka 92. 1 -niviSayaka -svAzaviSayaka 93. 18 Apta 115.2 Appokta M 93. 12 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvopaplavasiMhasya 12. 8 12. 10 12. 12 AlambanArtha -vijJAnajanakatva -AkArArpakatva -vijJAnAdhikaraNatva -vijJAnAvabhAsitA AlUnavizIrNa AlokAkAratA AlokAdi AvRta 12. 14 41. 24 ekakArakasAmagrI 46. 11 ekakAryotpAdana ekakAlayogitva ekakAlInatA 40.15 ekatA ( sukhaduHkhayoH) 79. 5 ekatva 77. 17 ekadezAnukAritva ekarUpa 53. 13 ekabhAvasvabhAvAH ( sarva bhAvAH) 79. 12 ekAkAratA 40. 17 ekAntAbheda 78. 3 ekIkaraNa 92. 10 ekopalambha 104.8 itarakArakasAkalya 50.9 itaretarAbhAva itaretarAzrayatva 2.11; 52. 3, 112. 25 aitiha -Agame'ntarbhAvaH 113. 18 indriyaja 81. 23 indriyavyApAra 57. 13 indriyArthasannikarSa 11. 21 -vyavahitArthAnupalabdhiliMgaH 20. 20 -AvaraNaliMgaH 20. 23 --tadbhavakumbhAdijJAnena avagamyate 21. 1 indriyArthasannikarSajanyAkAra 21. 12 indriyArthasamprayogajala 58. 16 indriyAvyatirekirava indriyaikatva 62. 1 indriyotpAdyatva 21. 24 aupacArika Or IzvaraH " utpAdavinAza 57.1 udakaprapaJca 14. 18 udakavyakti upakAryopakArakabhAva 63. 24 upaemavirodha upacaritakAraNagrahaNa 70. 11 upamAna 110. 19; 112. 2 upamAnatA 112.17 upamAnaphala 110. 21; 112. 4 upalabdhi 49. 20 upalabdhilakSaNaprAptAdhikaraNastha 72. 23 upalabdhilakSaNaprApti upalabhyasvabhAvA 62, 12 upAdAnakAraNAnukAritva kamaladalAvabodhaka karaNa (duSTa) karaNarUpatA 63. 12 kartavyArthaviSayatva 60.8 katatya 72.25 kalpanA -guNacalanajAtyAdivizeSaNotpAditavijJAna 32. 14 -smRtyutpAdaka 33. 1 -smRtirUpatvena 33. 4 -smRtyutpAdyatvena 33. 14 -abhilApasaMsarganirbhAsa 33. 20 -abhilApavatI pratItiH 34. 3 -aspaSTAkArA 34. 13 -atAttvikArthagRhItirUpA 35. 8 -atAtvikI -trirUpAlikRto'rthahak 35. 11 -atItAnAgatArthagRhItirUpA -gauH' ityAdi jJAnaM 39.25 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. zabdasUcI 133 gakAra 121. 5 gaDupravezAkSitArakavinirgamanyAya 23. 11 gandhAkAroparaktagandhAdijJAna 83, 24 gamyagamakabhAva gAvIgoNIgoputtalikA 124. 7 guNatraya 63. 25, 64.6 gRhItagrAhitya 25. 25 gRhItArthagRhItirUpatA 23. 1 gRhItArthagrAhitva 22. 2.. gogabayasAdRzya goviSANa 110.4 kalpanApoDha 32. 4, 37. 27, 41. 5 kalpanAviraha -jJAnakAthatAdAtmyavyavasthitadeha 39. 11 -bhedena vyavasthita 39. 20 kAraka kArakakadambasampAdya kArakara kArakasAkalya 50. 9 kArakasaMghAta kAraNa 72. 10,77. 21 kAraNapUrvakastra 72. 12 -svakAraNasattAsambandha 72. 14 -sattA 72. 19 -dharmAntara 72, 13 kAraNAnumAna 109. 17 kAryA'kasmikatvaprasaGga kAryAnumAna 36. 12; 71. 23; 72. 8 kAryotpAdAtmaka kAlavikalpa 105. 10 kAlAtyayApadiSTatA 103. 14 kUpArAmAdi 116. 21 kRtakatva 73. 25, 108. 8 kezoNDukAdi 9. 10 kezoNDukendudvaya 10. 18 kaivalya -sAMkhyasamata 81.9 -AnandarUpa kramakatatya krametarAbhyAm 51. 11 kSaNikatva 105. 2; 107. 12 kSIrodakavad 50.14 ghaTanA ghaTasAmAnya ghaTa-saMkhyA-sAmAnya ghaTAdyanupalambhAnupapatti 92. 26 47. 25; 48. 21 46. 20, 47.3 62. 5 cakSurUpAlokamanaskAra 54. 19 cakSarUpAlokAdi 53. 22 calAcalatvasAdhana 97.10 cittacatta 54. 12 citsiddhi 64. 17 cidacit 52. 26; 85.10 cidAtmikA 85. 11 caityavandanAdikriyA 55. 24 codanAjanita codanAjanitA buddhiH 116. 12; 118. 17, 119. 2 codanAvacana 10. 22; 59. 25 codanAvacanajanitavijJAna -avidyamAnakartavyArthAvabodhakam? 59.25 -0sya mithyAtvam -kartavyatArthaviSayam ? 60. 10 tadabhAvaviSayam ? 60. 14 -nirviSayam ? 60. 15 -na saMdigyam -na bhrAntam 116.15 - yathArthatva khaNDanA -pratyakSeNa sattAvicchedastyAnavagatiH 66.21 -dhUmavirodhitvena asau dhUmastha khaNDanA kharaviSANa Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 janaka janakatva janakatvAkArArdhaka candrArkAdi jAti jAtidoSa jJAnaM vAdhyate jJAna - vyaktibhyo'bhinnA ? - arthAntarabhUtA ? - vijJAnajanakatvAyogAt nAsti - pramANAbhAvAt nAsti -bhinnAbhinnA ? -kAryaikasvabhAvam --kAraNaikasvabhAvam - ubhayasvabhAvam jJAnatAdAtmyavyavasthita jJAnapUrvakatvAnumAna jJAnarUpatA - jJAnAkAra jJAnAkAratA jJAnAkAra parikalpanA jJAnAkArApakatva jJAnAtmatA jJAnAntaravedya jJAnApoTa jJAnAvalIca jJAnena ( bAdhyate ) jJApakatva jJa kriyAnyAya tajjananasvabhAva tattva tattvopalava tathya tatvopaplavasiMhasya 51. 21; 72.3 72. 20; 76. 18 52. 19 104. 25 ta 4. 7; 29. 14 4. 10; 29. 16 6. 5 6. 16 7.7 9. 21 14. 3 55. 1 54. 24 55, 2 jJa jhaSamahiSaparivartanA'bhighAtopajAtA'vayava 84. 2 57, 7 88. 10 11. 6 52. 1 45. 22 84. 1 11. 8 11. 5 41.6 90. 14 15, 22 15. 8 3. 20 86. 2.2 125. 11 9. 16 42. 7 tathyatA ( kathaM jJAyate ? ) tadagrahe'grahAt tadavayavAdhikaraNa tantu turI-kArakopanipAta tamas tAdAtmya viparyAsa tAdAtmya vyavasthita tAdAtmya vyavasthitA tI mandAtmatA trirUpaliGga dahnagrahaNa dahanajJAna dahana dhUmayo hetuphalabhAvajJAnam - sattAmAtreNa - tadAkArayogitvena - atajjananasvabhAvena - tajjananasvabhAvena dahanAkAratA dahanAkArayogitva dik duSTakArakasandohotpAdyatva duSTatA dUrAvaraNAdinimitta dRzya dRSTAnta dRSTAntadAntika dezakAlasvabhAvaviprakarSa dezabhedenAgrahaNa doSa dravyAdivyavasthA 42. 7 47 2048 25 47. 24 119. 22 61. 16 4. 9 dha dhUmAvirbhAvakatva dhUmotpAdanam ( dahanasya ) - upAdAnabhUtena - nimittabhUtena dharma dharmadharminyAya dharmI 5. 19 47 121. 4 35. 11 86. 10 86. 2 83. 17 83. 19 83. 23 83. 20 83. 22 84. 24 84. 14 73. 6 2.6 2, 9 69. 9 50.7 38. 20 81. 21 65. 15 47. 9 116. 9 8. 25 87. 24 80. 24 88. 1 87. 26 9. 24; 19. 15 59.7 21. 22 9. 24; 48, 1 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. zabdasUcI paralokI (AtmA) 45. 10 nayanArthasannikarSa parAtmA 48.8 nayanAlokamanaskArAdi parAmarzajJAnam 64. 24; 73. 16 nayanAlokezvarAdi 71.15 paryAya 59. 14 narasiMha paryAyarUpatA navakambalaka 115. 17 pAkhaNDakhaNDanA 125. 17 nAlikeradvIpavAsin niHsAmAnyatA pAkhaNDadarpacchidi nigrahasthAna pizAca 89. 11 pizAcezvaratulyatva nitya puNyapApa nityAnitya 125. 6 69.24 nityAnityAkAra puruSa nimittanaimittikabhAva 63.24 puruSasiddhi niyatadezakAlaniyamita 47.17 puruSAntarasmaryamANakartRka ( veda ) 117. 19 niyatadezakAlasvabhAva 88.12 pUrvasahotpanna vijJAna niyatAtmavyapadeza 75.20 pUrvAparagrahaNa nirupacaritakAraNagrahaNa 70.7 pUrvAparabhAva 123. 7 nirvikalpaka 35. 20; 39.5 pUrvAparasahavikalpa 89. 19 nirvikalpakatva 37.16:38.24 pavikakAryAni aam nisargadoSAnuvedha pauruSeya nIlataddhI pratikarmavyavasthA 83. 27 nIlalohitaghaTAdi pratikarmavyavasthAnupapatti nIlasvalakSaNa pratikarmavyavasthAhetu 27, 18 netradhI 40.4 pratikSaNadhvaMsin 122, 13 nairAsya 45.21 pratipatta pratibimbanArtha pakSIkaraNam 47. 23, 48, 4, 102. 19 pratIti 34. 3 -vijJAnasya 102.20 pratItyArUDhasvalakSaNa janyatA 39, 1 -arthasya 102,23 pratIyamAna 15. 12 padam pratIyamAnopakArakArtha 60.7 -tatya sAdhutvam 120.7 pratyakSa ( nyAyasaMmata) -gakArAdayo varNAH 120.10 -lakSaNa -sphoTarUpam 123.15 -avyabhicAritvaparIkSA -arthapratipattyanyathAnupepattyA avagamyate -syavasAyAtmakatyaparIkSA 123.20 paramArthasat 98.18 -avyapadezyatvaparIkSA 20, 14 pararUpAnusyUtatA karpotpannatvaparIkSA 20.17 paraloka 45.10 -indriyajanyatvaparIkSA 21. 24 paralokavijJAna kalpanA 88.3 -arthajanyatvaniSedhaH 22. 8 53. 5 Mm Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvopaplavasiMhasya -pramANAntarAnavadhAritaviSayatva 82. 7 --itaretaravyAvRttivizeSaviSaya 82. 11 -avisaMvAdijJAna (bauddha) 28.11 -bauddhasaMmatadvitva 30.3 pravRtti 3. 12 pravRttisAmarthya 3. 11; 58. 14 prasiddhapadapadArthasambandhapUrvaka 114, 15 prAgabhAva prAmANya 23. 14 80. 10 bandhana bAdhaka bAdhA 2. 19; 15. 1; 116. 17, pratyakSa ( saugatasaMmata) -viSaya 31. 12 -kalpanApoDhapadasya parIkSA 32.6 -spaSTatAyAH parIkSA 35. 24 --arthasAmArthyana samudbhavasya niSedhaH 37.26 -vikalpajanakatvaniSedhaH 38. 27 -pratyakSasAdhanaH kalpanAvirahaH 39. 9 --avyabhicAritatvaparIkSA 41. 10 -samyaktvavicAraH 43. 24 -mAnasapratyakSa pratyakSa (mImAMsakasamata) -lakSaNa -dharma pratyanimittatvasya vicAraH 59. 7 satsaMprayogajatvaniSedhaH 59. 20 -vidyamAnopalambhanatvaparIkSA 59. 22 -buddhijanmattvaparIkSA pratyakSa ( sAMkhya saMmata) -vRttivicAraH 61. 12 indriyANAM karaNarUpatAniSedhaH 63. 12 pratyakSa ( sattAvicchedagrAhaka ) -vidhimukha -pratiSedhamukha pratyakSasAdhana 39. 13 pratyakSasUtram ( mImAMsaka ) -lakSaNaparam 58. 12 -kArakasaMkhyArtham 58.22 -anuvAdaparam pratyabhijJAna 17. 23, 27. 5 pratyaya pratyayAntarasAkalya pradhAna 64. 12 pradhvaMsa -sattAviccheda 67. 15 pradhvaMsAbhAva prapaJca 28. 4 pramANaphalatA 23. 14 pramANa 22. 18 -anadhigatArthagantRtva ( mImAMsaka-bauddha) 22. 18, 27.8 bAdhA (jJAnasya) -svarUpavyAvRttirUpA -svarUpApahavarUpA -viSayApahAralakSaNA AdhAnutpatti bAdhAnutpAda bAdhArahitatva bAdhAviraha bAghodhapatti bAdhyabAdhakabhAva bAlapaNDita bAhyArthanirAkaraNa bAhyArthavyavasthiti bAhyApahnava buddhi buddhijanma buddhiparikalpanA buddhisvarUpa 2 18, 3.1 58. 14 2. 25 15, 21 15. 11 104. 3 100. 23 58. 9 61. 6 61. 1 bhAva bhAvajJAna bhAvavyavasthA bhUjalAdi bhUtavijJAna 63.18 57. 19 57. 20 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. zabda sUcI bheda bhedaparikalpanA 51.3 77. 21 64. 5, 82.14 rAgAdisaMvedana 38. 2 rAjAjJA rUpa 31. 23 rUpagRhItisvabhAvaka 101.20 rUpajJAna 101. 16 rUparUpatA 38. 19: 45. 9; 57. 18; bhoktRtva bhoktatvAkAra bhoktravinAbhUta bhoga mezya 81. 12 80. 13 79. 20 rUpAkAratA prAntatA bhAnti 30. 26; 31.8 30. 26 lakSaNa lakSaNapara lakSya 40.21 38. 19 liGagrahaNa likSAptaktAkSabuddhivat liDopasarjanatva 120. 8 58. 11 120.8 73. 16 116. 13 25. 13 12. 13 2. 187116. 17 varNa 1.13 121. 15 matvartha manojJAna manovijJAna marIci marIcivakotkalita marIci necaya mAturudaraniSkramaNa mAtrAmAtrikasambandha mAna mAnameyavyavasthA mAnameya saMkhyA mAnamyavasthAna mAnasa (pratyakSa) mithyA mithyAjJAna mithyAtva mukharUpatA meyarUpatA meyasthiti mokSacintA mokSAbhAvaprasaGga 116. 17 9. 15; 60.4 85. 21 vandhyAsuta 106.6 120, 22 varNakadambaka 120. 17 varNasamudAya 122. 13 vaNAtmA vastusattA 107. 13 vastusvabhAva 52. 9 vahirUpatA cAsya 114. 17 vAjiviSANa 55. 14 vAdi vAdijiSNu 125. 18 vAhadohaprasavasAmarthya vikalikA 38. 27 vijJAna 17.2620. 1; 22. 6 27. 9; 29. 11; 30, 24 45. 19:56. 15, 71.7 vijJAnajanyAkAratA vijJAnatAdalya vijJAnanIlAdikArya 23. 20 vijJAnarUpatA 57. 20 vijJAnasantAnAnuzpatti 55. 11 vijJAnasamavAya 82.5 124. 22 125, 8 malecchitavya yoga yogijJAna yogipratyakSa 10. 22; 28, 20; 38. 3 raktAraktAkAra sthaturagaviSANa 96. 13 48 14 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 veda vedavidhAtR tattvopaplavasiMhasya vijJAnasaMghAta 46.6 visavAdi 28. 26 vijJAnasvalakSaNa 39. 3 vRttiH 61. 14 vijJAnAnandAdi -samyagjJAnarUpA 61. 14 vijJAnAbhAva -viparyayajJAnarUpA vitAnakriyAvilopa 10. 24; 119, 11 -sandeharUpA vidyamAnopalambhanatva vRttivikalpadoSa 46. 17,47.5 vinAza 106. 4 vRttivikalpAdidUSaNa 53. 10 -vastusvabhAvAnubandhI 106.8 vRttisadbhAva -vicchinnotpanna -nihatuke paJcha yakSAH vedavAkya 114. 22; 115. 22 vipakSagamana vedavid 26, 25 viparItakhyAtitva viparyayajJAna 3. 3; 28. 23 vedazabda 118, 1 vipramoSa vedasandoha 118. 3 -anubhavAkArasvIkaraNa 18. 19 vyakti . -smaraNAkArapradhvaMsa 18. 22 -nAnAtvaM nAsti ~apUrvArthagRhItitva 18. 14 vyajaka 121. 7. 122. 5 -indriyArthasannikarSajatva 18. 16 vyabhicArAdi virodhArthaH vyabhicArAvyabhicAradvaividhya 58. 6 -atadAkAratA 68. 4 vyabhicAri . 3. 26; 44. 12 -asamAnakAlInata vyabhicAritA 10. 23, 42. 23; -tatsadbhAve tasyAnupalambhaH 68. 10 "tajjanyatA -svasattAnurodhena 43. 8 -tajjanakatvam 69. 15 ___-parasattAnurodhena 43. 19 -bhinna kriyAkatatvam 69. 19 vyavasAyAtmaka 20.13 -bhinnahetUtpAdyatvam 69. 20 vyavahAra 109. 14 -AzritAnAzritatvam vyavahAraviraha viveka 50. 15 vyApArAbhAva vizeSa 7.4; 73.1; 82. 12 vyAptismaraNa 20. 13, 21. 19; vizva 70. 4 64. 24; 73. 15 viSayabheda 30. 15 vyAvartaka viSayAkAra 52. 16, 85. 12 vyAvRttAkArA viSayAkAratA vyAvRttibhAgin viSayArthaH 9. 12 -AkArApakatvam 9.12 - mahattvAdidharmo petatvam 9. 13 zamdavijJAna -sattAmAtreNa zabdAdiviSayAkAratA 61. 13 -sahotpAdaH 9, 13 zabdAnuyojana 40. 7 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. zabdasUcI 139 zrotrAdikaraNa zrotriya 24. 22 SaTpadArtha satatopalabdhiprasaGga 62. 24 satI (sattA) 70. 25, 122. 19 sattA -sAvadhikA 107.8 -niravadhikA 107.8 sattAkhaNDanA sattvam (svarUpe) 78.10 satyetaravijJAna 11. 18 satsaMprayogajatva sadasat 63. 26 sahaza 6. 1849. 23 santAnasiddhi santAnAnupapatti sandehajJAna 19. 9, 20, 7 sannikarSa 9.9,22.3 sannikarSaparikalpanA 58. 19 saptatantvavadAta samamupAlambhA'nupalambha samavAya 4. 20 7.14; 75 -vyAvRttakasvabhAva -anugatakasvabhAva samavAyajJApikA 8.17 samavAyavRtti 7. 13 samAnajAtIyatva 88.10 samAropavyavaccheda 108. 23 samudAya 122. 14 sambandha 7.21; 8. 21; 10. 1; 76. 90113. 13 -sambandhajAtiyukta -anekopAdAnajanita 7.25 -anekAzrita -sambandhabuddhivizeSa -sambandhabudhyutpAdaka -sambandhAkAra -saMyoga 8. 21 -samavAya 8.22; 10.1 -tAdAtmya-tadutpatti -janakatvena -janyatvena 76. 10 -samavAyitvena 76. 11 --viSayaviSayibhAvalakSaNa 113. 13 -vizeSaNavizeSyabhAvalakSaNa 113. 13 -zabdArthayoH sambandhagrahaNa 65. 17 sambandhabuddhi sambandhAvadhAraNa 83. 10 -sAmAnyayoH 83. 12 -sAmAnyasvalakSaNayoH 83. 13 -svalakSaNayoH 83. 15 sambandhigrahaNa samyaktva 44. 1 samyagjJAna 3. 24; 19, 643. 24 __ -jJAnasattAmAtrAnurodhena 43. 25 -parasattAnurodhena 44. 1 savikalpaka 37. 17; 39. 6, 58. 5 sarvajJa sarvapramANotpAdita savebhAvasvabhAva / sarvavyavahAravilopaprasaGga sahacarasahacaritabhAva 63. 23 sahotpanna sahopalambha 102. 6; 103. 23 -jJAnakadharma -arthakadharma -ubhayadharma 102, 13 -jJAnayoH 103, 24 -arthayoH 104.2 -jJAnArthayoH sAdRzya 6. 17; 110. 27 sAdhana sAdhanacikala 38. 21 sAdhupadazabda sAdhuzada 124. 23 . r. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 117.4 sAdhyaviruddha sAmAnya 6. 4 7 2, 30, 23, 50. 16 51. 12, 53. 12; 73.9 sAmAnyaparijJapti (sAmAnya) gRhIti sAmAnyasaMvitti sAmAnye siddhasAdhyatA sArUpya siddhasAdhana siddhasAdhyatA sukhAdi sukhAdikArya suvibhaktyanupapatti sUtra saMketa saMketitazabda saMjJA saMjJAsaMjJisambandha saMjJI saMplavanyAya saMdigdha saMbhava saMvitti saMvRtisat saMvRtisattva saMvedana saMskAra saMsarga - pAramArthika - apAramArthika sthAyin spaSTatA tolavasiMhasya spaSTAkAratA sphoTarUpa smaraNAkAratA 7. 2 52 12 83.6 72. 20 6. 17 57. 18 82. 24 48. 13 74.11 76. 25 121. 2 120.8 114, 4 114. 2 112. 13 112. 6 112. 8 63. 6; 112. 8 20.8 113. 16 18. 27 98. 18 100, 18 85. 15 18. 2, 64. 23 33. 20 33. 21 33. 22 1055 35. 24 91. 1 120. 10, 123. 15 116. 20 smRti - AyAnubhavAdanArthAkAra viSayA 23. 15 - pUrva vijJAnAnavaghAritArthaviSayA 23. 20 -nirviSayA 23. 24 33. 1 - kalpanAjanyA - kalpanArUpA kalpanAjanaka -gozabde smRtiH smRtitva smRtipramoSa svakAraNakalApa svatva svanirbhAsa 1 svabhavanadezakAlasvabhAvAnarpakava svabhAva svabhAva-kAryaliGga svabhAvaparabhAva svabhAvAnumAna svarUpakhaNDanA svarUpAstitva svalakSaNapuSTi svalakSaNarUpatA svasaMvedyatve sahopalambhaH svasvabhAvavyavasthita svahetu sAmarthya hetu hetuphalabhAva svaviSayaparyavasAyIni svaviSayaparyavasAyinyo hi buddhayaH svaviSAnantara viSaya sahakAri 33.4 33. 14 124. 21 17. 8 18. 12 18. 25; 19.4 hetuphalabhAvAnupapatti hetuphalabhAvAvadhAraNa 83. 17 6. 4 hetuphala sambandhAvadhAraNa hetvantara ( nigrahasthAna ) 83. 24 84. 17 88. 16 36. 11; 108. 5; 109. 17 68. 18 89. 5 63. 5 57. 1999 14 67. 19 14. 23 53. 23 36. 10 38. 18; 40. 22 102. 3 48, 1 56. 15; 63. 14; 71. 4; 120. 4; 123 84. 20 87.8 88. 24 88. 15 52. 12 70.7 116. 24 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kANAda jayarAzi tattvaM palasiMha tathAgata tAthAgata digambara dhavalakaka narapAla naiyAyika bRhaspati 2. tavopalavasiMhagatAni vizeSanAmAni ' 117. 125. 1, 125. 56. 27, 35, 83. 79, 125. 125. 6, 12, 14, 29, 46, 47, 61, 76, 86, 113. 1. aDDAH pRSThasUcakAH 45, bauddha bhikSu mImAMsaka lakSaNasAra vedavid. zrutilAlasa zrotriya sAMkhya sugata sUtrakAra sAMgata 42, 81, 41,45, 23, 82, 20 26. 23. 24. 198. 21. 79, 30, 42, 46, 58, Page #174 -------------------------------------------------------------------------- Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tatvopaplavasiMhagatAni avataraNAni' athAtastatvam 1. tatsamudAye arthena ghaTayatyenAm 53. tadatapiNo bhAvAH (pramANavA, 3.251) 45. apazabdonumAnena tadeva nityaM tadeva apratyakSophlambhasya tamo mohI mahAmohaH aryapratipattyanyathAnupapatyA 12.. tatya vyapakAnAM kSaNikalAt 152. arthopayoge'pi punaH dRzyavikalpyAvarthAvakIkRtya / 92. 13. aSayavinirAkaraNe 105. dezabhedenA'grahaNAt avayave calati doSAH santi na santIti ( tattvasaM. kA. avinAbhAvasambandhasya 2895) 116. avisaMvAdijJAnam (pramANavA. 2. 1.) 28. dharma pratyAnimittaM pratyakSam AdarzamaNDalaM mukharUpatAm 85. ghiyA ghana sA idAnIntanamastitvam (zlokavA. sa. 4. na kila avayavI zloka. 234.) 27. na kila vijJAnam indriyArthasannikarSotpanam (nyAyasU. 1.1.4)2 nama zramaNaka durbuddhe / ekatra dRSTo bhedo hi (pramANa vA. 3.106) 51. na vikalpAnubaddhastha (pramANavA. 3. 283) ekapiNDagrahaNakAle na hyAbhyAmartha paricchitha ekasminavayave AvRte nAsti ghaTasAmAnyam ekopalabhasAmarthyAt nityasya krametarAbhyAm eko bhAvaH sarvabhAvasvabhAvaH pararUpatayA'sattvam kathaM syuvividhAkArAH 39. eralokino'bhAvAt kartA ma bhavati pRthivyApastejovAyuriti kalpanApoDhaM pratyakSam pratyakSasAdhana eva kiM sarvAzyavagrahaNena 98 pratyakSaM kalpanApoDham (nyAyabi. 1.4) 32. kSINadoSo'nRtaM vAkyam 915. pratyakSeNa kSaNikatvam kSIrodakavad vivekana bahunA saMghAtazabdavAcyatvam guNAnAM paramaM rUpam buddhathupasthApitA saMjJA gogavaya sAdRzyam 112. bhAge siMho naro bhAge prAvANaH plavante Adityo 114. bhrAntirapyarthasambandhataH pramA catubhyazcittavettA bhavanti mAturudaraniHkramaNAnantaram codanA janitA buddhiH (zloka vA. sa. 2. yaH prAgajanako buddhaH zlokta. 184 ) 116. yatra ca duI karaNam (zAbarabhASya 1.1.5) 3 tatpUrvakamanumAnam (nyAyasU. 1.1.5) 64. yatra bhinna na tadbuddhiH 98. 1, aDDAH pRSThasUcakAH 80. 120 3 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tatvopaplavasiMhagatAni avataraNAni' 33. 113. 106. yatsaMnidhAne vAcakatvena go.. vidyamAnopa0 vinAzahetva vivakSAprabhavAH vizeSe anugamA vedasya prAmANya. cakalpika sAmAnya zarIrAdeva 120. satsaMprayoge (jaimi0 1.1.4) sarve bhAvAH sAmAnyavizeSeSu (vaize0 8.1.5) 5. sAmAnye siddha 72, 82, 89. svayamuccArya / svalakSaNameva svalakSaNaviSayA. svaviSayAnantara 73, 82, 89. 116. 91 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Gaekwad's Oriental Series ) CATALOGUE OF BOOKS 1940 MO ORIENTAL INSTITUTE, BARODA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SELECT OPINIONS Sylvain Levi : The Gaekwad's Series is standing at the head of the many collections now published in India. Asiatic Review, London: It is one of the best series issued in the East as regards the get up of the individual volumes as well as the able editorship of the series and separate works. Presidential Address, Patna Session of the Oriental Conference: Work of the same class is being done in Mysore, Travancore, Kashmir, Benares, and elsewhere, but the organisation at Baroda appears to lead. Indian Art and Letters, London: The scientific publications known as the " Oriental Series " of the Maharaja Gaekwar are known to and highly valued by scholars in all parts of the world. Journal of the Royal Asiatic Society, London : Thanks to enlightened patronage and vigorous management the Gaekwad's Oriental Series" is going from strength to strength. Sir Jadunath Sarkar, Kt.: The valuable Indian histories included in the "Gaekwad's Oriental Series" will stand as an enduring monument to the enlightened liberality of the Ruler of Baroda and the wisdom of his advisers. The Times Literary Supplement, London: These studies are a valuable addition to Western learning and reflect great credit on the editor and His Highness. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GAEKWAD'S ORIENTAL SERIES Critical editions of unprinted and original works of Oriental Literature, edited by competent scholars, and published at the Oriental Institute, Baroda I. BOOKS PUBLISHED. 1. Kavyamimamsa (i): a work on poetics, by Rajasekhara (880-920 A.D.): edited by C. D. Dalal and R. Anantakrishna Sastry, 1916. Reissued, 1924. Third edition revised and enlarged by Pandit K. S. Ramaswami Shastri of the Oriental Institute, Baroda, 1934, pp. 52+314.. 2. Naranarayanananda (caicism): a poem on the Pauranic story of Arjuna and Krsna's rambles on Mount Girnar, by Vastupala, Minister of King Viradhavala of Dholka, composed between Samvat 1277 and 1287, i.e., A.D. 1221 and 1231: edited by C. D. Dalal and R. Anantakrishna Sastry, 1916, pp. 11+92+12. This book has been set as a text-book by several Universities including Benares, Bombay, and Patna. Rs. A. 3. Tarkasangraha (avg): a work on Philosophy (refutation of Vaisesika theory of atomic creation) by Anandajnana or Anandagiri, the famous commentator on Sankaracarya's Bhasyas, who flourished in the latter half of the 13th century: edited by T. M. Tripathi, 1917, pp. 36+142+13 .. 2-0 Out of print. Out of print. 4. Parthaparakrama (ququi): a drama describing Arjuna's recovery of the cows of King Virata, by Prahladanadeva, the founder of Palanpur and the younger brother of the Paramara king of Chandravati (a state in Marwar), and a feudatory of the kings of Guzerat, who was a Yuvaraja in Samvat 1220 or A.D. 1164: edited by C. D. Dalal, 1917, pp. 8+29. Out of print. historical poem (Mahakavya) describing the history of the Bagulas of Mayuragiri, from Rastraudha, king of Kanauj and the originator of the dynasty, to Narayana, Shah of Mayuragiri, by Rudra Kavi, composed in Saka 1518 or A.D. 1596: edited by Pandit Embar Krishnamacharya with Introduction by C. D. Dalal, 1917, pp. 24+128+4 5. Rastraudhavamsa (e): an Out of print. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rs. A. 6. Linganusasana (fextTI): on Grammar, by Vamana, who lived between the last quarter of the 8th century and the first quarter of the 9th century: edited by C. D. Dalal, 1918, pp. 9+24 Out of print. 7. Vasantavilasa (ayfare): an historical poem (Mahakavya) describing the life of Vastupala and the history of Guzerat, by Balachandrasuri (from Modheraka or Modhera in Kadi Prant, Baroda State), contemporary of Vastupala, composed after his death for his son in Samvat 1296 (A.D. 1240): edited by C. D. Dalal, 1917, pp. 16+114+6 .. Out of print. 8. Rupakasatka (997): six dranlag by Vatsaraja, minister of Paramardideva of Kalinjara, who lived between the 2nd half of the 12th and the lst quarter of 13th century; edited by C. D. Dalal, 1918, pp. 12+191 .. Out of print. Mohaparajaya (EUR ): an allegorical drama de scribing the overcoming of King Moha (Temptation), or the conversion of Kumarapala, the Chalukya King of Guzerat, to Jainism, by Yasahpala, an officer of King Ajayadeva, son of Kumarapala, who reigned from A.D. 1229 to 1232: edited by Muni Chaturvijayaji with Introduction and Appendices by C. D. Dalal, 1918, pp. 32+ 135+20 .. .. .. Out of print. 10. Hammiramadamardana (UTCHCR): a drama glorify ing the two brothers, Vastupala and Tejahpala, and their King Viradhavala of Dholka, by Jayasimhasuri, pupil of Virasuri, and an Acarya of the temple of Munisuvrata at Broach, composed between Samvat 1276 and 1286 or A.D. 1220 and 1239 : edited by C. D. Dalal, 1920, pp. 15+98 2-0 il. Udayasundarikatha (verde): & romance (Campu, in prose and poetry) by Soddhala, a contemporary of and patronised by the three brothers, Chchittaraja, Nagarjuna, and Mummuniraja, successive rulers of Konkan, composed between A.D. 1026 and 1050 : edited by C. D. Dalal and Pandit Embar Krishna. macharya, 1920, pp. 10+158+7 12. Mahavidyavidambana (Fyifaunaga): a work on Nyaya Philosophy, by Bhatta Vadindra who lived about A.D. 1210 to 1274: edited by M. R. Telang, 1920, pp. 44+189+7 13. Pracinagurjarakavysangraha ( TATTET ): a collection of old Gujarati pooms dating from 12th to 15th centuries A.D.: edited by C. D. Dalal, 1920, pp. 140+30 14. Kumarapalapratibodha (ATT faiy); a bio graphical work in Prakrta, by Somaprabhacharya, composed in Samvat 1241 Or A.D. 1195 : edited by Muni Jinavijayaji, 1920, pp. 72 +478 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 15. Ganakarika (maaftar): a work on Philosophy (Pasupata School), by Bhasarvajna who lived in the Second half of the 10th century: edited by C. D. Dalal, 1921, pp. 10+57 18. Varahagrhyasutra (vArA sUtra ) : Vedic ritual (domestic) of the Yajurveda: edited by Dr. R. Shamasastry, 1920, pp. 5+24.. 16. Sangitamakaranda (eta): a work on Music, by Narada edited by M. R. Telang, 1920 Out of print. 17. Kavindracarya List ( kavIndrAcArya-granyasUcI ) : list of Sanskrit works in the collection of Kavindracarya, a Benares Pandit (1656 A.D.): edited by R. Anantakrishna Sastry, with a foreword by Dr. Ganganatha Jha, 1921, pp. 20+34 .. .. 19. Lekhapaddhati (af): a collection of models of state and private documents, dating from 8th to 15th centuries A.D.: edited by C. D. Dalal and G. K. Shrigondekar, 1925, pp. 11+130 20. Bhavisayattakaha or Pancamikaha (ufagynger): a romance in Apabhramsa language, by Dhanapala (circa 12th century): edited by C. D. Dalal and Dr. P. D. Gune, 1923, pp. 69+148+174 21. A Descriptive Catalogue of the Palm-leaf and Important Paper MSS. in the Bhandars at Jessalmere (a.), compiled by C. D. Dalal and edited by Pandit L. B. Gandhi, 1923, pp. 70+101 24. Tantrarahasya (a): a work on the Prabhakara School of Purvamimams, by Ramanujacarya: edited by Dr. R. Shamasastry, 1923, pp. 15+84.. Rs. A. 1-4 25, 32. Samarangana (LIFT) : a work on architecture, town-planning, and engineering, by king Bhoja of Dhara (11th century): edited by Mahamahopadhyaya T. Ganapati Shastri, Ph.D. Illustrated. 2 vols., 19241925, vol. I, pp. 39+290 (out of print); vol. II, pp. 16+324 26, 41. Sadhanamala (GT): a Buddhist Tantric text of rituals, dated 1165 A.D., consisting of 312 small works, composed by distinguished writers: edited by Dr. B. Bhattacharyya. Illustrated. 2 vols., 1925-1928, vol. I, pp. 23+342; vol. II, pp. 183+295 0-12 0-10 2-0 22. Parasuramakalpasutra (a) a work on Tantra, with commentary by Ramesvara: edited by A. Mahadeva Sastry, B.A., 1923, pp. 23+390. Out of print. 23. Nityotsava (f): a supplement to the Parasuramakalpasutra by Umanandanatha: edited by A. Mahadeva Sastry, B.A., 1923. Second revised edition by Swami Trivikrama Tirtha, 1930, pp. 22+252 6-0 3-4 Out of print. 5-0 10-0 14-0 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Somesvaradeyal household the 12th century Rs. A, 27. A Descriptive Catalogue of MSS. in the Central Library, Baroda (TSTEHOT T ET): compiled by G. K. Shrigondekar, M.A., and K. S. Ramaswami Shastri, with a Preface by B. Bhattacharyya, Ph.D., in 12 vols., vol. I (Veda, Vedalaksana, and Upanisads), vol. I, 1925, pp. 28+264 .. 6-0 28, 84. Manasollasa or Abhilasitarthacintamani (HTT TH): an encyciopaedic work treating of one hundred different topics connected with the Royal household and the Royal court, by Somesvaradeva, a Chalukya king of the 12th century: edited by G.K. Shrigondekar, M.A., 3 vols., vol. I, 1925, pp. 18+ 146 ; vol. II, 1939, pp. 50+304 .. .. .. .. 7-12 29. Nalavilasa ( c ): a drama by Ramachandrasuri, pupil of Hemachandrasuri, describing the Pauranika story of Nala and Damayanti: edited by G. K. Shrigondekar, M.A., and L, B. Gandhi, 1926, pp. 40+91 2-4 30, 31. Tattvasangraha ( 7 7 ): a Buddhist philoBophical work of the 8th century, by Santaraksita, a Professor at Valand, with Panjika (commentary) by his disciple Kamalasila, also a Professor at Nalanda : edited by Pandit Embar Krishnamacharva, with a Foreword by Dr. B. Bhattacharyya, 2 vols., 1926, vol. I, pp. 157+80+582 ; vol. II, pp. 4+353 + 102 .. 24-0 33, 34. Mirat-i-Ahmadi (fH<-5. ): by Ali Maham mad Khan, the last Mogbul Dewan of Gujarat: edited in the original Persian by Syed Nawab Ali, M.A., Professor of Persian, Baroda College, 2 vols., illustrated, 1926-1928, vol. I, pp. 416 ; vol. II, pp. 632 19-8 36. Manavagrhyasutra (# 2 ): & work on Vedic ritual (domestic) of the Yajurveda with the Bhasya of Astavakra: edited with an introduction in Sanskrit by Pandit Ramakrishna Harshaji Sastri, with a Preface by Prof. B. C. Lele, 1926, pp. 40+264 5-0 36, 68. Natyasastra (1971): of Bharata with the com mentary of Abhinavagupta of Kashmir: edited by M. Ramakrishna Kavi, M.A., 4 vols., vol. I, illus. trated, pp. 27+ 397, 1926 (out of print); vol. II, pp. 23+25+464, 1934 .. . 37. Apabhramsakavyatrayi: (9817781) consisting of three works, the Carcari, Upadesarasayana, and Kalasvarupakulaka, by Jinadatta Suri (12th century) with commentarics: edited with an elaborate introduc tion in Sanskrit by L. B. Gandhi, 1927, pp. 124 +115.. 4-0 38. Nyayapravesa (1997), Part I (Sanskrit Text): on Buddhist Logic of Dinnaga, with commentaries of Haribhadra Suriand Parsvadeva: edited by Principal A.B. Dhruva, M.A., LL.B., Pro-Vice-Chancellor, Hindu University, Benares, 1930, pp. 39+ 104 .. Out of print. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rs. A, 2-0 14-0 6-8 Prajnopa yavina indrabhuti 39. Nyayapravesa (gay), Part II (Tibetan Text): edited with introduction, notes, appendices, etc., by Pandit Vidbusekhara Bhattacharyya, Principal, Vidyabhavana, Visvabharati, 1927, pp. 27-+67 .. 40. Advayavajrasangraha ( 4 ): consisting of twenty short works on Buddhist philosophy by Advayavajra, a Buddhist savant belonging to the 11th century A.D., edited by Mahamahopadhyaya Dr. Haraprasad Sastri, M.A., C.I.E., Hon. D.Litt., 1927, pp. 39+68.. 42, 60. Kalpadrukosa ( 4 ): standard work on Sanskrit Lexicography, by Kesava : edited with an elaborate introduction by the late Pandit Ramavatara Sharma, Sahityacharya, M.A., of Patna and index by Pandit Shrikant Sharma, 2 vols., 1928-1932, vol. I (text), pp. 64+485: vol. II (index), pp. 283, . 43. Mirat-i-Ahmadi Supplement (fata-7-9 aftfuz): by Ali Muhammad Khan. Translated into English from the original Persian by Mr. C. N. Seddon, T.C.S. (retired), and Prof. Syed Nawab Ali, M.A. Illustrated. Corrected reissue, 1928, pp. 15+222 . .. 44. Two Vajrayana Works ( 7233): comprising Prajnopavaviniscayasiddhi of Anangavajra and Jnanasiddhi of Indrabhuti-two important works belonging to the little known Tantra school of Buddhism (8th century A.D.): edited by Dr. B. Bhattacharyya, 1929, pp. 21 +118 .. . 45. Bhavaprakasana (Hasana); of Saradatanaya, a comprehensive work on Dramaturgy and Rasa, belonging to A.D. 1175-1250 ; edited by His Holiness Yadugiri Yatiraja Swami, Melkot, and K. S. Ramaswami Sastri, Oriental Institute, Baroda, 1929, pp. 98-+-410 46. Ramacarita (Trafa): of Abhinanda, Court poet of Haravarsa probably the same as Devapala of the Pala Dynasty of Bengal (cir. 9th century AD.): edited by K. S. Ramaswami Sastri, 1929, pp. 29+467 . 47. Nanjarajayasobhusana ( O TH); by Nrsimha. kavi alias Abhinava Kalidasa, a work on Sanskrit Poetics and relates to the glorification of Nanjaraja, son of Virabhupa of Mysore: edited by Pandit E. Krishnamacharya, 1930, pp. 47+270 .. .. 48. Natyadarpana (212 ): on dramaturgy, by Ramacandra Suri with his own commentary: edited by Pandit L. B. Gandhi and G. K. Shrigondekar, M.A., 2 vols., vol. I, 1929, pp. 23+ 228 .. 49. Pre-Dinnaga Buddhist Texts on Logic from Chinese Sources ( I T ): containing the English translation of Satasastra of Aryadeva, Tibetan text and Tantra schohotte .. 340 3 7 -0 7-8 4-8 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rs. A. English translation of Vigraha-vyavartani of Nagarjuna and the re-translation into Sanskrit from Chinese of U payahrdaya and Tarkasastra: edited by Prof. Giuseppe Tucci, 1930, pp. 30+-40+32+77+89+91 ... 50. Mirat-i-Ahmadi Supplement (f&TTA-K-72 of fire) : Persian text giving an account of Guzerat, by Ali Muhammad Khan: edited by Syed Nawab Ali, M.A., Principal, Bahauddin College, Junagadh, 1930, pp. 254 6-0 51, 77. Trisastisalakapurusacaritra (fasferer gef): of Hemacandra, translated into English with copious notes by Dr. Helen M. Johnson of Osceola, Missouri, U.S.A., 4 vols., vol. I (Adisvaracaritra), pp. 19+530, illustrated, 1931; vol. II, pp. 22-+-396, 1937 IPTV, 11 . 26-O 52. Dandaviveka (tefaaa): a comprehensive Penal Code of the ancient Hindus by Vardhamana of the 15th century A.D.: edited by Mabamahopadbvava Kamala Krsna Smrtitirtha, 1931, pp. 31+380 . 8-8 53. Tathagataguhyaka or Guhyasamaja ( ): the earliest and the most authoritative work of the Tantra School of the Buddhists (3rd century A.D.): edited by B. Bhattacharyya, Ph.D., 1931, pp. 39+210.. 4-4 54. Jayakhyasarnhita (garefrat): an authoritative Pancaratra work of the 5th century A.D., highly respected by the South Indian Vajsnavas: edited by Pandit E. Krishnamacharya of Vadtal, with one illustration in nine colours and a Foreword hy B. Bhattacharyya, Ph.D., 1931, pp. 18447+.454 .. 12-0 55. Kavyalankarasarasamgraha ( TUFITFTTH ): of Udbhata with the commentary, probably the same as Udbhataviveka of Rajanaka Tilaka (Ilth century A.D.): edited by K. S. Ramaswami Sastri, 1931, pp. 48 +62 2-0 56. Parananda Sutra (UITTRE): an ancient Tantric work of the Hindus in Sutra form giving details of many practices and rites of a new School of Tantra : edited by Swami Trivikrama Tirtha with a Foreword by B. Bhattacharyya, Ph.D., 1931, pp. 30+-106 . 3-0 57, 69. Ahsan-ut-Tawarikh (KRRIA-37aafia): history of the Safawi Period of Persian History, 15th and 16th centuries, by Hasani-Rumlu : edited by C. N. Seddon, I.C.S. (retired), Reader in Persian and Marathi, University of Oxford, 2 vols. (Persian text and translation in English), 1932-34, vol. I, pp. 36+510: vol. II, pp. 15+ 301 19-8 58. Padmananda Mahakavya ( IRA ata): giving the life history of Rsabhadeva, the first Tirthankara of the Jainas, by Amarachandra Kavi of the 13th century : edited by H. R. Kapadia, M.A., 1932, pp. 99 +667 14-0 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rs. A. 59. Sabdaratnasamanvaya (krava): an interesting lexicon of the Nanartha class in Sanskrit compiled by the Maratha King Sahaji of Tanjore: edited by Pandit Vitthala Sastri, Sanskrit Pathasala, Baroda, with & Foreword by B. Bhattacharyya, Ph.D., 1932, pp. 31+605 11-0 61. Saktisangama Tantra (AFFROR): a voluminous compendium of the Hindu Tantra comprising four books on Kali, Tara, Sundari, and Chhinnamasta : edited by B. Bhattacharyya, M.A., Ph.D., 4 vols., vol. I, Kalikbanda, 1932, pp. 13+ 179 .. 2-8 62. Prajnaparamitas ( ar Har): commentaries on the Prajnaparamita, a Buddhist philosophical work: edited by Giuseppe Tucci, Member, Italian Academy, 2 vols., vol. I, 1932, pp. 55+589 .. 12-0 63. Tarikh-i-Mubarakhshahi (af. irane): an authentic and contemporary account of the kings of the Saiyyid Dynasty of Delhi: translated into English from original Persian by Kamal Krishna Basu, M.A., Professor, T.N.J. College, Bhagalpur, with a Foreword by Sir Jadunath Sarkar, Kt., 1932, pp. 13+299 .. 1-8 64. Siddhantabindu (fe ): on Vedanta philosophy, by Madhusudana Sarasvati with commentary of Purusottama : edited by P. C. Divanji, M.A., LL.M., 1933, pp. 142 +-93+306 .. 11-0 65. Istasiddhi (Teref): on Vedanta philosophy, by Vimuktatma, disciple of Ayyavatma, with the author's own commentary: edited by M. Hiriyanna, M.A., Retired Professor of Sanskrit, Maharaja's College, Mysore, 1933, pp. 36+697 .. . 14-0 66, 70, 73. Shabara-Bhasya ( **HIO): on the Vimamsa Sutras of Jaimini: Translated into English by Mahamahopadhyaya Dr. Ganganath Jha, M.A., D.Litt., etc., Vice-Chancellor, University of Allahabad, in 3 vols., 1933-1936, vol. I, pp. 15+705 ; vol. II, pp. 20+ 708 ; vol. III, pp. 28+1012 .. 67. Sanskrit Texts from Bali (atfoamT: ): comprising & large number of Hindu and Buddhist ritualistic, religious and other texts recovered from the islands of Java and Bali with comparisons: edited by Professor Sylvain Levi, 1933, pp. 35+112 .. 3-8 71. Narayana Sataka (alexan): a devotional poem of high literary merit by Vidyakara with the commentary of Pitambara : edited by Pandit Shrikant Sharma, 1935, pp. 16+91 . 72. Rajadharma-Kaustubha (Tawar): an elaborate Smrti work on Rajadharma, Rajaniti and the requirements of kings, by Anantadeva: edited by the late Mahamahopadhyaya Kanala Krishna Smrtitirtha, 1935, pp. 30+506.. 10-0 .. 48-0 20 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74. Portuguese Vocables in Asiatic Languages ( ): translated into English from Portuguese by Prof. A. X. Soares, M.A., LL.B., Baroda College, Baroda, 1936, pp. 125+520 76. 8 75. Nayakaratna ( nAyakarala ) : a commentary on the Nyayaratnamala of Parthasarathi Misra by Ramanuja of the Prabhakara School: edited by K. S. Ramaswami Sastri of the Oriental Institute, Baroda, 1937, pp. 69+ 346 .. 81: 65 78. Ganitatilaka (aff): of Sripati with the commentary of Simhatilaka, a non-Jain work on Arithmetic with a Jain commentary: edited by H. R. Kapadia, M.A., 1937, pp. 81+116 A Descriptive Catalogue of MSS. in the Jain Bhandars at Pattan ( pattanabhANDAgArIya granthasUcI ) : edited from the notes of the late Mr. C. D. Dalal, M.A., by L. B. Gandhi, 2 vols., vol. I, 1937, pp. 72+498.. 79. The Foreign Vocabulary of the Quran (FUPredx) : showing the extent of borrowed words in the sacred text: compiled by Professor Arthur Jeffery of the School of Oriental Studies, Cairo, 1938, pp. 15+311 80, 83. Tattvasangraha (77): of Santaraksita with the commentary of Kamalasila: translated into English by Mahamahopadhyaya Dr. Ganganath Jha, 2 vols., 1937-39; vol. I, pp. 84739; vol. II, pp. 12+854 Hamsa-vilasa (efare): of Hamsa Mitthu: forms an elaborate defence of the various mystic practices and worship: edited by Swami Trivikrama Tirtha and Mahamahopadhyaya Hathibhai Shastri, 1937, Pp. 13+331 86. 82. Suktimuktavali (fagan): a well-known Sanskrit work on Anthology, of Jalhana, a contemporary of King Krsna of the Northern Yadava Dynasty (A.D. 1247): edited by Pandit E. Krishnamacharya, Sanskrit Pathasala, Vadtal, 1938, pp. 66+463+85.. 85. Brhaspati Smrti (effa), being a reconstructed text of the now lost work of Brhaspati: edited by Rao Bahadur K. V. Rangaswami Aiyangar, Director, Tirupati Oriental Institute, Tirupati, 1940. Parama-Samhita (a): an authoritative work on the Pancharatra system: edited by Dewan Bahadur S. Krishnaswami Aiyangar, of Madras, 1940. Rs. A. 12-0 87. Tattvopaplava (g): a masterly criticism of the opinions of the prevailing Philosophical Schools by Jayarasi: edited by Pandit Sukhalalji of the Benares Hindu University with an introduction by Mr. R. C. Parikh of Ahmedabad, 1940. 4-8 8-0 4-0 12-0 37-0 5-8 11-0 Shortly. Shortly. Shortly. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rs. A. 88. Anekantajayapataka ( 1971): of Haribhadra Suri (c. 1120 A.D.) with his own commentary and Tippanaka by Munichandra, the Guru of Vadideva Suri: ecited by H. R. Kapadia, M.A., in 2 vols., vol. I, 1940. Shortly. 2. II. BOOKS IN THE PRESS. ]. Natyasastra (aja 1): edited by M, Ramakrishna Kavi, 4 vols., vol. III. Alamkaramahodadhi ( FICAT ): a famous work on Sanskrit Poetics composed by Varendraprabha Suri at the request of Minister Vastupala in 1226 A.D.: edited by Lalchandra B. Gandhi of the Oriental Institute, Baroda. 3. Dvadasaranayacakra (g tage): an ancient polemical treatise giving a resume of the different philosophical systems with a refutation of the same from the Jain standpoint by Mallavadi Suri with a commentary by Simhasuri Gani: edited by Muni Caturvijayaji. 4. Kstyakalpataru (radas): of Laksmidhara, minister of King Govindachandra of Kanauj: edited by Principal K. V. Rangaswami Aiyangar, Hindu Uni versity, Benares, vols. I-IV. 5. A Descriptive Catalogue of MSS. in the Oriental Institute, Baroda (TEISITIS ZEW): compiled by K. S. Ramaswami Sastri, Srauta Pandit. Oriental Institute, Baroda, 12 vols., vol. II (Srauta, Dharma, and Grhya Sutras), 6. Madhavanala-Kamakandala (Fiyataq RRET): a romance in old Western Rajasthani by Ganapati, a Kayastba from Amod: edited by J. R. Vajumdar, M.A., LL.B. 7. Anekantajaya pataka ( TUI): of Haribhadra Suri (c. 1120 A.D.) with his own commentary and Tippanaka by Munichandra, the Guru of Vadideva Suri: edited by H. R. Kapadia, V.4., in 2 vols., vol. II. 8. Sekoddesatika (galeria): a Buddhist ritualistic work of Xaropa describing the Abhiseka or the initiation of the disciple to the mystic fold: edited by Dr. Mario Carelli. 9. Sarrat Siddhanta (ezf ): the well-known work on Astronomy of Jagannatha Pandit: critically edited with numerous diagrams by Pandit Kedar Nath, Rajjyotisi, Jaipur, 10. Vimalaprabha (faHEET): the famous commentary on the Kalacakra Tantra and the most important work of the Kalacakra School of the Buddhists: edited with comparisons of the Tibetan and Chinese versions by Giuseppe Tucci of the Italian Academy. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 Rs. A. II. Aparajitaprccha ( fata): a voluminous work on architecture and fine-arts: edited by Mr. P. A. Mankad, L.C.E. 12. Saktisangama Tantra (fe ): comprising four books on Kali, Tara, Sundari, and Chhinnamasta : edited by B. Bhattacharyya, Ph.D., 4 vols., vol. II. 13. Parasurama Kalpa Sutra (9OUTH ): a work on Hindu Tantra, with commentary by Ramesvara: second revised edition by Pandit Sakarlal Shastri. 14. Sastradipika (Refe): a well-known Mimamsa work : translated into English by D. Venkataramaiah of Mysore. 15. An Alphabetical List of MSS. in the Oriental Insti tute, Baroda (rakat): compiled from the existing card catalogue by Mr. Raghavan Nambiyar Siromani, Catalogue Assistant. III. BOOKS UNDER PREPARATION. 1. Prajnaparamitas (9919fa): commentaries on the Prajnaparamita, a Buddhist philosophical work : edited by Prof. Giuseppe Tucci, 2 vols., vol. II. 2. Saktisangama Tantra (* ): comprising four books ou Kali, Tara, Sundari, and Chhinnamasta: edited by B. Bhattacharyya, Ph.D., 4 vols., vols. III-IV. 3. Natyadarpana (araceum): introduction in Sanskrit giving an account of the antiquity and usefulness of the Indian drama, the different theories on Rasa, and an examination of the problems raised by the text, by L. B. Gandhi, 2 vols., vol. II. Gurjararasavali (yaittipiant): a collection of several old Gujarati Rasas: elited by Messrs. B. K. Thakore, M. D. Desai, and M. C. Modi. 5. Tarkabhasa ( ToT): a work on Buddhist Logic, by Moksakara Gupta of the Jagaddala monastery: edited with a Sanskrit commentary by Pandit Embar Krishna. macharya of Vadtal. 6. A Descriptive Catalogue of MSS. in the Oriental Institute, Baroda (23141914 EET): compiled by the Library Staff, 12 vols., vol. III (Smoti MSS.). 7. Manasollasa (ATT ): or Abhilasitarthacintamani, edited by G. K. Sbrigondekar, M.A., 3 vols., vol. III. 8. Nitikalpataru (taga): the famous Niti work of Ksemendra : edited by Sardar K. M. Panikkar, M.A., of Patiala. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rs. A. 9. Chhakkammuvaeso ( et): an Apabhramsa work of the Jains containing didactic religious teachings: edited by L. B. Gandhi, Jain Pandit. 10. Nispannayogambara Tantra (fawazaleca): de scribing a large number of mandalas or magic circles and numerous deities: edited by B. Bhattacharyya. JI. Basatin-i-Salatin (refa--19ha): a contem porary account of the Sultans of Bijapur: translated into English by M. A. Kazi of the Baroda College and B. Bhattacharyya. 12. Madana Maharnava (#*# a): a Smrti work principally dealing with the doctrine of Karmavipaka composed during the reign of Mandhata son of Madanapala : edited by Embar Krishnamacharya. 13. 'Trisastisalakapurusacaritra (fauferet gaufry): of Hemacandra: translated into English by Dr. Helen Johnson, 4 vols., vols. III-IV. 14. Vivada Cintamani (fauf tafiu): of Vachaspati Misra: an authoritative Smrti work on the Hindu Law of Inheritance: translated into English by Mahamaho. padhyaya Dr. Ganganath Jha. 15. Brhaspatitattva (Trear): a Saiva treatise belonging to an early stratum of the Agamic literature written in old Javanese with Sanskrit slokas interspersed in the text: edited by Dr. A. Zeiseniss of Leiden. 16. Anu Bhasya (9 ): a standard work of the Suddhadvaita School: translated into English by Prof. G, H, Bhatt, M.A., of the Baroda College. 17. Hetubindunfar ): the famous work of Dharmakirti on Buddhist logic: edited from a single MS. discovered at Pattan, by Pandit Sukhalalji of the Benares Hindu University. 18. A Descriptive Catalogue of MSS, in the Jain Bhan dars at Pattan (pattanabhANDAgArauya granyasUcau): edited from the notes of the late Mr. C. D. Dalal, M.A., by L. B. Gandhi, 2 vols., vol. II. For further particulars please communicate with THE DIRECTOR, Oriental Institute, Baroda. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 THE GAEKWAD'S STUDIES IN RELIGION AND PHILOSOPHY. Rs. A. 1. The Comparative Study of Religions: [Contents: I, the sources and nature of religious truth. II, supernatural beings, good and bad. III, the soul, its nature, origin, and destiny. IV, sin and suffering, salvation and redemption. V, religious practices. VI, the emotional attitude and religious ideals) : by Alban G. Widgery, M.A., 1922 15-0 Goods and Bads : being the substance of a series of talks and discussions with H.H. the Maharaja Gaekwad of Baroda, (Contents : introduction. I, physical values. II, intellectual values. III, aestbetic values. IV, moral value. V, religious value. VI, the good life, its unity and attainment]: by Alban G. Widgery, M.A., 1920. (Library edition Rs. 5) 3-0 3. Immortality and other Essays : [Contents: 1, philo sophy and life. II, immortality. III, morality and religion. IV, Jesus and modern culture. V, the psychology of Christian motive. VI, free Catholicism and non-Christian Religions. VII, Nietzsche and Tolstoi on Morality and Religion. VIII, Sir Oliver Lodge on science and religion. IX, the value of confessions of faith. X, the idea of resurrection XI, religion and beauty. XII, religion and history. XIII, principles of reform in religion]: by Alban G. Widgery, M.A., 1919. (Cloth Rs. 3) .. i 2-0 Confutation of Atheism : & translation of the Hadis-iHalila or the tradition of the Myrobalan Fruit: trans. lated by Vali Mohammad Chbanganbhai Momin, 1918 .. 0-14 oppy 2.0 1V1 Christi Religio Religions, the Conduct of Royal Servants : being a collection of verses from the Viramitrodava with their translations in English, Gujarati, and Marathi: by B. Bhattacharyya, 3.., Ph.D. 0-6